Инфраҡыҙыл нурланыш

Инфраҡыҙыл нурланыш
Алдағы	видимое излучение^[d]
Не обладает свойством	видимость^[d]
Инфраҡыҙыл нурланыш Викимилектә

инфраҡыҙыл нурланыш аша, эттең һүрәте

Инфраҡыҙыл нурланыш — электромагнит нурланыш спектраль өлкәнең күҙгә күренгән яҡтылыҡтың ҡыҙыл осо (тулҡын оҙонлоғо^[1] λ = 0,74 мкм^[2] һәм йышлығы 430 ТГц) һәм микротулҡынлы радиоэмиссияһы (λ ~ 1—2 мм, йышлығы 300 ГГц) араһында биләй)^[3].

Инфраҡыҙыл нурланыштың күп өлөшө ҡыҙҙырма лампалар нурланышының һәм Ҡояш нурланышының яҡынса 50 процентын тәшкил итә; ҡайһы бер лазерҙар инфраҡыҙыл нурланыш бүлеп сығара. Уны теркәү өсөн термаль һәм фотоэлектрик ресиверҙар, шулай уҡ махсус фотография материалдары ҡулланыла^[4].

Инфраҡыҙыл диапазондың ҙур оҙонлоғо арҡаһында инфраҡыҙыл нурланыштағы матдәләрҙең оптик үҙенсәлектәре һиҙелерлек үҙгәрергә, шул иҫәптән күҙгә күренгән нурланыш үҙенсәлектәренән айырылып торорға мөмкин.

Инфраҡыҙыл нурланышты «йылылыҡ нурланышы» тип тә атайҙар, сөнки йылытылған объекттарҙан инфраҡыҙыл нурланышты кеше тиреһе йылылыҡ һиҙеү тип ҡабул итә. Был осраҡта организм бүлеп сығарған тулҡын оҙонлоғо йылытыу температураһына бәйле: температура ни тиклем юғарыраҡ булһа, тулҡын оҙонлоғо ла шул тиклем ҡыҫҡараҡ һәм нурланыштың көсөргәнешлеге лә шул тиклем юғарыраҡ була. Спектр излучения абсолютно чёрного тела при относительно невысоких (до нескольких тысяч кельвинов) температурах лежит в основном именно в этом диапазоне. Бөтөнләй ҡара есемдең нурланыш даирәһе сағыштырмаса юғары булмаған (бер нисә мең кельвинға тиклем) температурала тап ошо диапазонда ята.

Асылыу тарихы һәм дөйөм характеристикаһы

Гершель эксперименты

Инфраҡыҙыл нурланышты 1800 йылда инглиз астрономы У. Гершель аса. Ҡояшты өйрәнгән ваҡытта ул күҙәтеү алып барыу өсөн ҡулланған әсбаптың йылынуын кәметеү өсөн сара эҙләй башлай. Күҙгә күренеүсе спектрҙың төрлө өлөштәренән килгән йылылыҡты термометр ярҙамында үлсәп, ул "йылылыҡ максимумы"ның спектрҙа ҡыҙыл төҫ артындағы күҙгә күренмәгән өлкәлә ятыуын аса. Был тикшеренеү инфраҡыҙыл нурланышты өйрәнеүгә башланғыс булып тора.

Элек инфраҡыҙыл нурланыштың лаборатор сығанаҡтары булып тик эҫе есемдәр йәки газдарҙа электр разрядтары булған. Хәҙер ҡаты тороштағы һәм молекуляр газ лазерҙары нигеҙендә көйләнә торған йәки беркетелгән йышлыҡтағы инфраҡыҙыл нурланыштың заманса сығанаҡтары барлыҡҡа килгән. Инфраҡыҙылға яҡыфн (1,3 мкм тиклем) нурланышты теркәү өсөн махсус фотоплитик пластиналар ҡулланыла. Фотоэлектрик детекторҙар һәм фоторезисторҙар киңерәк һиҙгерлеккә эйә (яҡынса 25 мкм тиклем). Инфраҡыҙылдан алыҫ өлкәлә нурланышты болометрҙар — инфраҡыҙыл нурланыш ярҙамында йылылыҡҡа һиҙгер детекторҙар теркәй^[5].

