Нафталан

Нафталан
әзерб. Naftalan
Нигеҙләү датаһы	28 апрель 1967
Рәсми атамаһы	Naftalan
Рәсми тел	Әзербайжан теле
Дәүләт	Әзербайжан
Административ-территориаль берәмек	Әзербайжан һәм Әзербайжан Совет Социалистик Республикаһы
Сәғәт бүлкәте	UTC+4:00^[d]
Геомәғлүмәттәр	Data:Azerbaijan/Naftalan.map
Хөкүмәт башлығы	Вугар Новрузов^[d][1]
Халыҡ һаны	10 100 кеше (2018)
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	251 метр
Туғандаш ҡала	Л’Эгль^[d] һәм Унеюв^[d][2]
Майҙан	40 км²[3]
Почта индексы	4600
Рәсми сайт	vnaftalan.com
Номер тамғаһы коды	46
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Q32936794?
Нафталан Викимилектә

Нафталан (әзерб. Naftalan) — Әзербайжандағы республика буйһоноуындағы ҡала. Ҡалала дауалау үҙенсәлектәре буйынса уникаль нафталан нефте сығарыла.

Географияһы

Баҡынан 330 км һәм ҙурлығы буйынса икенсе Гәнжә ҡалаһынан көньяҡ-көнсығышҡа табан 58 км, Геран тимер юл станцияһынан көньяҡҡа табан 18 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Ҡала Кесе Кавказдың төньяҡ-көнсығыш битләүе итәгендә, Нафталан йылғаһы буйында урынлашҡан. Йәй эҫе (июлдә уртаса температура 38 °С), ҡыш йылы (ғинуарҙа уртаса температура 2°С); яуым-төшөм йылына 250 мм.

Этимологияһы

Нафталан һүҙенең этимологияһы грек һүҙе нафта («νάφθα») менән бәйле, ул нефть, һәм әзербайжан суффиксы-алан (башҡ. алған), һәм һүҙмә-һүҙ «нефть алған ер» тигәнде аңлата^[4].

Тарихы

Нафталандың нефть һәм файҙалы ҡаҙылмаларының үҙенсәлектәрен лабораторияла тикшереү нигеҙҙәре 1926 йылда һалына. Шул уҡ йылдан ятҡылыҡ зонаһында Нафталан махсуслаштырылған курорты эшләй башлай. 1936 йылда Баҡы ҡалаһында Курортология ғилми-тикшеренеү институты эргәһендә нафталандың биологик тәьҫирен өйрәнеү буйынса эксперименттар өсөн лаборатория булдырыла^[5].

1967 йылда Нафталан ҡасабаһы ҡала статусын ала.

1982 йылдан башлап ҡала шифахана-курорт ял итеү урынына әйләнә.

Нафталан территорияһында бер нисә ҡунаҡхана һәм шифахана эшләй.

1991 йылдан 2021 йылға тиклем Гәнжә-Ғазах иҡтисади районы составына, ә 2021 йылдың 7 июленән Гәнжә-Дашкесан иҡтисади районы составына инә^[6][7].

Нафталанға инеү урыны

Власть органдары

Бойондороҡһоҙ Әзербайжан барлыҡҡа килгәндән һуң урындағы власть башлығы булып ҡаланың башҡарма власы башлығы тора.

Халҡы

1989 йылғы бөтә союз халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса Нафталанда 7 457 кеше йәшәгән^[8].

2019 йылда Нафталанда 10201 кеше йәшәгән.

2020 йылдың 1 ғинуары.дөйөм халыҡ һаны: 10299 кеше, ҡала халҡы: 8910 кеше, ауыл халҡы: 1344 кеше .

Иҫтәлекле урындары

• Тыуған яҡты өйрәнеү музейы^[9]
• Мәсет
• Костыль музейы
• Гейдар Алиев Паркы
• Низами Паркы
• Самед Вургун Паркы
• Нариман Нариманов Паркы
• Гелебе Паркы

Туризм

Ҡаланың башҡарма власы башлығы Вугар Новрузов инициативаһы буйынса һәм Нафталандың Дауалау-һауыҡтырыу үҙәге ярҙамында заманса Toyota бренды төҙөлә — Нафталан — Горан-Нафталан тимер юл станцияһы туристарҙың уңайлы хәрәкәтен тәьмин итә. Еңел автомобиль юлы файҙаланыуға тапшырыла.

