Пахмутова Александра Николаевна

Пахмутова Александра Николаевна
Зат	ҡатын-ҡыҙ[1]
Гражданлыҡ	СССР  Рәсәй
Тыуған көнө	9 ноябрь 1929({{padleft:1929|4|0}}-{{padleft:11|2|0}}-{{padleft:9|2|0}})[1][2][3] (95 йәш)
Тыуған урыны	Волгоград, Түбәнге Волга крайы^[d], РСФСР, СССР
Хәләл ефете	Николай Николаевич Добронравов^[d]
Һөнәр төрө	композитор, кинокомпозитор, пианист
Эшмәкәрлек төрө	вальс^[d], Йыр, концерт^[d] һәм Симфония
Уҡыу йорто	Центральная музыкальная школа^[d] П. И. Чайковский исемендәге Мәскәү дәүләт консерваторияһы
Кемдә уҡыған	Виссарион Яковлевич Шебалин^[d]
Музыка ҡоралы	фортепиано
Ойошма ағзаһы	СССР Композиторҙар союзы^[d]
Жанр	вальс, Йыр һәм Симфония
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре	Почётные граждане города-героя Волгограда^[d] Через искусство — к миру и взаимопониманию^[d] (2008) Орден «Ключ дружбы»^[d]
Рәсми сайт	pakhmutova.ru
Пахмутова Александра Николаевна Викимилектә

Пахмутова Александра Николаевна (9 ноябрь 1929 йыл) — СССР һәм Рәсәй композиторы, пианист. 400-ҙән ашыу йыр авторы, йәмәғәт эшмәкәре. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1990). СССР-ҙың халыҡ артисы (1984). Ике тапҡыр СССР Дәүләт премияһы (1975, 1982), РФ Дәүләт премияһы (2015) һәм Ленин комсомолы премияһы (1966) лауреаты. Ике Ленин ордены (1979; 1990) һәм Изге апостол Андрей Первозванный ордены (2019) кавалеры. Шағир Николай Николаевич Добронравовтың ҡатыны (1956 йылдан) һәм авторҙашы.

Биографияһы

Людмила Зыкинаның тыуған көнөндә, 10 июнь 2009 йыл

Александра Николаевна 1929 йылдың 9 ноябрендә Түбәнге Волга крайының (хәҙер — Волгоград) Бекетовка ҡасабаһында, Николай Андрианович (1902—1983) һәм Мария Амплеевна (1897—1978) Пахмутовтар ғаиләһендә тыуа.

Бала сағынан иҫ киткес музыкаль һәләте менән айырыла. Өс йәшендә тәүге көй яҙа. Биш йәшендә фортепиано өсөн «Әтәстәр йырлай» пьесаһын ижад итә.

1936 йылда, ете йәшендә ҡала музыка мәктәбенә уҡырға инә һәм унда Бөйөк ватан һуғышы башланғанға тиклем белем ала.

1942 йылдың 6 авгусынан 1943 йылға тиклем Ҡарағандыла эвакуацияла була. Шунда уҡ урындағы музыка мәктәбендә уҡыуын дауам итә (1952 йылдан — Караганда музыка училищеһы, хәҙер — Таттимбет исемендәге Караганда сәнғәт колледжы)^[4].

1943 йылдың көҙөндә П. Чайковский исемендәге Мәскәү консерваторияһы ҡарамағындағы үҙәк музыка мәктәбенә ҡабул ителә. Унда И. В. Васильева етәкселегендә фортепиано класында шөғөлләнә һәм В. Я Шебалина, Н. И. Пейко етәкселегендә йәш композиторҙар түңәрәгенә йөрөй.

1948 йылда Мәскәү консерваторияһының композитор бүлегенә уҡырға инә, 1953 йылда В. Я. Шебалинаның композиция класын — отличие билдәһе менән, 1956 йылда унда уҡ аспирантураны уңышлы тамамлай.

1968—1991 йылдарҙа СССР Композиторҙар союзы һәм 1993—1995 йылдарҙа Рәсәй Композиторҙар союзы идараһы сәркәтибе.

