Күксәтау

Күксәтау
	Күксәтау
	ҡаҙ. Көкшетау
	Герб
Нигеҙләү датаһы	29 апрель 1824
Рәсми атамаһы	Кокшетау
Кем хөрмәтенә аталған	Кокшетау (гора, Казахстан)[d]
Рәсми тел	Ҡаҙаҡ теле һәм урыҫ теле
Донъя ҡитғаһы	Азия
Дәүләт	Ҡаҙағстан; Рәсәй империяһы; СССР
Административ үҙәге	Аҡмулла өлкәһе һәм Кокчетавский уезд[d]
Административ-территориаль берәмек	Городская администрация Кокшетау[d]
Сәғәт бүлкәте	UTC+05:00[d] һәм UTC+6
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Копа[d], Шагалалы[d] һәм Кылшакты[d]
Халыҡ һаны	139 063 кеше (1 июль 2013)
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	234 метр
Туғандаш ҡала	Уокешо[d]
Милке	Окжетпес[d]
Майҙан	233,97 км²
Почта индексы	020000
Рәсми сайт	gov.kz/memleket/entities…
Урындағы телефон коды	7162
Категория для почётных граждан субъекта	Категория:Почётные граждане Кокшетау[d]
	Күксәтау Викимилектә

Күксәтау - (рус. Кокшета́у, ранее Кокчета́в, ҡаҙ. Көкшетау — Ҡаҙағстандағы ҡала, 1999 йылдан Аҡмола өлкәһенең административ үҙәге булып тора.

Этимологияһы

Ҡаланың атамаһы ҡаҙаҡ теленән аңлашылып торғанса, күк төҫ менән бәйле һәм «Күк тау» тип тәржемә ителә; урындағы халыҡ борондан тауҙың иң бейек сусағын ғына түгел, уның тирәһендәге барлыҡ ерҙәрҙе лә шулай атай торған булған ^[2].

Географияһы

Күксәтау ҡаланы итәге көньяҡтан һәм көнбайыштан уратып алған Күксәтау ҡалҡыулығының төньяғында, Копа күле ярында урынлашҡан.

Ҡала биләмәһе (майҙаны 400 км²) составына Күксәтауҙың үҙенән тыш бер - Станционный ҡасаба хакимиәте һәм ике ауылдан торған Красноярский ауыл округы инә.

Тарихы

1824 йылда Омск казак ғәскәри училищеһын тамамлаған Михаил Казачинин как военное укрепление Күксәтау хәрби нығытмаһы булараҡ нигеҙ һала. Башта Күксәтау казак станицаһы булған^[3].

1824 йыл аҙағынан Рәсәй империяһының Омск өлкәһе тышҡы округы үҙәгенә әүерелгән.

1854 йыл Себер ҡырғыҙҙары өлкәһе округ үҙәге.

1868 йыл Рәсәй империяһы Аҡмола өлкәһенең округ үҙәге.

1919 йылдан Омск губернияһының өйәҙ үҙәге.

Ҡаҙаҡ ССР-ы Юғары Советы Президиумының 1944 йылдың 16 мартындағы Указы менән Күксәтау өлкәһе булдырылған, һәм Күксәтау өлкә үҙәге итеп тәғәйенләнгән.

1993 йылдың 7 октябрендә Ҡаҙағстан Республикаһының Юғары Советы Президиумы ҡарары менән Кокчетав ҡалаһы атамаһы урыҫ телендә Кокшетау тип үҙгәртелә^[4].

1997 йылда Күксәтау өлкәһе бөтөрөлә, ҡала өлкә үҙәге статусынан яҙа.

1999 йылдың 8 апреленән һуң Аҡмола һәм һәм Төньяҡ Ҡаҙағстан өлкәләренең административ ҡоролошонда үҙгәрештәр үткәрелгәс, Күксәтау Аҡмола өлкә әһәмиәтендәге ҡалаға әүерелә, ә һуңынан өлкә үҙәге Астананан Күксәтауға күсерелә.

Халыҡ һаны

Халыҡ һаны^[5]
1897	1959	1970	1979	1989	1991	1999	2004	2005
4962	▲52 909	▲80 564	▲103 162	▲136 757	▲143 300	▼123 389	▲123 640	▲125 455

2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014
▲127 317	▲129 244	▲131 215	▲135 106	▲136 100	▲137 217	▼136 835	▲139 063	▲140 847

Күксәтау — Төньяҡ Ҡаҙағстандағы ҡаҙаҡтар күпселекте тәшкил иткән берҙән-бер өлкә үҙәге.

Милли состав

Милли состав, %	1989 й., йәниҫәп	1999, йәниҫәп	2007 й., баһа	2013, баһа	2018, баһа
Ҡаҙаҡтар	18,5	36,0	49,0	56,5	57,32
Урыҫтар	53,0	42,0	35,0	30,5	29,96
Башҡалар	-	-	16,0	13,0	12,72

Милли состав (ҡала администрацияһына буйһонған тораҡ пункттар халҡын ҡушып; 1 ғинуар, 2018 йыл)^[6]:

ҡаҙаҡтар — 91 602 кеше (57,32 %)
урыҫтар — 47 884 кеше (29,96 %)
украиндар — 4 762 кеше (2,98 %)
татарҙар — 3 704 кеше (2,32 %)
немецтар — 3 093 кеше (1,94 %)
поляктар — 2 333 кеше (1,46 %)
ингуштар — 1 710 кеше (1,07 %)
белорустар — 1 358 кеше (0,85 %)
корейҙар — 345 кеше (0,22 %)
әзербайжандар — 321 кеше (0,20 %)
әрмәндәр — 253 кеше (0,16 %)
башҡорттар — 227 кеше (0,14 %)
молдавандар — 133 кеше (0,08 %)
мариҙар — 122 кеше (0,08 %)
чечендар — 89 кеше (0,06 %)
удмурттар — 56 кеше (0,04 %)
мордвалар — 25 кеше (0,02 %)
башҡалар — 1 790 кеше (1,12 %)
Йәмғеһе — 159 807 кеше (100,00 %)

Климаты

Күксәтау климаты ҡырҡа континенталь. Уртаса йыллыҡ температура 3 °C самаһы. Ҡыш һыуыҡ һәм ҡар әҙ яуа, йәй эҫе һәм ҡоро.

Ҡала климаты
Күрһәткес	Ғин	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йыл
Абсолют максимум, °C	4,8	6,2	23,1	31,3	35,5	40,4	41,7	41,2	36,2	25,3	19,2	6,6	41,7
Уртаса максимум, °C	−6	−5,6	1,2	10,8	19,3	23,5	26,7	23,7	17,9	10,2	0,3	−5,1	8,6
Уртаса температура, °C	−14	−14,5	−7	5,5	13,8	19,5	20,5	18,5	12,5	4,8	−5,3	−11,5	3,5
Уртаса минимум, °C	−28,5	−30	−18,2	−1,3	8,2	14,5	15,6	14,3	7,3	−1,5	−15,6	−26,1	−1,3
Абсолют минимум, °C	−46,6	−48,3	−35,7	−24,7	−8,7	−0,8	3,4	−1,3	−7,6	−24,8	−37,1	−42,3	−48,3
Яуым-төшөм нормаһы, мм	15	10	21	32	44	56	69	49	32	26	23	20	397
Сығанаҡ: Күксәтауский гидрометеоцентр