Дауалау туризмы

Нафталан курорты рәсми рәүештә 1935 йылдан эшләй. 1957 йылға тиклем курорт миҙгелле эшләй, ә 1957 йылдан йыл әйләнәһенә эшләй башлай^[10]. Нафталан шифахана-курорт берекмәһе 1982 йылда ойошторола, койкалар һаны йылдан-йыл арта. 6 шифахананан һәм курорт поликлиникаһынан торған курорт ҡасабаһында 3200 койка була. Курорт элекке совет республикаларынан йылына 50 000 — 70 000 пациентты ҡабул итә. Курортта һөйәк-мускул, периферик нервы ауырыуҙары, периферик ҡан тамырҙары ауырыуҙары, тире ауырыуҙары, гинекологик ауырыуҙар уңышлы дауалана. 1992 йылдан 2005 йылға тиклем «Чинар» шифаханаһы ғына ла пациенттарҙы миҙгелле нигеҙҙә ҡабул итә. 2005 йылдың майында Нафталан курортында беренсе шәхси «Нафталан» шифаханаһы асыла^[11].. Нафталин майы неврологик, гинекологик, урологик һәм тире ауырыуҙарын, шулай уҡ бауыр, быуындар һәм терәк-хәрәкәт аппаратының быуындан тыш йомшаҡ туҡымалары ауырыуҙарын дауалау өсөн ғәҙәттән тыш сараларҙың береһе булып тора. Нафталандағы сығанаҡтарҙан алына.

2019 йылда Нафталанға туристик сәйәхәттәр һаны рекордлы кимәлгә еткән — ҡалаға 40 мең турист килгән. Уларҙың 40 проценты 60 илдән килгән^[12]. Туристарҙың күбеһе Рәсәй, Ҡаҙағстан, Үзбәкстан, Израиль, Украина, Белоруссия, Төркиә, Сәғүд Ғәрәбстаны, Кувейт һәм Литванан була. Бынан тыш, Берләшкән Ғәрәп Әмирлектәре, Тажикстан, Бахрейн, Катар, Иран, Ҡытай, Эстония, Германия, Грузия, АҠШ, Ҡырғыҙстан һәм Канада туристары курорттар һәм шифаханалар хеҙмәттәренән файҙалана. Әлеге ваҡытта көнөнә 2400-ҙән ашыу турист Нафталанда эшләп килгән туристик объекттарҙа дауалана һәм ял итә ала. Ҡалала төҙөлөп ятҡан туристик объекттар файҙаланыуға тапшырылғандан һуң Нафталан тәүлегенә 3500-гә яҡын туристы хеҙмәтләндерә ала.

2021 йылдың июлендә Әзербайжан Президенты 2014 йылда һүтелгән иҫке автовокзал урынында төҙөлгән Нафталан үҙәк шифаханаһы асыла^[13].

Хәҙерге торошо

2017 йылда Нафталан ҡалаһындағы "Чинар " спа-отеле Бойондороҡһоҙ Дәүләттәр Берләшмәһе (БДБ) илдәрендәге иң яҡшы 11 шифахана исемлегенә инә^[14].

Әлеге ваҡытта ҡала территорияһында 18 скважина бар.

Мәҙәниәте

Нафталанда Әзербайжандың элекке президенты Гейдар Алиевтың тормошон һәм ижадын өйрәнеүгә арналған Гейдар Алиев Үҙәге асылған^[15]. Ҡалала китапханаһының китап фондында 32711 дана китап бар. Милли традицияларҙы пропагандалау, халыҡҡа мәҙәни хеҙмәттәр күрһәтеү менән шөғөлләнгән ике мәҙәниәт Йорто эшләй. Шулай уҡ бында нафталан музейы һәм музыка мәктәбе урынлашҡан. Нафталан ҡалаһында «Гейдар Алиев», «Самед Вургун», «Нариман Нариманов» һәм «Еңеү» тип аталған дүрт парк бар^[16].

Туғандаш ҡалалар

• Л'Эгль, Франция^[17]
• Ессентуки, Россия^[18]
• Позитано, Италия^[18]
• Унеюв, Польша^[18]

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Әзербайжан
• Нафталана
• Әзербайжандағы шифаханалар

