Давид (Микеланджело)

Микеланджело Буонарроти
Давид, 1501—1504
Мәрмәр. Бейеклеге: пьедестал менән 5,17 м
Академия галереяһы, Флоренция

Давид (итал. David Michelangelo) — Яңырыу дәүеренең күренекле Италия скульпторы Микеланджело Буонарротиҙың мәрмәр статуяһы. Тәүге тапҡыр халыҡҡа Флоренциялағы Синьория майҙанында 1504 йылдың 8 июнендә тәҡдим ителгән.

Иҫке Ғәһед геройы статуяһы азатлыҡҡа һөйөү һәм Флоренция Республикаһының бойондороҡһоҙлоғо өсөн көрәш символы булараҡ ҡабул ителгән. Был итальян ренессанс сәнғәтенең иң бейек нөктәләренең береһе. Статуяның бейеклеге 410 см (постамент менән бергә 517 см). Әлеге ваҡытта Микеланджело әҫәре Флоренцияның Һынлы сәнғәт академияһында һаҡлана. Ҡала майҙанында күсермәһе ҡуйылған.

Статуяның барлыҡҡа килеү тарихы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Статуяның тарихы кватроченто осорона, XV быуат уртаһына барып тоташа. Был саҡта йөн менән сауҙа итеүселәр гильдияһы консулдары (consoli) (уға ҡала халҡы Санта-Мария-дель-Фьоре ғибәҙәтханаһын биҙәү өҫтөнән күҙәтеүҙе йөкмәтә) бинаны Изге Яҙма персонаждарын һүрәтләгән скульптуралар менән биҙәү тәҡдиме менән сығыш яһай[1].

Статуялар яһауға контрактты Собор төҙөү буйынса попечителдәр советы Флоренцияның иң яҡшы скульпторҙары менән төҙөй. Уға ярашлы ун алты статуя буласаҡ көмбәҙ нигеҙенең периметры буйынса урынлаштырылырға тейеш (һигеҙ ҡабырғаның һәр береһендә икешәр; башҡа версияла — собор апсидаһы контрфорстарында) була. Шуға күрә ун ике апостол образына Иҫке Ғәһед геройҙарының һәм пәйғәмбәрҙәрҙең һүрәттәре өҫтәлә[2].

1410 йылда Донателло тәүге статуяларҙың бәләкәйерәк моделен (modello) — терракотанан Иисус Навинды ижад итә. Терракотанан эшләнгән Геркулес һынына 1463 йылда Флоренция скульпторы Агостино ди Дюччоға заказ бирелә. Әммә скульптура Донателло етәкселеге аҫтында барлыҡҡа килеүе лә ихтимал.

Киләһе йылда Попечителлек советы Агостино менән Давид скульптураһын төҙөү тураһында килешеү төҙөй[3][4]. Һуңғыһы — Давидтың, йәғни «пәйғәмбәр»ҙең (Бальдини) һүрәттәре өсөн Карраранан Флоренцияға бик ҙур мәрмәр таш килтерелә. 1466 йылда Донателло вафат булғандан һуң, Агостино эшен туҡтата. Был саҡта ул фигураның аяҡтарын юныуға яңы ғына тотонған була. Уның контракты өҙөлә һәм 1476 йылдың 6 майында Антонио Росселлиноға тапшырыла. Таш Попечителлек советы ихатаһында ҡала. Шунан һуң күп тә үтмәй. Росселлино менән дә килешеү өҙөлә.

«Гигант» тип аталған мәрмәр блок (il Gigante) собор оҫтаханаһы ихатаһында егерме алты йыл буйына ташландыҡ хәлендә ята һәм шул саҡта яуым-төшөм йоғонтоһона бирелә. Был советты борсоуға һала, сөнки бындай ҙур мәрмәр киҫәге ҡиммәт булыуҙан тыш, уны Флоренцияға алып килгәндә лә байтаҡ сығымдар киткән була[5].

Джорджо Вазари хәбәр итеүенсә, Пьеро Содерини ҡалаһының гонфалоньеры «Леонардо да Винчиға кәңәш һорап ебәрергә тәҡдим иткән. Ләкин бер кемдең дә боҙолған мәрмәр менән эшләргә ҡыйыулығы етмәгән». Был мәрмәр киҫәге менән «оҫта Симона да Физол эшләй башлай, әммә боҙғолап бөтә». Собор попечителдәре, статуяны тамамлау тураһында хәстәрләмәйенсә, был таш киҫәген ташлай.