ИҠ-аппаратураһы хәрби техникала ла (мәҫәлән, ракеталар менән идара итеү өсөн) һәм граждандарҙа ла (мәҫәлән, сүс-оптик элемтә системаларында) киң ҡулланыла. ИҠ-спектрометрҙарында оптик элементтар сифатында йә линзалар, призмалар, йә дифференциация рәшәткәләре һәм көҙгөләр ҡулланыла. Һауала нурланыш йотоуҙы бөтөрөү өсөн вакуум вариантында алыҫ инфраҡыҙыл төбәк өсөн спектрометрҙар эшләнә^[5].

Инфраҡыҙыл спектр молекулала әйләнеү һәм тирбәлеү хәрәкәте, шулай уҡ атомдарҙың һәм молекулаларҙың электрон күсештәре менән бәйле булғанлыҡтан, ИҠ-спектроскопияһы атомдарҙың һәм молекулаларҙың төҙөлөшө, шулай уҡ кристалдарҙың зона төҙөлөшө тураһында мөһим мәғлүмәт алырға мөмкинлек бирә^[5].

Инфраҡыҙыл нурланыш диапазондары

Объекттар, ҡағиҙә булараҡ, бөтә тулҡын оҙонлоғо спектры буйынса инфраҡыҙыл нурланыш бүлеп сығара, әммә ҡайһы берҙә спектрҙың сикләнгән өлкәһе генә ҡыҙыҡһыныу уята, сөнки датчиктар нурланышты билдәле бер үткәреү һәләте сиктәрендә генә йыя. Шулай итеп, инфраҡыҙыл диапазон йыш ҡына бәләкәй диапазондарға бүленә.

Нормаль бүлеү схемаһы

Йышыраҡ бәләкәй диапазондарға бүленеү түбәндәгесә башҡарыла:^[6]

Аббревиатура	Тулҡын оҙонлоғо	Фотон энергияһы	Характеристика
Near-infrared, NIR	0,75—1,4 мкм	1,7—0,9 эВ	RANGE IR-ға яҡын, бер яҡтан күренеп торған яҡтылыҡ менән сикләнгән, икенсе яҡтан һыуҙың асыҡлығы менән сикләнгән, ул 1,45 мм тиҙлектә һиҙелерлек насарая. Был диапазонда киң таралған инфраҡыҙыл яҡтыртҡыстар һәм сүс һәм һауа оптик элемтә системалары өсөн лазерҙар эшләй. Был диапазонда шулай уҡ видеокамералар һәм EOD нигеҙендә төнгө күреү ҡоролмалары һиҙгер.
Short-wavelength infrared, SWIR	1,4—3 мкм	0,9—0,4 эВ	Электромагнит нурланышты һыу менән йотоу 1450 нм кимәлендә һиҙелерлек арта. Телекоммуникация өлкәһендә 1530—1560 нм диапазоны өҫтөнлөк итә.
Mid-wavelength infrared, MWIR	3-8 мкм	400-150 мэВ	Был диапазонда Цельсий буйынса бер нисә йөҙ градусҡа тиклем йылытылған есемдәр нурлана башлай. Был диапазонда һауа һөжүменә ҡаршы оборона системалары башлыҡттары һәм техник йылылыҡ һүрәттәре (тепловизор) һиҙгер.
Long-wavelength infrared, LWIR	8-15 мкм	150-80 мэВ	Был диапазонда Цельсий буйынса яҡынса нуль градус температуралы есемдәр нурлана башлай. Төнгө күреү ҡоролмалары өсөн йылылыҡ һүрәттәр (тепловизор) был диапазонда һиҙгер.
Far-infrared, FIR	15— 1000 мкм	80-1,2 мэВ

CIE схемаһы

Халыҡ-ара яҡтыртыу комиссияһы (ингл. International Commission on Illumination) инфраҡыҙыл нурланышты түбәндәге өс төркөмгә бүлеүҙе тәҡдим итә^[7]:

• IR-A: 700 нм — 1400 нм (0,7 мкм — 1,4 мкм)
• IR-B: 1400 нм — 3000 нм (1,4 мкм — 3 мкм)
• IR-C: 3000 нм — 1 мм (3 мкм — 1000 мкм)

ISO 20473 схемаһы

Халыҡ-ара стандартлаштырыу ойошмаһы түбәндәге схеманы тәҡдим итә:

Билдәләре	Аббревиатура	Тулҡын оҙонлоғо
Яҡын инфраҡыҙыл диапазоны	NIR	0,78—3 мкм
Урта инфраҡыҙыл диапазоны	MIR	3-50 мкм
Алыҫ инфраҡыҙыл диапазоны	FIR	50-1000 мкм

Астрономик схема

Астрономдар, ҡағиҙә булараҡ, инфраҡыҙыл спектрҙы түбәндәгесә бүлә^[8]:

Билдәләре	Аббревиатура	Тулҡын оҙонлоғо
Яҡын инфраҡыҙыл диапазоны	NIR	(0.7…1) — 5 мкм
Урта инфраҡыҙыл диапазоны	MIR	5 — (25…40) мкм
Алыҫ инфраҡыҙыл диапазоны	FIR	(25…40) — (200…350) мкм

Йылылыҡ нурланышы

Йылылыҡ (Термик) нурланышы йәки нурланыш — энергияның бер есемдән икенсеһенә эске энергияһы арҡаһында есемдәр бүлеп сығарған электромагнит тулҡындар рәүешендә күсеүе. Йылылыҡ нурланышы башлыса спектрҙың инфраҡыҙыл өлөшөнә 0,74 мкм-ҙан 1000 мкм-ға тиклем төшә. Нурлы йылылыҡ алмашыуҙың айырмалы үҙенсәлеге шунда: ул теләһә ниндәй мөхиттә генә түгел, вакуумда ла булған есемдәр араһында башҡарыла ала. Абсолют ҡара есем критерийҙарына тап килгән объекттың йылылыҡ нурланыш көсө Стефан—Больцман законы менән тасуирлана. Есемдәрҙең эмиссив һәм йотоу һәләттәре нисбәте Кирхгоффтың нурланыш законы менән тасуирлана. Йылылыҡ (Термаль) нурланыш — йылылыҡ энергия тапшырыуҙың өс элементар төрөнөң береһе (термик үткәреүсәнлектән һәм конвекциянан тыш) булып тора. Тигеҙлек нурланышы — термодинамик тигеҙлектең матдә менән тигеҙлегенең термодинамик нурланышы.

Инфраҡыҙыл күренеш

Кешенең һәм башҡа юғары приматтарҙың һиҙеү итеү органдары инфраҡыҙыл нурланышҡа яраҡлашмаған (ябай ғына әйткәндә, кеше күҙе уны күрмәй), әммә ҡайһы бер биологик төрҙәр инфраҡыҙыл нурланышты күреү органдары менән ҡабул итергә һәләтле. Мәҫәлән, ҡайһы бер йыландарҙың күреү һәләте уларға инфраҡыҙыл диапазонда күрергә һәм төндә йылы ҡанлы йыртҡысҡа һунар итергә мөмкинлек бирә (әгәр уның силуэты һыуытылған ерҙәр фонында иң сағыу контраст булғанда). Өҫтәүенә, ябай быуар йыландарҙа был һәләт нормаль күреү һәләте менән бер үк ваҡытта барлыҡҡа килә, һөҙөмтәлә улар тирә-яҡ мөхитте бер үк ваҡытта ике диапазонда күрә ала: нормаль күренеүсән (күпселек хайуандар кеүек) һәм инфраҡыҙыл. Балыҡтар араһында һыу аҫтын инфраҡыҙыл диапазонда күреү һәләтен һыуға ингән йылы ҡанлы хайуандарға һунар итеүсе пиранья, алтын балыҡ кеүек балыҡтар айыра. Бөжәктәр араһында серәкәйҙәр инфраҡыҙыл күреү һәләтенә эйә, был уларға йыртҡыс организмдың ҡан тамырҙары участкаларына ҙур теүәллек менән иғтибарҙы йүнәлтергә мөмкинлек бирә^[9].

