Ислам терминдары

Ислам

Ислам тарихы

Иман шарттары

Тәүхид
Фәрештәләр
Китаптар
Пәйғәмбәрҙәр
Яуап көнө
Тәҡдир

Исламдың биш нигеҙе

Шәһәҙәт
Намаҙ
Ураҙа
Зәкәт
Хаж

Шәхестәр

Мөхәммәт
Ислам пәйғәмбәрҙәре
Сәхәбәләр
Хәлифәләр

Ҡөрьән Кәрим
әл-Хәрәм мәсете
Мөхәммәт Пәйғәмбәрҙең ғәрәпсә исеменең яҙылышы

Ислам терминдары — Ислам динендә ҡулланылған, уға ҡағылған һәммә төшөнсәләр, исемдәр, йолалар һәм башҡалар.

Әлегә башҡорт телендә Ислам терминдары һүҙлеге булғаны юҡ. Википедияла Ислам диненә бағышланған мәҡәләләрҙе «Ислам терминдары» категорияһы[1] ҡуйып, бындай һүҙлек үҙлегенән төҙөлә барасаҡ.

Ислам терминдары даирәһенә был диндең тарихына бәйле, шәриғәт һәм дини хоҡуҡиәт, мәсеттәр (ғибәҙәтханалар) һәм уларҙың ҡоролошо, ғибәҙәттәр башҡарыу кәрәк-ярағы, дини йолалар, Исламдың биш нигеҙенә ингән, уларға бәйле терминдар һәм башҡалар инә.

Уларҙың күбеһе урыҫ телендә юҡ, шуға күрә ғәрәп, фарсы һәм төрки телдәрҙән алына, улар ҡулланған мәғәнә менән аңлатма бирелә.

Башҡа телдәрҙә Ислам терминдары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ислам дине — интернациональ дин, шуға күрә күп халыҡтар үҙ алфавитына яраҡлаштырып терминдар глоссарийҙары, һүҙлектәре эшләй. Беҙҙең илдә ул татар, Кавказ мосолмандары телдәрендә сығарыла. Урыҫ телендә лә глоссарий бар[2]

Намаҙ терминдары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Намаҙ
Термин ғәр. ‎‎ Мәғәнәһе
Көндәлек намаҙҙар
Фәжер (сабах) الْفَجْر таңғы
Зухр(өйлә) الظُّهْر төшкө
Аср (икенде) عصر төштән һуңғы
Мәғриб (ахшам) المغرب эңерҙәге
Ишә (йәстеү) عشاء төнгө
Мотлаҡ намаҙҙар
Ғәйет намаҙы صلاة العيد байрам намаҙы
Йома намаҙы صلاة الجمعة йома көнөнөкө
Витр وتر таҡ һанлы төнгө намаҙ

|

Сөннәт намаҙҙар
Духа الضحى иртә
Истисҡа اِسْتِسْقَاء ямғыр
Истихара اِسْتِخَارَة дөрөҫ ҡарар
Ратибат صلاة التطوع 2 рәҡәғәтле теләк теләү
Тәсбих намаҙы صلاة التسابيح тәүбә намаҙы
Тәһәжүд تهجُّد йоҡонан торғас
Тәрәүих تراويح бүлем, ял
Кусуф كسوف ҡояш тотолоу
Хусуф خسوف ай тотолоу
Намаҙ вуду صلاة الوضوء тәһәрәт намаҙы
Хәжәт حاجة хәжәтеңде һорау


Намаҙ рәүештәре һәм мәсет өлөштәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Намаҙ рәүештәре
Хәүеф خوف ҡурҡыу
Ҡәсер намаҙ قصر الصلاة ҡыҫҡартылған
Йәмәғәт намаҙы صلاة الجمعة күмәк
Намаҙ өлөштәре
Рәкәғәт ركعة цикл
Кирәғәт баҫып тороу
Руҡуғ билдән бөгөлөү
Ҡыям قيامة баҫып тороу
Сәждә سجود маңлайҙы ергә тейҙереү
Күғүт ултырыу
Мәсет өлөштәре
Манара منارة маяҡ
Мөнбәр منبر кафедра
Михраб محراب уйым
башҡалар
Доға دعاء ялбарыу
Тәшәһһүд تَّشَهُّد шаһитлыҡ
.