2010 йылдың 26 июленән — Патриарх советының мәҙәниәт буйынса ағзаһы (Урыҫ православие сиркәүе)^[5].

Ижады дауамында төрлө жанрҙа эшләй, әммә композиторҙың тап йыр мираҫы СССР һәм Рәсәй мәҙәниәтендә айырым урын биләй.

Уның күп йырҙарын совет, Рәсәй һәм сит ил эстрадаһы артистары, шулай уҡ театр һәм кино актерҙары башҡара.

И. Дунаевский, ағалы-ҡустылы Покрастар, А Новиков, М. Фрадкин исемдәре менән бәйле совет йыр классикаһы традицияһын дауам итә.

1968 йылдан Сочиҙа «Ҡыҙыл ҡәнәфер» Халыҡ-ара йәштәр сәйәси йырҙар фестивалендә жюри рәйесе була. Юрий Озеровтың «Битва за Москву», «Трагедия века» һәм «Великий полководец Георгий Жуков» киноэпопеяларына музыка авторы. Титрҙар темаһы — ҡеүәтле көслө көй.

Оҙаҡ йылдар дауамында Бөтә союз киң музыка жанрҙары комиссияһы рәйесе була. 10-11-се саҡырылыш РСФСР Юғары Советы депутаты. РСФСР Юғары Советы Президиумы ағзаһы (1985—1990).

Ғаиләһе

1956 йылда күп көйҙәренә һүҙҙәр яҙған шағир Николай Добронравовҡа кейәүгә сыға. Уларҙың балалары булмай.

Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре

СССР һәм Рәсәй

Исемдәре

• Социалистик Хеҙмәт Геройы (29 октябрь 1990 йыл)^[6]
• РСФСР-ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2 июнь 1971 йыл)^[7]
• РСФСО-ҙың халыҡ артисы (1 август 1977 йыл)^[8]
• СССР-ҙың халыҡ артисы (22 июнь 1984 йыл)^[9]
• Мәскәүҙең почетлы гражданы
• Волгоградтың почетлы гражданы (19 октябрь 1993 йыл)
• Луганскиҙың почетлы гражданы]] (1971)
• Братскиҙың почетлы гражданы (1994)
• Магнитогорскиҙың почетлы гражданы (1994)
• Усть-Илимскиҙың почетлы гражданы (1979)
• МДУ-ның почетлы профессоры (2015)

Ордендары

• Изге апостол Андрей Первозванный ордены (28 октябрь 2019 йыл)^[10]
• I дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (9 ноябрь 2009 йыл)^[11]
• II дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (27 декабрь 1999 йыл)^[12]
• III дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (29 сентябрь 2014 йыл)^[13]
• Ике Ленин ордены (6 ноябрь 1979 йыл)^[14], 29 октября 1990 года)
• Ике Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены (1967, 1971)
• Халыҡтар Дуҫлығы ордены (1986)

Премиялары

• СССР-ҙың Дәүләт премияһы (1975)
• СССР-ҙың Дәүләт премияһы (1982)
• Рәсәй Федерацияһының Дәүләт премияһы (8 июнь 2015 йыл)^[15]
• Ленин комсомолы премияһы (1966) (10 март 2004 йыл)^[16]
• Рәсәй Федерацияһы Оборона министрлығының мәҙәниәт һәм сәнғәт өлкәһендәге премияһы(2016)^[17]

Сит ил наградалары

• Франциска Скорина ордены (3 апрель 2000 йыл, Белоруссия)^[18]