Иҫкәрмәләр

1. http://naftalan-ih.gov.az/page/22.html
2. https://uniejow.pl/twoja-gmina-twoj-urzad/miasta-partnerskie/
3. http://files.preslib.az/projects/azerbaijan/gl2.pdf#page138
4. Eldar Abbasov, Naftalan — The Miracle Oil: Azerbaijan’s Therapeutic Oil 2022 йыл 9 ғинуар архивланған., Azerbaijan International
5. История посёлка Нафталан  (билдәһеҙ). Дата обращения: 4 октябрь 2018. Архивировано из оригинала 4 октябрь 2018 года.
6. Сабина Шихлы Sputnik Азербайджан. Президент утвердил новое деление экономических районов АР  (урыҫ). Sputnik Азербайджан. Дата обращения: 7 июль 2021. Архивировано 9 июль 2021 года.
7. Azərbaycan Respublikasında iqtisadi rayonların yeni bölgüsü haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı (әзерб.). president.az. Дата обращения: 7 июль 2021. Архивировано 11 июль 2021 года.
8. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей.  (билдәһеҙ) Дата обращения: 9 февраль 2010. Архивировано 18 ғинуар 2012 года.
9. ИСТОРИКО-КРАЕВЕДЧЕСКИЙ МУЗЕЙ/НАФТАЛАН (ингл.). azerbaijan.travel. Дата обращения: 4 октябрь 2018. Архивировано из оригинала 4 октябрь 2018 года.
10. Ахмедова И.И., Джафарова Г.Д.. Лечебно-оздоровительный туризм и его перспективы в Азербайджанской республике (2016). 18 ноябрь 2021 тикшерелгән.
11. Курорт Нафталан  (урыҫ). Дата обращения: 18 ноябрь 2021. Архивировано 18 ноябрь 2021 года.
12. Ильхам Алиев принял участие в открытии Нафталанского центрального санатория  (урыҫ). Официальный сайт Президента Азербайджанской Республики. Дата обращения: 22 июль 2021. Архивировано 30 июль 2021 года.
13. Президент принял участие в открытии Нафталанского центрального санатория  (урыҫ). Информационное Агентство Репорт. Дата обращения: 23 июль 2021. Архивировано 23 июль 2021 года.
14. Нафталан объявили одним из лучших санаториев в СНГ - они о нас  (билдәһеҙ). Дата обращения: 4 октябрь 2018. Архивировано 5 октябрь 2018 года.
15. Naftalanda Heydər Əliyev Mərkəzi fəaliyyətə başlamışdır (әзерб.). Teleinform. Дата обращения: 18 ноябрь 2021. Архивировано 18 ноябрь 2021 года.
16. Культура города Нафталан  (урыҫ). Дата обращения: 18 ноябрь 2021. Архивировано 18 ноябрь 2021 года.
17. Города Азербайджана и Франции стали побратимами  (урыҫ). Day.az. Дата обращения: 18 ноябрь 2021. Архивировано 23 октябрь 2019 года.
18. Нафталан превращают в один из центров мирового туризма  (урыҫ). Day.az. Дата обращения: 18 ноябрь 2021. Архивировано 18 ноябрь 2021 года.

Әҙәбиәт

• Бадалов Н. Г. Нафталан и его комплексирование с другими физическими факторами в медицинской реабилитации больных псориатическим артритом: Автореф. — М., 2003.
• Брауде Р. С. Нафталановая нефть и «Нафталан», 1938.
• Выгодчиков Г. В. Влияние нафталана на микроорганизмы кожи // Сов. вестник дерматологии.— 1931.— № 5—6.
• Гусейнова С. Г. Физические факторы (импульсные токи и нафталанотерапия) в восстановительном лечении больных с огнестрельными травмами периферической нервной системы. Автореф., Баку, 2004.
• Джафаров Х. и др. О нафталанотерапии кожных болезней. Сб. «Нафталан» в дерматологии и урологии.— Б., 1935.
• Кязимов Г. А. Новые отечественные препараты — «Нафталановое масло» и «Нафталановая мазь» // Азерб. фармацевтический журн.— 2003.— № 2.
• Кязимов Г. А. Нафталан и его экологические аспекты. Баку, «Элм». 2008, стр. 3-31
• Кязимов Г. А. Летопись Нафталана. Баку, «Элм», 2009, стр.584.
• Кязимов Г. А. Биоэкология нафталана. Баку, «Элм», 2009, стр.352.
• Левитас Г. И. Лечение кожных заболеваний нафталаном в условиях курорта, Б., 1939.
• Поло М. Путешествие в 1286 г. по Татарии и другим странам Востока. Глава VIII. 1873, стр.18.
• Терешина Н. Г. Лечение кожных заболеваний нафталанской нефтью в условиях курорта «Нафталан», Б., 1955.
• Фельдман В. И. Нафталанская нефть // Сов. вестник венерологии и дерматологии.— 1936.— № 11.
• Эйвазов Б. А. Нафталан при кожных заболеваниях, Б., 1941.
• Block F. Naftalan. Deutsche Medizin. Wochenschrift, 1901, No. 9
• Genkata. — Ueber Naftalan. Berliner tierarztliche Wochenschrift. 1904, N 41.
• Goldbek. — Naftalan. — Deutsche tierarztliche Wochenschrift. 1906, No. 28
• Grunfeld.J — Naftalan in D.-therapie. Wiener medizin. Blatter, 1899, NN 21, 22.
• Isaak R. Uber Naftalan // Deutsche medizin. Wochenschrift., 1896.— N 22.
• Rosenbaum Fr. Uber Naftalan // Therapeutische Beilage d. deutsch Medizin. Wochenschrift., 1898.— N 4.
• Zimmermann A. Uber Naftalan Oesterrichishe tieraztliche Monatschrift, 1904, N 7

Һылтанмалар

• Нафталан — статья из Большой советской энциклопедии.
• Официальный сайт