Микеланджело соборҙың попечителдәренә ташты ҡулланып ҡарарға һорап мөрәжәғәт итә: «Унан барыбер файҙа юҡ» тип. Ул Библия геройы Давидттың балауыҙ моделен ҡулына һиртмәк тоттороп эшләй. «Был уның үҙ халҡын һаҡлауына һәм улар менән ғәҙел идара итеүенә ишара була, шуға күрә ҡала хакимдары уны ҡыйыу яҡларға һәм ғәҙел идара итергә тейеш».

Мәрмәрҙең «оҫта Симоне тарафынан боҙолған ҡайһы бер урындары Микеланджелоның ниәтенә тура килмәй. Шуға күрә уға оҫта Симоненың боҙған киҫәктәрен ҡалдырырға тура килә. Уларҙың ҡайһы берҙәрен әле лә күреп була; Микельаньолоның элекке үлгәндәрҙе кире ҡайтарыуы мөғжизә була»[6].

25 йәшлек Микеланджело менән контрактҡа, Леонардо һәм Винчи тәҡдиме буйынса, 1501 йылдың 16 авгусында ҡул ҡуйыла, ә 13 сентябрҙә скульптор иртә менән эшкә тотона. Микеланджело балауыҙҙан эшләнгән ҙур булмаған моделде лә ҡуллана. Уны бер-бер артлы «нөктә үлсәү» алымдары менән арттырған тигән дәлилдәр бар[7]. Тырыш хеҙмәте ике йыл бер туҡтауһыҙ дауам итә. 1501 йылдың 14 октябрендә Микеланджело «шаһитһыҙ эшләү өсөн таҡтанан бүлкәт ҡуйырға бойора»[8].

1503 йылдың 23 июнендә таҡта кәртә алына һәм тамашасыларҙы эше тамамланып килгән шедеврҙы ҡарарға саҡыралар. 1504 йылдың 26 ғинуарында статуя «тамамланған тип әйтерлек» тип таныла. Уны ҡуйыу өсөн урын һайлау буйынса комиссия тәғәйенләнә[9].

Ул ваҡытҡа собор ҡыйығында бихисап һындар яһау проекты бик күп сәбәптәр арҡаһында ҡалдырыла, шуларҙың береһе ауыр статуяны ҙур бейеклеккә күтәреүҙе тормошҡа ашырыу була. 1504 йылдың 25 ғинуарында Синьория Флорентияның утыҙ гражданынан торған ҡор йыя, уға күп рәссамдар инә. Уларҙың бик аҙы ғына Сандро Боттичелли етәкселегендә һаман да статуяны собор янында урынлаштырыуҙы талап итә. Башҡалары, шул иҫәптән Джулиано да Сангалло, Пьеро ди Козимо, Андреа делла Роббиа, Симоне дель Поллайоло, Филиппино Липпи, Андреа Сансовино, Лоренцо ди Креди гонфалоньерҙың скульптураны Палаццо Веккьо ишектәре янында йәки уның ихатаһында (кортилдә) ҡуйырға тигән фекере (бәлки, Микеланджелоның теләген иҫәпкә алғандыр) менән килешә. Леонардо да Винчи, Микеланджело әҫәренең яңыса мәғәнәһен баһалап еткермәйенсә, скульптураны готик "Лоджия Орканьи"ла (Лоджия деи Ланци) урынлаштырыу идеяһы менән сығыш яһай. Оҙайлы бәхәстәр һөҙөмтәһендә скульптураны Палаццо Веккьо ишектәре янында ҡуйырға ҡарар ителә. Ул ваҡытта унда Донателло эшләгән «Юдифь һәм Олоферн» бронза төркөмө урынлашҡан була (уны Лоджия Орканьяға күсерәләр)[10].

Синьория майҙанында Микеланджело статуяһының күсермәһе. 1910 йыл

Статуяны Палацо Веккьо диуарҙарына күсереү дүрт көн дауам итә. Ул 1504 йылдың 8 июнендә ҡуйыла. Ҙур статуя ҡырҡтан ашыу кеше ҡатнашлығында күсерелә. Улар һөйрәү өсөн яуап бирә һәм статуяның ағас ситлек эсендә аҡ май менән майланған һыҙалар буйлап шыуыуын күҙәтеп бара. Микеланджело статуяны бында эшләп бөтә. Һындың уң аяғы артындағы ағастың олонон алтын ялата, алтын ялатылған баҡыр япраҡлы еҙ гирляндалар өҫтәй[11].