Йәмәғәт нагардалары

• «Живая легенда» номинацияһында «Овация» Рәсәй милли премияһы (2002)
• «Рәсәй Милли Олимпы» премияһы (2004)
• Рәсәйҙең бизнес һәм эшҡыуарлыҡ академияһының «Олимпия» ҡатын-ҡыҙҙар ҡаҙаныштарын таныу милли йәмәғәт премияһы^[19] (2006)
• II дәрәжә Преподобная Евфросинья, Мәскәүҙең бөйөк княгиняһы ордены (РПС, 2008)
• I дәрәжә Изге апостолға тиң княгиня Ольга ордены (РПС, 2014)^[20]
• «Фәнде, мәҙәниәтте һәм сәнғәтте үҫтереүгә индергән өлөш өсөн» Рәсәй авторлыҡ йәмғиәтенең почет премияһы^[21]
• Рәсәйҙең Л. Э. Нобель премияһы (Людвиг Нобель фонды, Санкт-Петербург)^[22]
• «Мелодия» фирмаһының «Алтын дискы»
• «Царицынская Муза» версияһы буйынса «Йыл кешеһе −2011»^{[23][24][25][26]}
• 2014 йыл өсөн Эдуард Володин исемендәге «Имперская культура» милли премияһы.
• Мәскәү Хөкүмәте ҡарамағындағы "Бөйөк Рәсәйҙең бөйөк кешеләре" милли премияһы (2017 йыл)

• 
  Александра Пахмутоваға Рәсәй Дәүләт премияһын тапшырыу тантанаһы,12 июнь 2015 йыл
• 
  II дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» орденын тапшырыу, 7 март 2000 йыл
• 
  I дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» орденын тапшырыу тантанаһы, 6 май 2010 йыл
• 
  III дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» орденын тапшырыу, 22 декабрь 2014
• 
  2014 йыл өсөн Рәсәй Федерацияһының Дәүләт премияларын тапшырыу 12 июнь 2015 йыл, Кремль

Ижады

Йырҙары

Алфавит тәртибендә:

1. «Ах, печаль, ты моя печаль» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Н. В. Мордюкова.
2. «Беловежская пуща» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — ВИА «Песняры», ВИА «Сябры», В. С. Попов етәкселегендәге Бөтә Союз радиоһы һәм Үҙәк телевидениеның ҙур балалар хоры.
3. «Белоруссия» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — ВИА «Песняры».
4. «В одном почтовом ящике» (Е. А. Долматовский һүҙҙәре) — И. Д. Кобзон.
5. «В песнях останемся мы» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — В. В. Мамонов һәм В. С. Попов етәкселегендәге Бөтә Союз радиоһы һәм Үҙәк телевидениеның ҙур балалар хоры, ВИА «Верасы», Н. В. Басков.
6. «Ваня» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — В. Г. Готовцева.
7. «Вера» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Гурченко Людмила Марковна, И. И. Шведова.
8. «Весна 45-го года» (Е. А. Долматовский һүҙҙәре) — Ю. И. Богатиков.
9. «Виноградная лоза» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Павел Дементьев.
10. «Вишнёвый сад» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Ю. И. Богатиков, Витас.
11. «Во имя жизни» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Гәрәев Радик Арыҫлан улы.
12. «Вся надежда на метро» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Л. В. Лещенко.
13. «Где ты, где ты, отчий дом?» (С. А. Есенин һүҙҙәре) — Н. А. Губа, Л. Г. Зыкина.
14. «Где-то в поле возле Магадана» (Н. А. Заболоцкий һүҙҙәре) — И. Д. Кобзон.
15. «Где-то под Бекетовкой» (А. Н. Пахмутованың тыуған ере) (Г. Киреев һүҙҙәре) —Л. Г. Зыкина, В. С. Попов етәкселегендәге Бөтә Союз радиоһы һәм Үҙәк телевидениеның ҙур балалар хоры.
16. «Геологи» (С. Т. Гребенников һәм Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — И. С. Бржевская, «Hi-Fi» төркөмө.
17. «Герои спорта» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — М. М. Магомаев.
18. «Главное, ребята, сердцем не стареть» (С. Т. Гребенников һәм Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Л. П. Барашков, И. Д. Кобзон, Э. С. Пьеха.
19. «Говорили-балакали» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Н. Г. Бабкина, Т. И. Саванова.
20. «Город нашей славы» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Л. В. Лещенко.
21. «Горькая моя Родина» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Кубань казак хоры оҙатыуында Н. А. Губа.
22. «Горячий снег» (М. Д. Львова һүҙҙәре) — Ю. А. Гуляев, Я. В. Осин.
23. «Да разве сердце позабудет» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Э. А. Хиль, Н. В. Басков, М. И. Тишман.
24. «До отправления поезда осталось 5 минут» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — ВИА «Надежда».
25. «До свиданья, Москва» (1980 йылғы йәйге Олимпия уйындарының хушлашыу йыры) (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Т. В. Анциферова һәм Л. В. Лещенко дуэты, Л. В. Лещенко һәм Валерия дуэты, М. М. Магомаев.
26. «До третьих петухов» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — ВИА «Песняры».
27. «Добрая сказка» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Ж. Г. Рождественская һәм О. С. Рождественская, Л. П. Сенчина.
28. «Если отец герой» (С. Т. Гребенников һәм Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
29. «Зачем меня окликнул ты?» (Л. И. Ошанин һүҙҙәре) — Л. Г. Зыкина, В. В. Толкунова.
30. «Звезда рыбака» (С. Т. Гребенников һәм Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — М. М. Магомаев.
31. «Звёздная наша пристань» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — ВИА «Надежда», ВИА «Музыка».
32. «Звездопад» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — «Аккорд» вокаль квартеты.
33. «Звёзды Мехико» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Л. П. Барашков һәм Н. П. Караченцов.
34. «Звёзды над тайгой» (С. Т. Гребенников һәм Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — И. Д. Кобзон һәм Е. А. Камбурова.
35. «Звёзды становятся ближе» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — С. М. Ротару.
36. «Знаете, каким он парнем был» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Ю. А. Гуляев, И. Д. Кобзон. Юрий Алексеевич Гагаринға бағышлана.
37. «И вновь продолжается бой» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Л. А. Сметанников, И. Д. Кобзон, В. С. Попов етәкселегендәге Бөтә Союз радиоһы һәм Үҙәк телевидениеның ҙур балалар хоры, Л. В. Лещенко. Е. Летов башҡарыуында ла бар.
38. «Ильич прощается С Москвой» — Л. Г. Зыкина.
39. «И меня пожалей» (И. А. Гофф һүҙҙәре) — М. В. Кристалинская, А. Герман.
40. «Как молоды мы были» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — А. Б. Градский, Э. С. Пьеха, З. Н. Тутов, Т. М. Гвердцители, А. Н. Асадуллин, Е. А. Камбурова, И. Бобул, Д. А. Хворостовский.
41. «Команда молодости нашей» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Л. М. Гурченко.
42. «Комсомольская путёвка» (Е. А. Долматовский һүҙҙәре) — ВИА «Надежда».
43. «Кто отзовётся?» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — М. М. Магомаев, М. В. Кристалинская, М. Е. Пятницкий исемендәге Рус дәүләт халыҡ академия хоры.
44. «Куба — любовь моя» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — М. М. Магомаев, И. Кобзон, ВИА «Надежда».
45. «ЛЭП-500» (С. Т. Гребенников һәм Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Ю. Н. Пузырёв, Ю. А. Гуляев.
46. «Люби меня» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Юлиан.
47. «Любовь, Комсомол и Весна» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Л. В. Лещенко, В. С. Попов етәкселегендәге Бөтә Союз радиоһы һәм Үҙәк телевидениеның ҙур балалар хоры.
48. «Малая земля» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — М. М. Магомаев, Л. Г. Зыкина.
49. «Мать и сын» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) - Л. Г. Зыкина]] һәм Юлиан, Я. В. Осин.
50. «Мелодия» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — М. М. Магомаев, Ю. А. Гуляев, В. В. Ободзинский, М. М. Кизин, Р. И. Ибраһимов, Н. В. Басков.
51. «Миновали годы» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — Г. В. Хазанов.
52. «Мне с детства снилась высота» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре) — А. Н. Асадуллин, С. Г. Беликов, А. Б. Градский.
53. «Мой друг» (Д. Л. Костюрина һүҙҙәре) — Юлиан.

