Джованни Лоренцо Бернини

Джованни Лоренцо Бернини
Тыуған:	7 декабрь 1598({{padleft:1598|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:7|2|0}})[1][2][3]^[…]
Тыуған урыны:	Неаполь^[d], Неаполитанское королевство^[d][1][4][5]
Үлгән:	28 ноябрь 1680({{padleft:1680|4|0}}-{{padleft:11|2|0}}-{{padleft:28|2|0}})[2][3][6]^[…] (81 йәш)
Үлгән урыны:	Рим, Папская область^[d][5]
Ил:	Италия[7]
Работы

Джованни Лоренцо Бернини (Джан Лоренцо Бернини; Джованни Лоренцо Бернини; 7 декабрь 1598 йыл, Неаполь — 28 ноябрь 1680 йыл, Рим) — Италия архитекторы һәм скульпторы. Үҙ заманының күренекле архитекторы һәм әйҙәүсе скульпторы була, скульптурала барокко стилен булдырыусы тип һанала.

«Шекспир драма өсөн кем булһа, Бернини скульптура өсөн шул була: бер төрлө манераһы һәм күреү һәләте булған беренсе дөйөм Европа скульпторы, уның тәьҫире бигерәк тә көслө була^[8]. Бынан тыш, рәссам (күбеһенсә ваҡ майлы әҫәрҙәр) һәм театр эшмәкәре була: пьесалар яҙа һәм ҡуя (күбеһенсә карнавалдар өсөн һәм сатирик пьесалар), уларҙа уйнай, хатта декорациялар һәм театр машиналарының проектын эшләй. Лампалар, өҫтәлдәр, көҙгөләр, хатта кареталар кеүек декоратив әйберҙәр эшләүгә лә ваҡыт бүлә. Архитектор һәм ҡала төҙөүсеһе булараҡ сиркәүҙәр, капеллалар, донъяуи биналар проектлай, архитектура менән скульптураны берләштергән ҙур объекттар, мәҫәлән, йәмәғәт фонтандары һәм ҡәбер таштары проектлай. Шулай уҡ ерләү һәм карнавалдар өсөн төҙөлгән ваҡытлы ҡоролмалар серияһы (һылап һәм ағастан эшләнгән) менән билдәле.

Архитектурала Рим бароккоһы барлыҡҡа килеүҙә Бернини, уның замандаштары архитектор Франческо Борромини һәм рәссам һәм архитектор Пьетро да Кортона төп роль уйнай.

Неоклассицизм осоронда барокко тәнҡит утына тотола, шул сәбәпле Бернини һәм башҡа оҫталар онотола. Тик ун туғыҙынсы быуат аҙағында ғына сәнғәт тарихсылары сәнғәт әҫәрҙәрен мәҙәни контекста (тотош мәҙәниәт үҫеше менән бәйләп) аңлай башлай һәм Берниниҙың ҡаҙаныштарын таный, уның абруйын ҡайтара. Сәнғәт тарихсыһы Говард Хиббард ун етенсе быуатта «Бернини менән сағыштырырлыҡ скульптор ҙа, архитектор ҙа булмай» тигән һығымта яһай^[9].

Биографияһы

Бернини 1598 йылда Неаполдә скульптор- маньерист Пьетро Бернини менән Анжелика Галанте ғаиләһендә Флоренцияла тыуған. Уларҙың өс балаһының алтынсыһы була^[10][11]. 1606 йылда һигеҙ йәшендә атаһы менән Римға бара, унда Пьетро бер нисә эре проектта ҡатнаша^[12]. Талантлы малайға рәссам Аннибале Карракчи һәм Рим папаһы Павел V иғтибар итә, тиҙҙән уны папаның туғаны— кардинал Сципион Боргезе үҙ ҡанаты аҫтына ала. Бернини тәүге әҫәрҙәрен Боронғо Греция һәм Рим классик скульптура сәнғәте өлгөләренән илһам алып булдыра.

Кардинал Ришелье (1640—1641).