Алфавит буйынса

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

А

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек йәки башҡа сығанаҡ
Аҙан мосолмандар өсөн фарыз һаналған биш ваҡыт намаҙҙың һәр ҡайһыһының башланыу ваҡытын белдереү Али-заде А. А. Азан // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — ISBN 978-5-98443-025-8.
Алисылар Али ибн Әбү Талип вариҫтары Али-заде А. А. Алиды // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — С. 71. — ISBN 978-5-98443-025-8.
Аллаһ Исламда юғары илаһи зат. БТАҺ, 1 том, 245 бит
Аман (именлек тәьмин итеү) мосолмандың дошманға йәки мосолман түгелгә биргән хәүефһеҙлек гарантияһы Большаков О. Г. Аман // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 20. — 315 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-02-016941-2.
Аманат (ислам) тоғролоҡ йәки намыҫ кешеләре, дөйөм мәғәнәлә: һаҡлауға ышандырылған, ышаныслылыҡ. Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. — Мәскәү, 1993. — 1-се том, 861 бит; 60-сы битБашҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. — Мәскәү, 1993. — 1-се том, 861 бит; 60-сы бит
Амин ғәҙәттә исламда, йәһүдилектә, христианлыҡта доғаларҙы һәм дини мәҙхиәләрҙе тамамлауҙы аңлатҡан формула Аминь // Толковый словарь живого великорусского языка : в 4 т. / авт.-сост. В. И. Даль. — 2-е изд. — СПб. : Типография М. О. Вольфа, 1880—1882. — Т. 1.
Ансарҙар Мәҙинәнең ерле ырыуҙары Бәнү Әүс һәм Хәҙрәж кешеләре Большаков О. Г. Ал-Ансар // Ислам: энциклопедический словарь / отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, 1991. — С. 21.
Ахирәт Ислам эсхатологияһында теге донъя, баҡый донъя, кеше өсөн берҙән-бер мәңгелек донъя. Пиотровский М.Б. ал-Ахира // Ислам: энциклопедический словарь / отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, 1991. — С. 27.
Аят Ҡөрьәндә сүрәнең үҙ аллы мәғәнәгә эйә булған иң бәләкәй ритмик өлөшө Тәсһилүл бәйән (Ҡөрьән Кәримдең еңеләйтелгән аңлатмаһы), 1-4 томдар – Ҡазан, 2004
Аят әл-Курси «Әл-Бәҡара» («Һыйыр») сүрәһенең 255-се аяты Ҡөрьән Кәрим
Аятулла жәғәфәри мәҙһәбе нигеҙендә ислам хоҡуғы (шәриғәт) мәсьәләләре буйынса үҙ аллы ҡарарҙар сығарырға хоҡуҡлы шиғый дин белгестәре Кушев В. В. Айат Аллах // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 16. — 315 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-02-016941-2.

