Зенит

Зенит
Рәсем
Ҡапма-ҡаршыһы Надир
Зенит надирға ҡапма-ҡаршы урынлаша.

Зенит — күк сфераһындағы нөктә, ул күҙәтеүсенең башы өҫтөндә урынлаша[1]. Башҡа билдәләмә буйынса — аныҡ урындан туп-тура «өҫкә» күрһәткән йүнәлеш, йәғни күҙәтеүсе торған нөктәлә горизонталь яҫылыҡҡа ҡарата ортогональ булған ике вертикаль йүнәлештәрҙең береһе. «Өҫкә» төшөнсәһе астрономия, геофизика һәм улар менән сиктәш (мәҫәлән, метеорология) фәндәрҙә шул урында гравитация көсөнә ҡапма-ҡаршы йүнәлеш тип аныҡ билдәләнә.

Астрономик зениттан геоцентрик һәм геодезик зениттарҙы айыралар. Ер үҙәгенән күҙәтеүсе торған нөктә аша йүнәлтелгән векторҙың күк сфераһы менән киҫешеү нөктәһе геоцентрик зенит тап атала. Күк сфераһы менән нормалиҙың күҙәтеүсенең референц-эллипсоид йөҙөндә урынлашҡан нөктәһенең проекцияһына ҡарата киҫешкән нөктә геодезик зенит тип атала. Геоцентрик һәм геодезик зениттар күҙәтеүҙәр ярҙамында ғына билдәләнергә тейеш түгел, улар туранан-тура иҫәпләп кенә билдәләнә[2].

Зенит нөктәһенә ҡапма-ҡаршы йүнәлеш (йәғни гравитация көстәре йүнәлеше менән тап килгән) надир тип атала.

Килеп сығышы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Зенит һүҙе ғәрәп теленән ингән һүҙбәйләнеште (الرأس سمت (сэмт ар-ра’с)) «баш өҫтөнән йөнәлеш» теүәл тәржемәләүҙән килеп сыҡҡан. Был һүҙ урта быуатта (XIV быуат дауамында) латин һәм иҫке испан телдәре аша Европаға килеп эләгә. Ул тәүҙә ҡыҫҡартылып сэмт («йүнәлеш») — samt була, артабан хаталар менән сенит — senit булып китә. Иҫке француз һәм урта инглиз телдәре аша сенит һүҙе XVII быуатта хәҙерге заман һүҙенә тулыһынса әйләндереg зенит була[3][4].

Көнүҙәклеге һәм ҡулланыу

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Ҡояш зенитта торғанда ағастың вертикаль олононан ергә күләгә төшмәй. Бындай күренеш йылына ике тапҡыр тропиктарҙа ҡояш төшкөлөктә булған саҡта күҙәтелә.

«Зенит» төшөнсәһе, ғәҙәттә, ғилми контекстарҙа ҡулланыла.

«Зенит» һүҙе күк сфераһы элементтары менән бәйле — өҫтәге яҡтыртҡыстан Ергә төшкән туп-тура нур.

Шулай уҡ ҡара

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ Зенит - Большая Советская энциклопедия - Энциклопедии & Словари. enc-dic.com. Дата обращения: 31 октябрь 2016.
  2. ↑ Жаров В. Е. Сферическая астрономия. — Фрязино, 2006. — С. 147—148.
  3. ↑ myEtymology.com: Английская этимология слова Зенит (инг.)
  4. ↑ Zenith Definition | Definition of Zenith at Dictionary.com

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Дагаев М. М. Наблюдения звёздного неба. — 6-е изд. — М.: Наука, Гл. ред. физ.-мат. лит., 1988. — 176 с. — ISBN 5-02-013868-1.
  • Huschke, Ralph E. (1959) Of Glossary Meteorology, American Society Meteorological, Boston, Second printing-1970.
  • McIntosh, D. H. (1972) Meteorological Glossary, Her Stationery Majesty' ' s Office, Met. 842 O., A. P. 897, 319 p.
  • Picoche, J. (1992) Du Etymologique Français Dictionnaire, Robert Le, Paris, ISBN 2-85036-458-4.