Бай һәм ҡеүәтле кардинал Боргезе ярҙамы менән йәш Бернини тиҙ арала күренекле скульптор булып китә. Кардинал өсөн тәүге эштәре араһында — Боргезе виллаһы өсөн „Амалфея сабый Зевс һәм йәш сатир менән“ баҡса скульптураһын һәм бер нисә аллегорик бюсты, шул иҫәптән „Ләғнәтле йән“ һәм „Фатихалы йән“ тигән әҫәрҙәрен атап китергә була. Егерме ике йәшендә Бернини инде папаның үҙен һүрәтләрлек һәләтле скульптор тип һанала. Бернини булдырған папа Павел V бюсы хәҙер Гетти музейында һаҡлана.

Изге Пётр майҙаны колоннадаһы

Ватикандағы Изге Петр ҡәбере өҫтөндәгәҙ бронза киворий. 1624—1633

1623 йылда, кардинал Маффео Барберини папа тәхетенә Рим Папаһы Урбан VIII сифатында менеп ултырғандан һуң, Бернини Барберини ғаиләһе ҡанаты аҫтына эләгә, был оҫтаның мөмкинлектәрен киңәйтә. Был ваҡытта ул шәхси резиденциялар өсөн скульптуралар һынландырып ҡына ҡалмай, ә скульптор, архитектор һәм ҡала төҙөүсеһе булараҡ ҡала масштбыннда ла ҙур роль уйнай^[13]. Быны уның рәсми вазифалары дәлилләй — „папа сәнғәте коллекцияһын һаҡлаусы, Сант-Анжело замогындағы папа ҡойоу заводы директоры, Пьяцца-Навоналағы фонтандар начальнигы“»^[14]. Был яҙмалар Берниниға үҙенең күп яҡлы һәләтен бөтә ҡала буйлап күрһәтеү мөмкинлеген бирә. 1629 йылда Карло Мадерно вафат булғандан һуң Бернини Изге Петр базиликаһының баш архитекторы итеп тәғәйенләнә, уның ижады һәм художестволы ҡарашы Римдың символик йөрәгендә урын ала тиергә була.

Архитектура өлкәһендә мәшғүл булыуына ҡарамаҫтан, Бернини портреттарының яҡшырыуын һәм моделдәрендә күргән шәхси үҙенсәлектәрҙе еткереү һәләтен дәлилләгән сәнғәт әҫәрҙәрен ижад итеүен дауам итә. Ул осор әҫәрҙәре араһында Рим Папаһы Урбан VIII бюстары, Франческо Барберини бюсы һәм бигерәк тә Сципион (Шипионе) Боргезеның ике бюсы бар.

Мәрмәр портреттар тураһында һүҙ барғанда, Констанца Буонарелли бюсы тураһында иҫкә алырға кәрәк. Берниниҙың үҙ ярҙамсыларының берһе Матео Бонучеллиҙың Констанция исемле ҡатыны менән бәйләнеше була. Бернини уны үҙенең туғанынан көнләшеп, туғанын ҡаты туҡмай һәм ҡатындың йөҙөн киҫкәләү өсөн хеҙмәтсе ебәрә. Бик ҙур ғауға ҡупҡан, әммә Рим Папаһы Урбан VIII был эшкә ҡыҫылып, Бернини штраф түләп кенә ҡотолған. Хеҙмәтсе лә, зина ҡылыуҙа ғәйепләнгән Констанция ла төрмәгә ябыла^[15]. Бернини 1639 йылдың майында ғына өйләнә, 41 йәшендә ул егерме ике йәшлек Катерина Тезио менән килешеү төҙөй. Уларҙың ун бер балаһы тыуа, шул иҫәптән атыһының беренсе биографы Доменико Бернини була^[16].

1655—1667 йылдарҙа Рим папаһы булған Александр VII Рим ҡалаһын бөтә донъяға билдәле һоҡланғыс баш ҡала итеп төҙөкләндерергә ҡарар итә. Бернини был осрҙа биналар төҙөү һәм улар янындағы тирә-йүнде тәртипкә килтереү проекттары менән мәшғүл була. Папа Берниниға Изге Петр соборы алдындағы майҙанды биҙәүҙе ышанып тапшыра. Ике ярымтүңәрәк колоннада овал формалағы амфитеатрҙы барлыҡҡа килтерә, был Рим папаһының халыҡ алдына сығыу мәлен тантаналы сараға әйләндереүгә, Ватикандың ҡөҙрәтен күрһәтеүгә ярҙам итә^[17][18][19].

Был осорҙа Бернини вағыраҡ заказдар ҙа үтәй (Сант-Андреа-аль-Квиринале, Ариччала Санта-Мария дель Ассунцьоне).

