Мангейм

Мангейм
	Мангейм
	нем. Mannheim
Байраҡ	Герб
Рәсми атамаһы	Mannheim
Ҡыҫҡаса атамаһы	Mh
Архивы хранятся в	Marchivum[d]
Дәүләт	Германия
Административ үҙәге	Курпфальц[d] һәм Округ Мангейм[d]
Административ-территориаль берәмек	Карлсруэ[d]
Сәғәт бүлкәте	Европа/Берлин[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Рейн һәм Неккар[d]
Хөкүмәт башлығы вазифаһы	lord mayor of Mannheim[d]
Хөкүмәт башлығы	Christian Specht[d]
Ойошма ағзаһы	Kommunale Informationsverarbeitung Baden-Franken[d], Climate Alliance of European cities with indigenous rainforest peoples[d], Zweckverband 4IT[d], Мэры за мир[d], Kommunalverband für Jugend und Soziales Baden-Württemberg[d], International Association for Sports and Leisure Facilities[d] һәм Creative Cities Network[d]
Халыҡ һаны	316 877 кеше (31 декабрь 2023)
Ир-егеттәр	154 262
Ҡатын-ҡыҙҙар	155 459
Административ рәүештә бүленә	Innenstadt/Jungbusch[d], Neckarstadt-West[d], Neckarstadt-Ost[d], Schwetzingerstadt/Oststadt[d], Lindenhof[d], Зандхофен[d], Schönau[d], Waldhof[d], Neuostheim/Neuhermsheim[d], Seckenheim[d], Friedrichsfeld[d], Vogelstang[d], Wallstadt[d], Feudenheim[d], Neckarau[d], Rheinau[d] һәм Käfertal[d]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	97 метр
Туғандаш ҡала	Риза, Суонси, Тулон[d], Шарлоттенбург-Вильмерсдорф[d], Уинсор[d], Кишинёв, Быдгощ[d], Клайпеда[d], Чжэньцзян[d], Хайфа, Бейоглу[d], Циндао[d] һәм Черновцы
Милке	Luisenpark[d], Mannheim Observatory[d] һәм Carl-Benz-Stadion[d]
Сиктәш	Людвигсхафен-ам-Райн[d], Гейдельберг[d], Рейн-Неккар[d], Бергштрасе[d], Франкенталь һәм Рейн-Пфальц[d]
Туристический центр	City Marketing Mannheim[d]
Майҙан	144,97 км² (2016)
Почта индексы	68159, 68161, 68163, 68165, 68167, 68169, 68199, 68219, 68229, 68239, 68259, 68305, 68307 һәм 68309
Рәсми сайт	mannheim.de
Һештег	Mannheim
Портал открытых данных	Open-Data-Portal of the City of Mannheim[d]
Иң тәүге яҙма ваҡыты	766
Социаль селтәрҙә күҙәтеүселәр	416, 427 һәм 435
Урындағы телефон коды	0621
Номер тамғаһы коды	MA
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Категория:Похороненные в Мангейме[d]
Элементтың күренеше өсөн категория	Category:Views of Mannheim[d]
	Мангейм Викимилектә

|

Мангейм (шулай уҡ Манхайм; нем. Mannheim, алеман. Manne, пфальц. Monnem, Mannem) — ҡала, Германияның ҙурлығы буйынса өсөнсө (Штутгарт һәм Карлсруэ) ҡалаһы, Баден-Вюртемберг федераль ерендә урынлашҡан 2,5 миллионлы «Өсмөйөш Рейн-Неккар» агломерацияһының үҙәге.

Тарих

Mannenheim ауылы Лдошр кодексында тәүге тапҡыр 766 йылда телгә алына. 1607 йылда ҡала булып китә, ҡала даға формалы һарайлы булып, урамдары бер-береһенә перпендикуляр төҙөлә Үҙәгенең исеме шул : «квадрат» һүҙенән барлыҡҡа килә. 1720 йылда ҡалаға Гейдельбергтан пфальц курфюрсты резиденцияһы күсерелә, шуның арҡаһында ҡаланың сәйәси әһәмиәте тағы ла ҙурая. XVIII быуатта барокко стилендә Мангейм замогы төҙөлә, был замок Европала иң эреләрҙең береһе.