Б

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ
Бәб (шиғыйлыҡ) шиғыйҙарҙа рухи дәрәжә, ғәҙәттән тыш белем эйәһе титулы, Bab. // Cyril Glassé, Huston Smith. The New Encyclopedia of Islam. Rowman Altamira, 2003. С. 73.
Бәдәүилек Әхмәт әл-Бәдәүи хөрмәтенә аталған суфый тәриҡәттәренең береһе Али-заде, А. А. Бадавиты // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — 400 с. — ISBN 5-98443-025-8
Бәйғәт ғәрәп телендә «килешеү», «ант», «тоғролоҡ анты» һ. б. аңлатҡан термин. Али-заде, А. А. Байа ар-Ридван // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — 400 с. — (Золотой фонд исламской мысли). — 3000 экз. — ISBN 5-98443-025-8
Байрамилыҡ Суфый тәриҡәте Али-заде А. А. Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — С. 144. — ISBN 978-5-98443-025-8.
Байрамсылау Ураҙа һәм Ҡорбан ғәйеттәрендә бала-сағаның өйҙән-өйгә йөрөп күстәнәс йыйыуы Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. - Мәскәү, "Русский язык", 1993. ISBN 5-200-01108-6
Бәйт әл-мал ҡаҙна, йәмәғәт финанстары, шулай уҡ аҡса һәм башҡа ҡиммәттәр һаҡлау бинаһы. Али-заде, А. А. [146 Байт аль-Мал] // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — 400 с. — ISBN 5-98443-025-8
Бәйһәсиҙәр Әбү Бәйһәс Һайсам ибн Жәбир эйәрсендәре МУХАММАД ИБН 'АБД АЛ КАРИМ АШ-ШАХРАСТАНИ. ХАРИДЖИТЫ (ХАРИДЖИТЫ, МУРДЖИИТЫ, ВА'ИДИТЫ) // КНИГА О РЕЛИГИЯХ И СЕКТАХ.
Балиғлыҡ ислам фиҡһында (хоҡуҡ) йәше етеү, өлгөрөп етеү. Абду-ль-Гани аль-Майдани. Определение совершеннолетия по ханафитскому мазхабу. // аль-Любаб фи шарх аль-китаб.
Бәнү Шәйбә Ҡәғбә асҡысын һаҡлаусылар Хәҙистәр
Бәнү Исраил йәһүд халҡының атамаларының береһе. Бәнү Исраил // Ислам: энциклопедический словарь / отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, 1991.
Бәрәкәт Илаһиҙан бирелгән фатиха, муллыҡ, етешлек. Резван Е. А. Барака // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 38. — 315 с.— ISBN 5-02-016941-2.
Бәрзәх ислам эсхатологияһында кешенең үлеменән һуң йәне теге донъяла терелеү көнөнә тиклем тороп торған аралыҡ. Али-заде, А. А. Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — 400 с.— ISBN 5-98443-025-8
Бәрһүт Кафырҙарҙың йәндәре ҡоҙоғо Мифы народов мира. Энциклопедия в 2-х томах. — М.: Советская энциклопедия, 1987—1988.
Бәғеҫ Үлгәндән һуң Ҡиәмәт көнөндә терелеү Али-заде А. А. Бас бад аль-маут // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — 400 с. — ISBN 5-98443-025-8
Бисмиллаһ Ҡөрьәндең туғыҙынсы Әт-Тәүбә сүрәһенән ғәйре һәр сүрәнең башында торған кәлимә : «Бисми-лләһи-ррәхмани-ррәхим!» БТАҺ, 2 том, 287 бит
Бекташиҙар Хажи Бекташ XIII быуатта ойошторған суфый тәриҡәте Muhammed Seyfeddin Ibn Zulfikari Derviş Ali; Bektaşi İkrar Ayini, Kalan Publ. перев.: Mahir Πnsal Eriş, Анкара, 2007 (төрөк телендә)Өхүд һуғышы
Бидғәт Исламда дингә, унда элек булмаған, уның шарттарына тура килмәгән яңы эш йәки ғәмәл индереү. Прозоров С. М. Бида // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 41. — 315 с. — ISBN 5-02-016941-2.
Буркини мосолман ҡатын-ҡыҙы өсөн һыу инеү костюмы. Марина Тумовская. Бикини и буркини — разные цвета одной радуги. Beauty Women (16 февраль 2011). Дата обращения: 22 сентябрь 2012. Архивировано 18 октябрь 2012 года. 2012 йыл 18 октябрь архивланған.

В

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ
Важиб фарыз терминының синонимы Али-заде, А. А. Ваджиб // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — 400 с. — — ISBN 5-98443-025-8
Васан (һынташ) исламға тиклемге Ғәрәбстанда мәжүси ғибәҙәт ҡылыу объекттарының төп билдәләренең береһе Резван Е. А. Васан // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 46—47. — 315 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-02-016941-2.
Витр Йәстеү намаҙынанан һуң уҡыла Намаҙ

Г

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ
Гирәһ (биҙәк) Ислам биҙәү сәнғәте Гирих 2023 йыл 22 февраль архивланған.