1665 йылдың апрелендә Римдың иң күренекле рәссамы булараҡ, Бернини Рим папаһы Александр VII һәм Франция король һарайы баҫымы аҫтында Людовик XIV заказын үтәү өсөн Парижға китә, королгә Луврҙағы эштәрҙе тамамлау өсөн архитектор кәрәк була. Бернини ярты йыл самаһы Парижда эшләй. Король яраны Поль де Шантелу Берниниҙы оҙатып йөрөй һәм тәржемәсе ролен башҡара. Берниниҙың Париждағы тормошо тураһында ул ентекле көндәлек алып бара һәм унң һәр һүҙен тиерлек теркәргә онотмай^[20].

Бернини Парижда ныҡ популяр була, ул урамдан үткәндә уның артынан бик күп халыҡ эйәреп йөрөй. Ләкин бында унан король ярандары ныҡ көнләшә һәм оҫтаға үҙ проекттарын тормошҡа ашырырға ҡамасаулай. Бернини Италия сәнғәтен һәр саҡ маҡтап, Франция сәнғәтен кәмһетеп һөйләй, бынан тыш уның проекттары хәүефһеҙлек һәм уңайлылыҡ йәһәтенән королгә оҡшамай.

Париждан ҡайтҡас, Бернини Александр VII заказы буйынса Санта-Мария-дель-Пополо сиркәүендә Чиги капеллаһын (Александрҙың ғаилә капеллаһын) биҙәү өҫтөндә, атап әйткәндә, пәйғәмбәрҙәр Аввакум һәм Даниил һындарын эшләй. 1668 йылда Бернини 1654 йылда башланған Бөйөк Константиндың атлы статуяһын тамамлай. Статуя Скала Редж (Регия) баҫҡыстарындағы нишаға урынлаштырылған һәм императорға ебәрелгән илаһи асыш мәлен һүрәтләгән, бынан һуң ул мөһим еңеү яулаған һәм христианлыҡты эҙәрлекләүҙе туҡтатҡан^[21]. Изге Петр базиликаһында Рим папаһы Александр VII кәшәнәһе оҫтаның тамамлап өлгөргән һуңғы ҙур эше була. Скульптура төркөмөнә тубыҡланған Александр, дүрт ҡатын-ҡыҙ фигураһы (мәрхүмдең яҡшы сифаттарын һүрәтләй), ҡом сәғәте тотҡан Үлем инә^[22]. Э. Панофски һүҙҙәре буйынса, был һәйкәл Европалағы ерләү йолаһына бәйле сәнғәттең иң юғары нөктәһе була, уның ижади оҫталығын унан һуң килгән оҫталар уҙып китергә өмөт тә итә алмай^[23].

Аполлон менән Дафна. 1622—1625. Боргезе галереяһы. Рим

Бернини Римдә 1680 йылда вафат була. Ул ата-әсәһе янында, Санта-Мария-Маджоре сиркәүендә, бер ниндәй һәйкәлһеҙ ерләнгән. Төп алтарь һәм киворийҙың уң яғында ике мәрмәр баҫҡыс бар. Иҙән плитаһында ғаилә гербы урынлашҡан, ә аҫҡы баҫҡыста латинса: «Иоанн Лоранций Бернини — Decus Artium et Urbis — Hic Humiliter Quiescit» (Джованни Лоренцо Бернини, сәнғәт һәм ҡаланың даны, бында тыйнаҡ ял итә) тип яҙылған.

Галерея

• 
  Прозерпинаны урлау. Деталь
• 
  Ләғнәтле йән
• 
  Изге йән
• 
  Антонио Чеппарелли
• 
  Папа Урбан VIII
• 
  Монсеньор Карло Антонио Поццо
• 
  Автопортрет

• 
  Изге Петр коллоннадаһы
• 
  Изге Петр киворийы
• 
  Изге Фәрештә скульптуралары