Давид статуяһын, ирекле Флоренцияға һөжүм итергә тороусы дошмандарға буйһонмау билдәһе итеп, көньяҡ-көнбайыш йүнәлешкә ҡаратып ҡуялар. Уның эргәһендә, Флоренцияның һәм Синьорияның физик (Геркулес) һәм интеллектуаль (Давид) ҡеүәтен символлаштырыу өсөн, Геркулесты һүрәтләгән тағы бер статуя ҡуйылырға тейеш була.

Физик көстө кәүҙәләндергән скульптураға заказ Микеланджелоға 1505 йылда бирелә. Ул әлеге көнгә тиклем Флоренцияның Каза-Буонарроти музейында һаҡланып ҡалған моделде эшләй. Әммә икенсе скульптура эшләнмәй һәм һуңғараҡ ҡына был идеяны Баччо Бандинелли Геркулес һәм Какус композицияларында тормошҡа ашыра. "Давид"ты әҙерләгән өсөн Микеланджелоға 400 флорин түләнә.

1527 йылдың 26 апрелендә, Медичи Флоренциянан өсөнсө тапҡыр һөрөлгән ваҡытта, ҡалала сыуалыштар була. Ҡаршы яҡтарҙан һаҡланыу өсөн, Палацо Веккьола баррикада ойошторған бер төркөм республикасылар тәҙрәнән таштар һәм йыһаздар ырғыта. Микеланджелоға тоғро Джорджо Вазари һәм Франческо Сальвиати статуя өлөштәрен йыя һәм уларҙы Сальвиатиҙың атаһы йәшәгән йортта йәшерәләр. Ҡалаға бөйөк герцог Козимо I Медичи ҡайтҡас, яңынан эшләнә, әммә боҙолған урындар беҙҙең көндәрҙә лә күренә.

1800 йылдар уртаһында Давидтың һул аяғында ҙур булмаған ярыҡтар күренә башлай, уларҙы тупраҡтың ауыр статуя аҫтында тигеҙ ултырмауы менән аңлаталар[12]. 1843 йылда ул ваҡытта киң таралған радикал ысулды ҡулланып, ипһеҙ реставрация үткәрелә: өҫтө тоҙ кислотаһы нигеҙендәге состав һәм ҡырҡҡыс инструменттар менән таҙартыла. Бындай ҡыҫылыш статуяға етди зыян килтерә.

1846 йылдың 29 авгусында ҡойоусы Клементе Папи скульптура күсермәләрен бронзанан ҡойоу өсөн нигеҙ булып торған форма эшләй. Бындай күсермә 1873 йылда Флоренцияға панорамалы күренеше менән дан алған Микеланджело майҙанында ҡуйыла.

1873 йылда, статуяны яуым-төшөм һәм ел йоғонтоһонан һаҡлау өсөн, нәфис сәнғәт академияһында махсус төҙөлгән эдикулаға күсерелә. Уның Синьория майҙанындағы урынын 1910 йылда Луиджи Арригетти эшләгән күсермә ала[13].

2010 йылдың 12 ноябрендә 1410 йылдың беренсе проектына ярашлы Санта-Мария-дель-Фьоре соборы контрфорсында статуяның быяла сүсле репликаһын күрһәтеү

1991 йылда рәссам Пьеро Канната (һуңыраҡ аҡылдан яҙған тип таныла) ҡулдарына сүкеш тотоп, статуяға боҙорға уйлай. Вандал ҡулға алына, әммә статуяның һул аяғы бармаҡтарын емереп өлгөрә. Быға оҡшаш ваҡиға егерме йыл элек Микеланджело төҙөгән Ватикандың Пьетаһында була. Уны һуңынан ҡабат тергеҙәләр[14].

2003—2004 йылдарҙа Микеланджелоның төп нөсхәһе күп йылдар дауамында йыйылған бысраҡтарҙан реставраторҙар тарафынан таҙартыла.

2010 йылдың 12 ноябрендә скульптураның беренсел проектҡа ярашлы нисек булырға тейешлеген күрһәтеү өсөн, уның быяла-сүс репликаһы Флорентия соборының контрфорсына бер көнгә ҡуйыла. 2010 йылда Давид статуяһына хужа булыу тураһында бәхәс тыуа. Тарихи документтарҙы юридик тикшереү нигеҙендә Флоренция муниципалитеты Италия мәҙәниәт министрлығына ҡаршы милек хоҡуғына дәғүә итә, был муниципалитеттың дәғүәһен шик аҫтына ҡуя[15].