Ғ

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ
Ғабәйә ғәрәп ҡатын-ҡыҙының традицион оҙон күлдәге Абайя — одежда, имеющая 4000-летнюю историю
Ғажрәдиҙәр хәрижиҙәрҙең уртаса фирҡәләренең береһе, нәждәттәрҙән айырылып сыҡҡандар Али-заде, А. А. Аджрадиты // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — 400 с. — ISBN 5-98443-025-8
Ғази дин өсөн ирекле һуғышсылар Ислам. Энциклопедический словарь[3]
Ғазраил йәһүд һәм ислам традицияларында үлем фәрештәһе Ҡөрьән Кәрим — Д. Кинельский тәржемәһенән башҡортсаға Ф. Н. Байышев, Д. Д.Мәһәҙиев тарафынан әйләндерелгән
Ғайсауилыҡ Төньяҡ Африкала (Марокко, Алжир, Тунис) киң таралған суфый тәриҡәте Акунов В. В. Суфийский орден Айс(с)ауа // Военно-духовные ордена Востока. — М.: Вече, 2012.
Ғөсөл Бөтә тәнде йыуып, һыу менән ҡойоноу Ғөсөл
Ғәдир хәҙисе Мәккә менән Мәҙинә араһындағы Хүм быуаһы янында Мөхәммәт Пәйғәмбәрҙең сәхәбәләре алдындағы вәғәзе Veccia Vaglieri, L. G̲h̲adīr K̲h̲umm // Encyclopaedia of Islam, Second Edition.
Ғаҡидә мосолман дине тәғлимәте, имандың асылыу формаһы, «инаныу символы» Ермаков Д. В. Акида // Ислам: энциклопедический словарь / отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, 1991. — С. 17—18.
Ғәҡәд Фиҡһ буйынса ғәҡәд — үҙ-ара йөкләмәләр тураһында ике йәки күп яҡлы килешеү; ижаб Боголюбов А. С. ‘Акд // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 17. — 315 с.
Ғәҡиҡә бала тыуғас салына торған ҡорбан Али-заде, А. А. Акика (архив ) // Исламский энциклопедический словарь. — М.: Ансар, 2007.
Ғәҙеллек киң мәғәнәлә шәхесте әхлаҡи баһалау категорияһын аңлатҡан ислам термины Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. - Мәскәү, 1993. - 1-се том, 861 бит; 253-сө бит
Ғәҙәт (ғөрөф) исламға тиклемгенән ҡалған хоҡуҡи комплекстар нормалары, шулай уҡ шәриғәттә сағылыш тапмаған хоҡуҡи нормалар ҡулланылышы. Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017
Ғәйбәт кешенең артында яманлап һөйләү Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. - Мәскәү, 1993. - 1-се том, 860 бит
Ғәкәбә (уба) Мәккә һәм Мина үҙәне араһындағы уба Большаков О. Г. Ал-Ансар // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 21. — 315 с. — 50 000 экз. — <nowiki>ISBN 5-02-016941-2
Ғәнимәт Трофей Әл-Әнфәл сүрәһе, Әл-Хәшр сүрәһе
Ғәрад (акциденция) ғәрәп-мосолман философияһында — акциденция, осраҡлы килеп сыҡан бер нәмә Ибрагим Т. К. и Сагадеев А. В. Арад // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 22. — 315 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-02-016941-2.
Ғәрәфәт Мәккәнән 20 км алыҫлыҡтағы, Мөхәммәт Пәйғәмбәр үҙенең һуңғы вәғәзен һөйләгән тау Арафат // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
Ғәрәфәт (үҙән) Мәккәнән 20-25 километр алыҫлыҡта урынлашҡан урын Ермаков Д. В. Арафат // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 22. — 315 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-02-016941-2.
Ғәүрәт йәшерелергә тейеш ағза, енси ағза Ҡөрьән [4]
Ғурабиҙәр шиғыйҙарҙың иртә осорондағы фирҡәләрҙең береһе Али-заде А. А. Курабиты // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — 400 с. — ISBN 5-98443-025-8

Д

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ


З

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ


И

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ


Й

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ
Йәғфур Мөхәммәт Пәйғәмбәрҙең легендар ишәгенең ҡушаматы Баранов Х. К. Арабско-русский словарь: ок. 42 000 слов. — 3-е изд. — М., 2001.
Йәзидиҙәр хәрижиҙәрҙең иң сикке фирҡәһе Али-заде, А. А. Йазидиты // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — 400 с. — (Золотой фонд исламской мысли). — 3000 экз. — ISBN 5-98443-025-8
Йәжүж менән Мәжүж Гог һәм Магог Пиотровский М. Б. Йаджудж и Маджудж // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 119. — 315 с. — ISBN 5-02-016941-2.
Йәсәүилек Әхмәт Йәсәүи нигеҙләгән суфый тәриҡәте. Үҙәк Азия төрки халыҡтарында таралған Санан Мехти Путь Ясави и его роль в развитии ислама в Центральной Азии (рус.) // Вестник Челябинского государственного университета : журнал. — Челябинск, 2007. — № 23. — С. 150—159.

К

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ


Ь

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ


О

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ


П

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ


Р

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ


С

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ


Т

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ


У

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ


Х

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ


Ч

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ


Ш

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ


Я

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Термин Аңлатмаһы Һүҙлек, йәки башҡа сығанаҡ


Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ [1]
  2. ↑ [2]

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Ҡөрьән Кәрим (башҡортсаға тәржемә) [5]

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
П: Портал «Ислам»