Иҫкәрмәләр

1. Deutsche Nationalbibliothek Record #118509926 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
2. Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
3. Giovanni Lorenzo Bernini (нидерл.)
4. Hibbard H. Gian Lorenzo Bernini // Encyclopædia Britannica (ингл.)
5. RKDartists (нидерл.)
6. Gian Lorenzo Bernini // https://www.kulturarv.dk/kid/VisKunstner.do?kunstnerId=1264 (дат.)
7. https://www.kulturarv.dk/kid/VisKunstner.do?kunstnerId=1264 (дат.)
8. Katherine Eustace, Editorial, Sculpture Journal, vol. 20, n. 2, 2011, p. 109.
9. Hibbard, p. 21
10. Bernini Biography 2010 йыл 31 март архивланған.
11. Gale, Thomson. Gian Lorenzo Bernini // Encyclopedia of World Biography (инг.). — 2004. Список братьев и сестёр см. Franco Mormando, Bernini: His Life and His Rome (Chicago: University of Chicago Press, 2011), pp. 2-3.
12. Gian Lorenzo Bernini  (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 апрель 2016. Архивировано 4 май 2016 года. 2016 йыл 4 май архивланған.
13. Hibbard, p. 68
14. Mormando, p. 72
15. «Biographies – Gian Lorenzo Bernini», <http://www.gallery.ca/en/see/collections/artist.php?iartistid=456>. Проверено 29 октябрь 2009.  2016 йыл 5 март архивланған.
16. О браке Бернини и Катерины и их детях, см. Franco Mormando, Bernini: His Life and His Rome University of Chicago Press, 2011, pp. 109—116.
17. Hibbard, p. 156
18. Mormando, p. 204
19. Длинная широкая прямая улица, ведущая к Тибру (Via della Conciliazione) была добавлена уже в XX веке, когда Муссолини распорядился расчистить дорогу к площади, для обеспечения более удобного доступа в Ватикан.
20. Gould, Cecil. Bernini in France, an episode in Seventeenth Century History, Weidenfeld and Nicolson, London, 1981
21. Tod A. Marder. Bernini's Scala Regia at the Vatican Palace. — Cambridge University Press. — ISBN 9780521431989.
22. Nicolo Suffi. St. Peter's - Guide to the Basilica and Square  (билдәһеҙ). ©Libreria Editrice Vaticana. Дата обращения: 16 февраль 2016. Архивировано 25 февраль 2016 года.
23. Erwin Panofsky, Horst Woldemar Janson. Tomb sculpture: four lectures on its changing aspects from ancient Egypt to Bernini. — H.N. Abrams, 1992. — P. 96. — 319 p.