Ҡулланыу

Төнгө күреү приборҙары

Күҙгә күренмәҫ инфраҡыҙыл һүрәтте күҙ алдына килтереүҙең бер нисә ысулы бар:

• Хәҙерге ярымүткәргесле видеокамералар ИҠ-ға яҡын урында һиҙгер. Төҫтәрҙең үрсеү хаталарын булдырмаҫ өсөн ябай көнкүреш видеокамералары махсус фильтр менән йыһазландырылған, улар ИҠ һүрәтен өҙә. Хәүефһеҙлек системалары өсөн камераларҙа, ҡағиҙә булараҡ, ундай фильтр юҡ. Әммә ҡараңғыла инфраҡыҙыл ИҠ-тың тәбиғи сығанаҡтары юҡ, шуға күрә яһалма яҡтыртыуһыҙ (мәҫәлән, инфраҡыҙыл яҡтыртыуһыҙ), бындай камералар бер нәмә лә күрһәтмәйәсәк.
• Электрон-оптик конвертер — вакуумлы фотоэлектрон ҡоролма, ул күренеп торған спектрҙың һәм ИҠ-ҡа яҡын яҡтылыҡты көсәйтә. Юғары һиҙгерлеккә эйә һәм бик түбән яҡтылыҡта һүрәт бирергә һәләтле. Тарихи яҡтан тәүге төнгө күреү ҡоролмалары, улар киң ҡулланыла һәм хәҙер арзан төнгө күреү ҡоролмаларында ҡулланыла. Яҡын ИҠ эргәһендә генә эшләгәнгә күрә, ярымүткәргесле видеокамералар кеүек, улар ҙа яҡтыртыуҙы талап итә.
• Болометр — термаль (йылылыҡ) датчик (сенсор). Техник күреү системалары һәм төнгө күреү ҡоролмалары өсөн болометрҙар тулҡын оҙонлоғо 3-14 мкм (уртаса ИҠ) диапазонында һиҙгер, был Цельсий буйынса −50 градустан 500 градусҡа тиклем йылытылған есемдәрҙең нурланышына тап килә. Шулай итеп, объекттарҙың нурланышын яҙып, болометрик ҡоролмалар тышҡы яҡтыртыуҙы талап итмәй һәм температура айырмаһын һүрәтләй.

Термография

Инфраҡыҙыл диапазондағы, ҡыҙҙың һүрәте

Инфраҡыҙыл термография, термаль һүрәтләү йәки йылылыҡ видеоһы — термограмма сығарыуҙың фәнни ысулы — инфраҡыҙыл нурҙарҙа температура ҡырҙарының таралыу һүрәтен күрһәткән һүрәт. Термографик камералар йәки йылылыҡ һүрәттәре (тепловизор) электромагнит спектрының инфраҡыҙыл диапазонында (яҡынса 900—14 000 нанометр) нурланышты асыҡлай һәм ошо нурланыш нигеҙендә артыҡ йылытылған йәки артыҡ һыуынған урындарҙы билдәләргә мөмкинлек биргән һүрәттәр тыуҙыра. Инфраҡыҙыл нурланышты температуралы барлыҡ объекттар бүлеп сығарғанлыҡтан, Планктың ҡара тәнле нурланыш формулаһы буйынса термография тирә-яҡ мөхитте күҙгә күренгән яҡтылыҡ менән йә булмаһа «күрергә» мөмкинлек бирә. Объект бүлеп сығарған нурланыш күләме уның температураһы менән арта, шуға күрә термография температура айырмаһын күрергә мөмкинлек бирә. Йылылыҡ һүрәтен төшөрөүсе (тепловизор) аша ҡарағанда йылы әйберҙәр тирә-яҡ мөхит температураһына тиклем һыуытылған объекттарға ҡарағанда яҡшыраҡ күренә; кеше һәм йылы ҡанлы хайуандар тирә-яҡ мөхиттә көндөҙҙә-төнөндә еңелерәк күренә. Һөҙөмтәлә термографияны ҡулланыуҙы хәрби һәм именлек хеҙмәттәренә бәйләргә мөмкин.

Инфраҡыҙыл тоҫҡаныш (хоминг)

Инфраҡыҙыл хоминг башы — баҫып алынған сәптән сыҡҡан инфраҡыҙыл тулҡындарҙы эләктереү принцибы буйынса эш итеүсе башлыҡ. Ул оптик-электрон прибор булып тора, тирә-яҡ фонда сәпте асыҡлау һәм автоматик күреү приборына (АКП) эләктереү сигналын биреү, шулай уҡ автопилотҡа күреү һыҙығының мөйөш тиҙлеге сигналын үлсәү һәм сығарыу өсөн тәғәйенләнгән.