Мангейм уйлап табыу тарихы менән бәйле: Карл Дрез 1817 йылда беренсе дрезина төҙөгән, 1880 йылда электр лифтын беренсе булып Вернер фон Сименс күргәҙмәгә ҡуйған, 1886 йылда беренсе Карл Бенц автомобиле ҡала урамдары буйлап үтә, 1921 йылда — беренсе трактор. Шулай уҡ 1930 йылда — троллейбус хәрәкәте асыла.

Икенсе донъя һуғышынан ҡала бомбаларҙа тулыһынса тиерлек емерелә, һуңынан яңынан төҙөкләндерелә.

Географияһы

Мангейм урынлашҡан Баден-Вюртемберг федераль еренең төньяҡ-көнбайышында, Рейнланд-Пфальц һәм Гессен ерҙәре сиктәрендә урынлашҡан. Ҡала «Рейн-Неккар» төбәгенең ҡалаһы, ул Неккар йылғаһының Рейнға ҡушылған ерендә тора. Күрше ҡаршы ярында Людвигсхафен ҡалаһы (Рейнланд-Пфальц федераль ере) тора, ике ҡала үҙәге Рейн йылғаһы аша күпер менән тоташҡан.

Халыҡ

1450 йылдан 2023 йылға тиклем халыҡ һаны буйынса статистика

Йыл	Халыҡ һаны
1450	570
1572	800
1766	24 190
1774	25 093
1777	25 353
1961	313 890	^[31]
1962	318 919	^[31]
1963	321 075	^[31]
1964	323 444	^[31]
1965	328 156	^[31]
1966	329 301	^[31]
1967	323 744	^[31]
1968	326 302	^[31]
1969	330 920	^[31]
1970	332 163	^[31]
1971	330 635	^[31]
1972	328 411	^[31]
1973	325 386	^[31]

Йыл	Халыҡ һаны
1974	320 508	^[31]
1976	309 059	^[31]
1975	314 086	^[31]^[32]
1977	305 741	^[31]
1978	302 794	^[31]
1979	303 247	^[31]
1980	304 303	^[31]
1981	304 219	^[31]
1982	302 621	^[31]
1983	298 042	^[31]
1984	295 178	^[31]
1985	294 984	^[31]
1986	294 648	^[31]
1987	295 191	^[31]
1988	300 468	^[31]
1989	305 974	^[31]
1990	310 411	^[31]
1991	314 685	^[31]

Йыл	Халыҡ һаны
1992	318 446	^[31]
1993	318 025	^[31]
1994	316 223	^[31]
1995	311 292	^[31]
1996	312 216	^[31]
1997	310 475	^[31]
1998	308 903	^[31]
1999	307 730	^[31]
2000	306 729	^[31]
2001	308 385	^[31]
2002	308 759	^[31]
2003	308 353	^[31]
2004	307 499	^[31]
2005	307 900	^[31]
2006	307 914	^[31]
2007	309 795	^[31]
2008	311 342	^[31]
2009	311 969	^[31]

Йыл	Халыҡ һаны
2010	313 174	^[31]
2011	291 458	^[31]
2012	294 627
2014	299 844	^[31]
2013	296 690
2015	305 780
2016	304 781	^[33]
2016	316 265	^[34]
2017	307 997	^[35]
2018	309 370	^[36]
2019	309 370	^[37]
2021	309 721	^[10]
2021	311 831	^[38]
2022	315 554	^[39]
2023	316 877	^[9]

Статистика численности населения с 1450 по 2017

Год	Һаны
1450	570
1572	800
1766	24 190
1774	25 093
1777	25 353
1961	313 890	^[40]
1962	318 919	^[40]
1963	321 075	^[40]
1964	323 444	^[40]
1965	328 156	^[40]
1966	329 301	^[40]
1967	323 744	^[40]
1968	326 302	^[40]
1969	330 920	^[40]
1970	332 163	^[40]
1971	330 635	^[40]