Библиография

• Avery, Charles. Bernini: Genius of the Baroque (инг.). — London: Thames and Hudson (инг.)баш., 1997. — ISBN 978-0-500-28633-3.
• I marmi vivi: Bernini e la nascita del ritratto barocco (итал.) / Bacchi, Andrea. — Firenze: Firenze musei, 2009. — ISBN 978-8-809-74236-9.
• Bernini and the Birth of Baroque Portrait Sculpture (инг.) / Bacchi, Andrea, and Catherine Hess, Jennifer Montagu. — Los Angeles: J. Paul Getty Museum, 2008. — ISBN 978-0-892-36932-4.
• Baldinucci, Filippo. The Life of Bernini (инг.). — University Park: Pennsylvania State University Press (инг.)баш., 2006. — ISBN 978-0-271-73076-9.
• Bernini, Domenico. The Life of Gian Lorenzo Bernini (инг.) / Franco Mormando. — University Park: Penn State University Press (инг.)баш., 2011. — ISBN 978-0-271-03748-6.
• Borsi, Franco. Bernini (итал.). — Milano: Rizzoli, 2005. — ISBN 978-0-847-80509-9.
• Careri, Giovanni. Bernini: Flights of Love, the Art of Devotion (инг.). — Chicago: The University of Chicago Press, 1995. — ISBN 978-0-226-09273-7.
• Chantelou, Paul Fréart de. Journal du voyage en France du cavalier Bernin (фр.) / Anthony Blunt. — Princeton: Princeton University Press, 1985. — ISBN 978-0-833-70531-0.
• Bernini's Biographies: Critical Essays (инг.) / Delbeke, Maarten, and Evonne Levy, Steven F. Ostrow. — University Park: Pennsylvania State University Press (инг.)баш., 2006. — ISBN 978-0-271-02901-6.
• Dickerson III, C. D.; Sigel, Anthony; Wardropper, Ian. Bernini: Sculpting in Clay (инг.). — New York: The Metropolitan Museum of Art, 2012. — ISBN 978-0-300-18500-3.
• Fagiolo, Maurizio; Cipriani, Angela. Bernini (итал.). — Florence: Scala, 1981. — ISBN 978-8-881-17223-8.
• Ferrari, Oreste. Bernini (итал.). — Firenze: Giunti Gruppo, 1991. — ISBN 978-8-809-76153-7.
• Fraschetti, Stanislao. Il Bernini: La sua vita, la sua opera, il suo tempo (итал.). — Milano: U.Hoepli, 1900. — ISBN 978-1-248-32889-7.
• Gould, Cecil. Bernini in France: An Episode in Seventeenth Century History (инг.). — London: Weidenfeld and Nicolson, 1981. — ISBN 978-0-297-77944-5.
• Harris, Ann Sutherland Drawings by Sculptors (инг.) // Master Drawings. — Т. 41. — С. 119—127.
• Hibbard, Howard. Bernini (инг.). — London: Penguin, 1965. — ISBN 978-0-140-13598-5.
• Lavin, Irving. Bernini and the Unity of the Visual Arts (инг.). — New York: Oxford University Press, 1980. — ISBN 978-0-195-20184-0.
• Gianlorenzo Bernini: New Aspects of his Art and Thought (инг.) / Lavin, Irving. — University Park: Pennsylvania State University Press (инг.)баш., 1985. — ISBN 978-0-271-00387-0.
• Lavin, Irving. Visible Spirit: The Art of Gianlorenzo Bernini (инг.). — London: Pindar Press, 2007. — ISBN 978-1-899-82839-5.
• L'ultimo Bernini (1665–1680): nuovi argomenti, documenti e immagini (итал.) / Martinelli, Valentino. — Roma: Quasar, 1996. — ISBN 978-8-871-40095-2.
• McPhee, Sarah. Bernini's Beloved: A Portrait of Costanza Piccolomini (инг.). — New Haven: Yale University Press, 2012. — ISBN 978-0-300-17527-1.
• Mormando, Franco. Bernini: His Life and His Rome (инг.). — Chicago: University of Chicago Press, 2011. — ISBN 978-0-226-53852-5.
• Morrissey, Jake. The Genius in the Design (инг.). — New York: William Morrow, 2005. — ISBN 978-0-060-52533-0.
• Perlove, Shelley Karen. Bernini and the Idealization of Death (инг.). — University Park: The Pennsylvania State University, 1990. — ISBN 978-0-271-01477-7.
• Petersson, Robert T. The Art of Ecstasy: Teresa, Bernini, and Crashaw (инг.). — London: Routledge & K. Paul, 1970. — ISBN 978-0-689-70515-1.
• Petersson, Robert T. Bernini and the Excesses of Art (инг.). — Florence: Maschietto editore, 2002. — ISBN 978-8-887-70083-1.
• Pinton, Daniel. Bernini. I Percorsi Nell'arte. Ediz. Inglese (итал.). — ATS Italia Editrice, 2009. — ISBN 978-8-875-71777-3.
• Scribner III, Charles. Gianlorenzo Bernini: Impresario of the Baroque (инг.). — Revised. — New York: Carolus Editions, 2014. — ISBN 978-1-503-01633-0.
• Warwick, Genevieve. Bernini: Art as Theatre (инг.). — New Haven: Yale University Press, 2012. — ISBN 978-0-300-18706-9.
• Wittkower, Rudolf. Gian Lorenzo Bernini: The Sculptor of the Roman Baroque (инг.). — London: Phaidon Press (инг.)баш., 1955. — ISBN 978-0-801-41430-5.

Һылтанмалар

• Tools and techniques used by Bernini
• Checklist of Bernini’s architecture and sculpture in Rome
• Gian Lorenzo Bernini — Biography, Style and Artworks
• Excerpts from The life of the Cavaliers Bernini
• Gian Lorenzo Bernini in the «A World History of Art» 2007 йыл 30 сентябрь архивланған.
• Extract on Bernini from Simon Schama's The Power of Art
• Photographs of Bernini’s Santa Maria Assunta
• smARThistory: Ecstasy of Saint Teresa, Cornaro Chapel, Santa Maria della Vittoria, Rome
• Virtual tour of Rome visiting Bernini’s key works
• Constantly updated list and discussion of the most recent archival discoveries regarding Bernini’s biography and works
• Passion For Art (Bernini)
• The Vatican: spirit and art of Christian Rome