Инфраҡыҙыл йылытыусы

Инфраҡыҙыл нурланыш бүлмәләрҙе һәм асыҡ һауалағы урындарҙы йылытыу өсөн киң ҡулланыла. Инфраҡыҙыл йылытҡыс — бинала (йорттарҙа, фатирҙарҙа, офистарҙа һ. б.) өҫтәмә йәки төп йылытыуҙы ойоштороу өсөн, шулай уҡ урындағы асыҡ һауала йылытыу өсөн (урам кафелары, беседкалар, верандалар) йәки ҙур бүлмәләрҙә (гипермаркеттарҙа аҡса тартмалары зонаһы) йылытыу өсөн ҡулланыла.^[10].

Көндәлек тормошта инфраҡыҙыл йылытыусыны ҡайһы берҙә дөрөҫ булмаған рефлекторҙа тип атайҙар. Нурлы энергияны тирә-яҡ өҫкө йөҙҙәр һеңдерә — йылылыҡ энергияһына әйләнә, уларҙы йылыта, ә был үҙ сиратында һауаға йылылыҡ бирә. Был конвекцион йылытыу менән сағыштырғанда һиҙелерлек иҡтисади эффект бирә, унда ҡулланылмаған түшәм арауығын йылытыу өсөн йылылыҡ һиҙелерлек тотонола. Бынан тыш, ИҠ йылытҡыстары ярҙамында бүлмәнең бөтә күләмен йылытмайынса ғына кәрәк булған участкаларҙы ғына йылытырға мөмкин; инфраҡыҙыл йылытҡыстарҙың термик тәьҫире һүндерелгәндән һуң һиҙелә, был бүлмәне алдан йылытыуға ҡамасаулай. Был факторҙар энергия сығымдарын кәметә.

Буяу ваҡытында

Инфраҡыҙыл нурланыштар йыш ҡына буялған өҫлөктәрҙе киптереү өсөн ҡулланыла. Инфраҡыҙыл киптереү ысулы конвекция ысулына ҡарағанда һиҙелерлек өҫтөнлөктәргә эйә. Беренсенән, был иҡтисади эффект: йылылыҡты туранан-тура буялған өҫкө йөҙ менән йотоу арҡаһында процесс күпкә тиҙерәк бара, ә энергия традицион ысулдарға ҡарағанда күпкә аҙыраҡ тотонола. Бынан тыш, буялған өҫлөктәргә саң аҙ төшһен өсөн һауа конвекцияһы кәметелә.

Инфраҡыҙыл астрономия

Инфраҡыҙыл нурланышта күренгән йыһан объекттарын өйрәнеүсе астрономия һәм астрофизика тармағы. Инфраҡыҙыл нурланыш тулҡын оҙонлоғо 0,74—2000 мкм булған электромагнит тулҡындарҙы аңлата. Инфраҡыҙыл нурланыш — тулҡын оҙонлоғо 380-дән алып 750 нанометрға тиклем, субмиллиметр нурланышы араһындағы диапазонда.

Инфраҡыҙыл астрономия 1830-се йылдарҙа, Уильям Гершель тарафынан инфраҡыҙыл нурланыш асылғандан һуң бер нисә тиҫтә йыл үткәс үҫешә башлай. АБашта алға китеш аҙ була һәм XX быуат башына тиклем инфраҡыҙыл диапазонда Ҡояш һәм Айҙан башҡа астрономик объекттар табылмай, әммә радиоастрономияла 1950—1960 йылдарҙағы бер нисә асыштан һуң астрономдар күҙгә күренгән тулҡындар диапазонынан тыш бик күп мәғлүмәт барлығын аңлай. Шул ваҡыттан алып хәҙерге инфраҡыҙыл астрономия барлыҡҡа килә.

Инфраҡыҙыл спектроскопия

Инфраҡыҙыл спектроскопия — спектрҙың оҙон тулҡынлы өлкәһен үҙ эсенә алған спектроскопия тармағы (>730 нм, күренеп торған яҡтылыҡтың ҡыҙыл сигенән тыш). Инфраҡыҙыл спектр молекулаларҙың тирбәлеү (өлөшләтә әйләнеү) хәрәкәте һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә. ИҠ нурланышы, О₂, N₂, H₂, Cl₂ һәм монатомик газдарҙан тыш, күп газдарҙы үҙенә һеңдерә. Йотоу һәр бер газға хас тулҡын оҙонлоғонда, мәҫәлән, CO өсөн 4,7 мкм тулҡын оҙонлоғонда барлыҡҡа килә.