Год	Һаны
1972	328 411	^[40]
1973	325 386	^[40]
1974	320 508	^[40]
1975	314 086	^[40]
1976	309 059	^[40]
1977	305 741	^[40]
1978	302 794	^[40]
1979	303 247	^[40]
1980	304 303	^[40]
1981	304 219	^[40]
1982	302 621	^[40]
1983	298 042	^[40]
1984	295 178	^[40]
1985	294 984	^[40]
1986	294 648	^[40]
1987	295 191	^[40]

Год	Һаны
1988	300 468	^[40]
1989	305 974	^[40]
1990	310 411	^[40]
1991	314 685	^[40]
1992	318 446	^[40]
1993	318 025	^[40]
1994	316 223	^[40]
1995	311 292	^[40]
1996	312 216	^[40]
1997	310 475	^[40]
1998	308 903	^[40]
1999	307 730	^[40]
2000	306 729	^[40]
2001	308 385	^[40]
2002	308 759	^[40]
2003	308 353	^[40]

Год	Һаны
2004	307 499	^[40]
2005	307 900	^[40]
2006	307 914	^[40]
2007	309 795	^[40]
2008	311 342	^[40]
2009	311 969	^[40]
2010	313 174	^[40]
2011	291 458	^[40]
2012	294 627
2014	299 844	^[40]
2013	296 690
2015	305 780
2016	304 781	^[41]
2016	316 265	^[42]
2017	307 997	^[43]

Мәҙәниәт

XVIII быуатбыуатта ҡалала Гете, Шиллер һәм Моцарт ҡунаҡта була. 1782 йылдың ғинуарында ҡала театрында Шиллерҙың «Юлбаҫарҙар» драмаһының пермьераһы була, Шиллерға ул уңыш килтерә^[44].

Академик музыкала Мангейм мәктәбе, тип аталған хәрәкәт бар, шул иҫәптән Мангейм капеллаһы (симфоник оркестры — XVIII быуат уртаһында Европалағы иң яҡшы оркестр). Был мәктәп барокко стиленән Вена мәктәбенең (Гайдн, Моцарт, Бетховен) классицизм стиленә күсеү сраһы була.^[45]. Мангеймский оркестры етәксеһе булып Ян Стамиц — билдәле композитор, дирижер һәм скрипкасы торған. Ул мәктәптең сағыу вәкилдәр булып Мангейм, композиторҙары менән бер рәттән уның өлкән улы К. Стамиц, Х. Каннабих, Ф. К. Рихтер, А Фильц тора^[46].

1952 йылдан алып йыл һайын Халыҡ-ара Мангейм — Гейдельберг кинофестивале үткәрелә^[47].

Иҫтәлекле урындар

Мангейм һарайы

Мангеймский һарайы (нем. Mannhemier Schloss) — Европала, XVIII быуатта иң ҙур һарай була, ул курфюрст Пфальцтың резиденцияһы. Һарай Мангейм ҡалаһының үҙәгендә тора — ҙурлығы буйынса Штутгарттан һуң Баден — Вюртемберг^[48] иң ҙур һарай.

Мангеймский 1720-1760-сы йылдарҙа. курфюрст Карл Филипп (III von Karl Philipp der Pfalz, 1661-1742) һәм Карл Теодор (Karl Theodor Philipp, 1724-1799) идара иткән осорҙа төҙөлә, Мангейм һарайы улапҙың ҡышҡы резиденцияһы булып хеҙмәт итә, 6.гектар майҙанды биләй, һарай фасадының оҙонлоғо 450 метр тәшкил итә. Мангейм һарайы күләме буйынса — Европала Версалдән һуң икенсе урынды биләүсе бароккоһы һарайы.

Әлеге ваҡытта һарайҙа китапхана һәм музей (2007 йылда реставрациянан һуң бина асылған) урынлашҡан, бинала офис һәм лекция залдары бар; төньяҡ ҡанатын — Һарай сиркәүе һәм суд палатаһы биләй. Һарайҙың ҙур өлөшө Мангейм университетына ҡарай (Германияның^[48]иң яҡшы юғары уҡыу йорто)