Иконография һәм образ үҙенсәлектәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Скульптураның күсермәләре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Хәҙерге мәҙәниәттә «Давид» образын артыҡ ҡулланыу китча билдәһе булып тора

Донъяла күсермәләр һәм әүәләмәләр һаны буйынса «Давид» менән сағыштырырға мөмкин булған статуя юҡ тиерлек. Иң билдәле күсермәләре:

  • Синьория майҙанында (Флоренция);
  • Микеланджелоның майҙанында (Флоренция);
  • Пушкин музейының итальян ихатаһында (Мәскәү);
  • Сәнғәт академияһының итальян залында (Санкт-Петербург);
  • Виктория һәм Альберт музейында (Лондон) — гипс күсермәһе, гипс күсермәһе, батшабикә килгән осраҡта алынмалы инжир япрағы менән тәьмин итеүе менән билдәле.

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ Seymour Ch. Jr. Homo Magnus et Albus: the Quattrocento Background for Michelangelo’s David of 1501—1504. — Berlin: Stil und Überlieferung in der Kunst des Abendlandes, 1967. II. — S. 96-105
  2. ↑ Baldini U. L’opera completa di Michelangelo Scultore (Classici dell’Arte. 68). Milano: Rizzoli Editore, 1973. P. 82
  3. ↑ Seymour, 100—101
  4. ↑ Gaetano Milanesi. Le lettere di Michelangelo Buonarroti pubblicati coi ricordi ed i contratti artistici. — Florence, 1875. — Рр. 620—623
  5. ↑ Gonzáles М. А. Michelangelo. — Milano: Mondadori Arte, 2007. — ISBN 978-88-370-6434-1. — Р. 141
  6. ↑ Bазари Дж. Жизнеописания наиболее знаменитых живописцев, ваятелей и зодчих. — Киев: Искусство, 1970. — С. 310—311
  7. ↑ Лейвин И. Боццетти и модели. Заметки о скульптурном процессе от раннего Возрождения до Бернини // Страницы истории западноевропейской скульптуры. Сборник научных статей. — СПб.: Изд-во Государственного Эрмитажа, 1993. — С. 66—68
  8. ↑ Baldini U. L’opera completa di Michelangelo Scultore (Classici dell’Arte. 68). — Milano: Rizzoli Editore, 1973. — P. 82
  9. ↑ Baldini. — Р. 94
  10. ↑ Baldini U. — P. 82
  11. ↑ Coonin, 2014. — Рp. 90—94
  12. ↑ Borri А. Diagnostic analysis of the lesions and stability of Michelangelo’s David. — Journal of Cultural Heritage. 2006, № 7 (4): 273—285. doi:10.1016/j.culher.2006.06.004 — via ScienceDirect Архивная копия от 7 декабрь 2021 на Wayback Machine
  13. ↑ Coonin, 2014
  14. ↑ Lorenzi R. Art lovers go nuts over dishy David. — ABC Science, Monday, 21 November 2005 Архивная копия от 29 ноябрь 2020 на Wayback Machine
  15. ↑ David di Michelangel, disputa tra i Beni Culturali e il Comune di Firenze Архивная копия от 7 декабрь 2021 на Wayback Machine

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • L ' opera completa Scultore Baldini Michelangelo U. di (Arte Classici dell'. 68). Milano: Editore Rizzoli, 1973.
  • V. a. Coonin to Flesh From Marble: david ' s Michelangelo’of The Biography. Florence: The Florentine Press, 2014. ISBN 9788897696025.
  • М. Gonzáles А. Michelangelo. — Milano: Mondadori Arte, 2007. — ISBN 978-88-370-6434-1.
  • Antike Begegnungen mit Kleiner Die der Michelangelos G.. — Berlin, 1950
  • A. Gill Gigante Il: Michelangelo, and the Florence David. 1492—1504. St. Martin' ' s Press, 2003. ISBN 0-312-31442-6.
  • Микеланджело Буонарроти Ротенберг Е. И. — М.: һынлы сәнғәт, 1977.
  • Ch Seymour. Jr. David ' s Michelangelo': search for a identity (in the Studies Humanities Mellon), Pittsburgh: University Press of Pittsburgh, 1967.
  • Ch Tolnay. de . Michelangelo. 5 vols. Princeton, 1943—1960

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]