Инфраҡыҙыл йотоу спектрына ярашлы, сағыштырмаса ҡыҫҡа молекулалы төрлө органик (һәм органик булмаған) матдәләрҙең: антибиотиктар, ферменттар, алкалоидтар, полимерҙар, ҡатмарлы берләшмәләр һ. б. молекулалар төҙөлөшөн билдәләргә мөмкин. Терагерц диапазонында төрлө органик (һәм органик булмаған) молекулаларҙың (аҡһымдар, майҙар, углеводтар, ДНК, РНК һ. б.) спектры бар, шуға күрә был молекулаларҙың төҙөлөшө терагерц диапазонының радиойышлыҡлы спектрометрҙары ярҙамында урынлаштырыла ала. ИҠ-тың йотоу спектрында түбәләрҙең һаны һәм торошо буйынса матдәнең тәбиғәтен (сифат анализы), ә йотоусы төркөмдәрҙең көсөргәнешлеге буйынса — матдә күләме тураһында (һан анализы) баһаларға мөмкин. Төп приборҙар — инфраҡыҙыл спектрометрҙарҙың төрлө төрҙәре.

Мәғлүмәттәрҙе тапшырыу

Инфраҡыҙыл яҡтыртҡыстарҙың, лазерҙарҙың һәм фотодиодтарҙың таралыуы улар нигеҙендә бирелмәләрҙе сымһыҙ оптик тапшырыу ысулын булдырыу мөмкинлеген бирә. Компьютер техникаһында компьютерҙарҙы периферия ҡоролмалары (IrDA интерфейсы) менән аралашыу өсөн ҡулланалар. Радиоканалдан айырмалы рәүештә, инфраҡыҙыл канал электромагнит интерференцияға һиҙгер түгел, һәм был уны сәнәғәт шарттарында ҡулланыу мөмкинлеген бирә. Инфраҡыҙыл каналдың етешһеҙлектәренә приборҙарҙа оптик тәҙрәләр кәрәклеге, приборҙарҙың үҙ-ара дөрөҫ йүнәлеше инә. Әлеге ваҡытта атмосферала яҡтылыҡ тапшырыу нигеҙендә селтәр ҡорамалдары етештереүселәр күп (FSO), ҡағиҙә булараҡ, был нөктә — нөктә. Әле ғалимдар атмосферала 4 Тбит/с ашыу мәғлүмәт тапшырыу тиҙлегенә өлгәшкән. Шул уҡ ваҡытта 100 Гбит/с тиҙлек менән сериялы етештерелгән элемтә терминалдары билдәле. Күҙгә күренерлек шарттарҙа инфраҡыҙыл канал бер нисә километр арауыҡта бәйләнеш тәьмин итә ала. Элемтә каналының йәшеренеүе тураһында һөйләргә кәрәкмәй, сөнки ИҠ диапазоны кеше күҙенә күренмәй (махсус ҡулайлама ҡулланмай), ә элемтә каналының мөйөшлө айырылыуы бөтә уҙыштарҙа ла 17 μrad-тан артмай.

Термаль (йылылыҡ) нурланыш иҫкәртеү сигналдарын алыу өсөн дә ҡулланыла.

Дистанцион идара итеү

Инфраҡыҙыл диодтар һәм фотодиодтар пульттарҙа, автоматлаштырыу системаларында, хәүефһеҙлек системаларында, ҡайһы бер кеҫә телефондарында (инфраҡыҙыл порт) һ. б. киң ҡулланыла. Инфраҡыҙыл нурҙар күренмәүе арҡаһында кешенең иғтибарын ситкә йүнәлтмәй.

Шуныһы ҡыҙыҡ, көнкүреш пультының инфраҡыҙыл нурланышы арзан цифрлы камералар йәки төнгө режимлы видеокамералар ярҙамында еңел теркәлә, уларҙа махсус инфраҡыҙыл фильтр юҡ.