Балалар коллективтары өсөн йырҙар

• «15 костров» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «В земле наши корни» (Е. А. Долматовский һүҙҙәре).
• «Вопрос» (Р. И. Рождественский һүҙҙәре).
• «Всегда готовы!» (С. Т. Гребенников һәм Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Гайдар шагает впереди» (С. Т. Гребенников һәм Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Горнист» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Гудит завод» (С. Т. Гребенников һәм Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Дарите радость людям» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Дерево дружбы» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Дикая собака динго» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Доктор Айболит» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Жили-были» (Ю. Е. Черных һүҙҙәре).
• «Замечательный вожатый» (С. Т. Гребенников һәм Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Здравствуй, русская зима!» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Кто пасётся на лугу?» (сЮ. Е. Черных һүҙҙәре).
• «Лодочка моторная» (С. Т. Гребенников һәм Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Мальчиш-Кибальчиш» (С. Т. Гребенников һәм Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Мы — гагаринцы» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Мы на огненных мчались конях» (С. Т. Гребенников һүҙҙәре).
• «Мы тоже Советская власть» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Орлята учатся летать» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Песня красных следопытов» (С. Т. Гребенников һәм Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Песня о библиотеке имени Ленина» (С. Т. Гребенников һәм Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Песня о пионерах-героях» (С. Т. Гребенников һәм Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Принимаем тебя в пионеры» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Про нашу Советскую Родину» (М. Ивенсен һүҙҙәре).
• «Просьба» (Р. И. Рождественский һүҙҙәре).
• «Путевая пионерская» (Н. П. Найдёнова һүҙҙәре).
• «Сигнальщики-горнисты» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Страна Пионерия» (С. Т. Гребенников һәм Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Турнир эрудитов» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Улица Мира» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).
• «Утро, здравствуй» (С. Т. Гребенников һүҙҙәре).
• «Хор хороший» (Н. Н. Добронравов һүҙҙәре).

Фильмдарҙа ҡатнашыуы

Йыл		Исеме	Роль
1965	ф	Новогодний календарь	Имя персонажа не указано Ҡалып:ВдФильме
1976	ҡыҫҡ	Мелодия. Песни Александры Пахмутовой	Имя персонажа не указано
1979	ҡыҫҡ	В песне жизнь моя… Александра Пахмутова	Имя персонажа не указано Ҡалып:ВдФильме Ҡалып:ВдФильме Ҡалып:ВдФильме Ҡалып:ВдФильме
2006	ф	Карнавальная ночь 2, или 50 лет спустя	камео Ҡалып:ВдФильме Ҡалып:ВдФильме Ҡалып:ВдФильме Ҡалып:ВдФильме
2013	ф	Бульварное Кольцо	эпизод Ҡалып:ВдФильме

Ҡыҙыҡлы факттар

• 1968 йылда асылған астероид Александра Пахмутова исемен йөрөтә.
• 2011 йылдың 31 майында Магнитогорск ҡала йыйылышы депутаттары А. Пахмутованың һәм Н. Добронравовтың «Магнитка» йырын ҡала гимны итеп раҫлай^[27].
• 2017 йылдың 17 майында Ярославль муниципалитеты ҡалаһында гимны итеп А. Пахмутованың һәм Н. Добронравовтың «Ярославль мой, город-князь» йырын раҫлай.
• Александра Пахмутова «Ротор» футбол клубы (Волгоград) көйәрмәне^[28].
• Совет власы ваҡытында А. Пахмутованың һәм Н. Добронравовтың «Ильич прощается с Москвой» йырын башҡарыу тыйыла. Уны Л. Зыкина йырлай, әммә ул эфирға сығарылмай^[29].
• А. Пахмутова һәм Николай. Добронравов Сергей Королев менән шәхсән таныш була, шулай уҡ Юрий Гагарин менән яҡын дуҫ булалар.