Медицина

Медицинала киң инфраҡыҙыл нурланыш ҡан ағымының төрлө датчиктарында (PPG) ҡулланыла.

Киң ҡулланылған йөрәк тибеше (HR) һәм ҡандағы кислород менән туйыныу (SpO2) яҡтыртыу өсөн йәшел (пульс өсөн) һәм ҡыҙыл һәм инфраҡыҙыл (SpO2) нурланышы ҡулланыла.

Инфраҡыҙыл лазер нурланышы DLS (Digital Light Sashing) техникаһында пульс тиҙлеген һәм ҡан ағымының үҙенсәлектәрен билдәләү өсөн ҡулланыла.

Инфраҡыҙыл нурҙар физиотерапияла ҡулланыла.

Оҙон тулҡынлы инфраҡыҙыл нурланыштың йоғонтоһо:

• Ҡан әйләнешен стимуллаштырыу һәм камиллаштырыу. Тирелә оҙон тулҡынлы инфраҡыҙыл нурланышҡа дусар булғанда тире рецепторҙары ярһый һәм гипоталамус реакцияһы арҡаһында ҡан тамырҙарының шыма мускулдары ял итә, һөҙөмтәлә тамырҙар киңәйә.
• Метаболизм процестарын яҡшыртыу. Инфраҡыҙыл нурланыштың термик тәьҫире менән күҙәнәк кимәлендә әүҙемлек стимуллаштырыла, нейрорегуляция һәм матдәләр алмашыныу процестары яҡшыра.

Аҙыҡ-түлекте стерилләштереү

Инфраҡыҙыл нурланыш ярҙамында аҙыҡ-түлек зарарһыҙландырыу маҡсатында стерилләштерелә.

Аҙыҡ-түлек сәнәғәте

Аҙыҡ-түлек сәнәғәтендә ИҠ нурланышын ҡулланыуҙың үҙенсәлеге булып электромагнит тулҡындың 7 мм тәрәнлеккә тиклем иген, ярма һәм он кеүек капилляр-кеҫә продукттарына үтеп инеү мөмкинлеге тора. Был ҡиммәт өҫкө йөҙҙөң тәбиғәтенә, төҙөлөшөнә, материалдың үҙенсәлектәренә һәм нурланышҡа хас йышлыҡҡа бәйле. Билдәле бер йышлыҡ диапазонының электромагнит тулҡыны термаль генә түгел, ә продуктҡа биологик йоғонто яһай, биологик полимерҙарҙа (крахмал, аҡһым, липидтар) биохимик әүерелештәрҙе тиҙләтеүгә булышлыҡ итә. Конвейерҙы киптереү транспортерҙары ашлыҡ һалыуҙа һәм он фрезерлау сәнәғәтендә уңышлы ҡулланыла ала.

Етешһеҙлеге — ҡайһы бер технологик процестарҙа бөтөнләй ҡабул ителмәгән йылытыуҙың ярайһы уҡ тигеҙһеҙлеге.

Аҡсаның дөрөҫлөгөн тикшереү

Инфраҡыҙыл нурланышты аҡсаны тикшереү өсөн приборҙарҙа ҡулланалар. Һаҡлаусы элементтарҙың береһе булараҡ закон проектына ҡулланылған махсус метамерик буяуҙарҙы инфраҡыҙыл диапазонда ғына күрергә мөмкин. Инфраҡыҙыл валюта детекторҙары — аҡсаның дөрөҫлөгөн тикшереү өсөн иң хатаһыҙ приборҙар. Аҡса проектына инфраҡыҙыл биркалар ҡулланыу, ультрафиолеттан айырмалы рәүештә, ялғансылар өсөн ҡиммәткә төшә һәм, шуға ярашлы, иҡтисади яҡтан отошһоҙ. Шуға күрә әлеге көнгә тиклем Ялғандан иң ышаныслы һаҡланыу саралары булып ИҠ банкнота детекторҙары тора.

Ерҙе дистанцион һиҙеү

Инфраҡыҙыл нурланыш Ерҙе йыһандан алыҫтан һиҙеүҙә киң ҡулланыла. Спутниктан төшөрөлгән һүрәттәрҙе инфраҡыҙыл диапазонда спектрҙың башҡа өлөштәрендә тикшереүҙәр менән бергә ҡулланыу ер өҫтөн анализлау өсөн спектроскопияға принципиаль оҡшаш ысулдар ҡулланырға мөмкинлек бирә. Был бигерәк тә үҫемлектәрҙең төрлө индекстарын иҫәпләгәндә үҫемлектәрҙе өйрәнеүгә ҡағыла.

Һаулыҡ өсөн хәүефле

Бик көслө инфраҡыҙыл нурланыш юғары эҫе урындарҙа күҙҙең мускуллы мембранаһын киптерә ала. Иң хәүефлеһе — нурланыш күҙгә күренгән яҡтылыҡ менән оҙатылмағанда. Бындай осраҡтарҙа күҙҙәр өсөн махсус һаҡлағыс күҙлек кейергә кәрәк^[11].

Тулҡын оҙонлоғо 1,35 мкм булған инфраҡыҙыл нурланыш, лазер импульсының иң юғары ҡеүәте етерлек булған 2,2 мкм яҡын инфраҡыҙыл диапазонда нурланыштан көслөрәк ДНК молекулаларының һөҙөмтәле емерелеүенә килтереүе мөмкин^[12].

Инфраҡыҙыл нурланыусы Ер

Ер өҫтө һәм болоттар Ҡояштан күренгән һәм күренмәгән нурланышты йота һәм йотолған энергияның күп өлөшөн кире атмосфераға инфраҡыҙыл нурланыш рәүешендә сығара. Атмосфералағы ҡайһы бер матдәләр, башлыса һыу тамсылары һәм һыу пары, шулай уҡ углекислый газ, метан, азот, көкөрт гексафторид һәм хлорофторуглерод был инфраҡыҙыл нурланышты үҙенә һеңдерә һәм уны бөтә яҡҡа, шул иҫәптән Ергә ҡайтанан бүлеп сығара. Шулай итеп, парник эффекты атмосферала инфраҡыҙыл йотоусылар булмағанға ҡарағанда атмосфераны һәм өҫкө йөҙөн ҡыҙыуыраҡ хәлдә тота^[13][14].

Шулай уҡ

• Йылылыҡ нурланышы
• Инфраҡыҙыл спектрометрҙар
• Инфраҡыҙыл фотография

Иҫкәрмә

1. Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
2. Длина электромагнитной волны в вакууме.
3. Инфракрасное излучение // Казахстан. Национальная энциклопедия. — Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2005. — Т. II. — ISBN 9965-9746-3-2.
4. Инфракрасное излучение // Большая энциклопедия Кирилла и Мефодия
5. Спектр // Энциклопедия Кольера
6. Byrnes, James. Unexploded Ordnance Detection and Mitigation. — Springer, 2009. — С. 21—22. — ISBN 978-1-4020-9252-7.
7. Henderson, Roy Wavelength considerations  (билдәһеҙ). Instituts für Umform- und Hochleistungs. Дата обращения: 18 октябрь 2007. Архивировано 28 октябрь 2007 года. 2007 йыл 28 октябрь архивланған.
8. Near, Mid and Far-Infrared  (билдәһеҙ). NASA IPAC. Дата обращения: 4 апрель 2007. Архивировано 28 май 2013 года. 2006 йыл 30 декабрь архивланған.
9. Animals That Can See Infrared Light By Rebecca Boardman; Sciencing.com. April 25, 2017.
10. Инфракрасная система отопления
11. Monona Rossol. The artist's complete health and safety guide. — 2001. — С. 33. — 405 с. — ISBN 978-1-58115-204-3.
12. Иванов Игорь. Губительным для ДНК является весь ближний ИК-диапазон излучения  (билдәһеҙ). elementy.ru (2 май 2014). Дата обращения: 3 май 2014.
13. Global Sources of Greenhouse Gases  (билдәһеҙ). Energy Information Administration (2 май 2002). Дата обращения: 13 август 2007.
14. Clouds & Radiation  (билдәһеҙ). Дата обращения: 12 август 2007.

Һылтанмалар

• [{{{ссылка}}} Инфраҡыҙыл нурланыш] — Физической энциклопедии
• Яңы ИҠ һәм терагерц сығанаҡтары һәм ресиверҙары.

Ҡалып:^v