Иҫкәрмәләр

1. Deutsche Nationalbibliothek Record #123716241 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
2. Пахмутова Александра Николаевна // Большая советская энциклопедия (урыҫ): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
3. Aleksandra N. Pachmutova // filmportal.de — 2005.
4. В темиртауской военной коллекции оказалось фото Александры Пахмутовой (ФОТО)(недоступная ссылка)
5. Состав Патриаршего совета по культуре
6. Указ Президента Союза Советских Социалистических Республик от 29 октября 1990 года № УП-944 «О присвоении звания Героя Социалистического Труда тов. Пахмутовой А. Н.»
7. Указ Президиума Верховного Совета РСФСР от 2 июня 1971 года «О присвоении почётного звания заслуженного деятеля искусств РСФСР Пахмутовой А. Н.»
8. Указ Президиума Верховного Совета РСФСР от 1 августа 1977 года «О присвоении почётного звания народной артистки РСФСР Пахмутовой А. Н.»
9. Указ Президиума Верховного Совета СССР от 22 июня 1984 года № 433 «О присвоении почётного звания „Народный артист СССР“ композитору Пахмутовой А. Н.»
10. Указ Президента Российской Федерации от 28 октября 2019 года № 525 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»
11. Указ Президента Российской Федерации от 9 ноября 2009 года № 1256 «О награждении орденом „За заслуги перед Отечеством“ I степени Пахмутовой А. Н.» 2013 йыл 23 апрель архивланған.
12. Указ Президента Российской Федерации от 27 декабря 1999 г. № 1705 «О награждении орденом „За заслуги перед Отечеством“ II степени Пахмутовой А. Н.»
13. Указ Президента Российской Федерации от 29 сентября 2014 года № 646 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»
14. Указ Президиума Верховного Совета СССР от 6 ноября 1979 года № 1017—X «О награждении композитора Пахмутовой А. Н. орденом Ленина»
15. Указ Президента Российской Федерации от 8 июня 2015 года № 280 «О присуждении Государственной премии Российской Федерации за выдающиеся достижения в области гуманитарной деятельности 2014 года»
16. Постановление Совета Министров Союзного государства от 10 марта 2004 г. № 8  (билдәһеҙ). Дата обращения: 23 июль 2010. Архивировано из оригинала 8 июнь 2012 года. 2012 йыл 8 июнь архивланған.
17. Первая церемония вручения премий Минобороны РФ в области культуры и искусства состоялась в ЦАТРА : Министерство обороны Российской Федерации
18. Указ Президента Республики Беларусь от 3 апреля 2000 г. № 167  (билдәһеҙ). Дата обращения: 23 июль 2010. Архивировано из оригинала 31 май 2012 года. 2012 йыл 31 май архивланған.
19. Официальный сайт Российской академии бизнеса и предпринимательства
20. Поздравление Святейшего Патриарха Кирилла народной артистке СССР А. Н. Пахмутовой с 85-летием со дня рождения
21. Почётная премия РАО «За вклад в развитие науки, культуры и искусства»  (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 март 2013. Архивировано 21 март 2013 года.
22. Российская Премия Людвига Нобеля  (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 октябрь 2016. Архивировано из оригинала 31 март 2017 года.
23. https://xn--80aautttr.xn--p1ai/Официальный(недоступная ссылка) сайт фонда
24. Александра Пахмутова получит орден в Волгограде  (билдәһеҙ).
25. В субботу состоится 20-й юбилейный фестиваль «Царицынская муза-2011»  (билдәһеҙ).
26. КАВАЛЕРЫ ОРДЕНА «ЦАРИЦЫНСКАЯ МУЗА»  (билдәһеҙ). Дата обращения: 25 август 2017. Архивировано из оригинала 25 август 2017 года. 2017 йыл 25 август архивланған.
27. Магнитогорские депутаты утвердили гимн города
28. Пахмутова и Добронравов презентовали новую песню
29. Песни бы делать из этих людей!

Әҙәбиәт

• Добрынина Е. А. Александра Пахмутова. — М.: Советский композитор, 1973. — 75 000 экз.

Һылтанмалар

• Пахмутова Александра Николаевна  (билдәһеҙ). «Герои страны» сайты.
• Официальный сайт А. Н. Пахмутовой 2020 йыл 21 апрель архивланған.