Пизанская Кристина

Пизанская Кристина
франц. Christine de Pizan
Рәсем
Ҡултамға
Зат ҡатын-ҡыҙ
Гражданлыҡ  Франция
Тыуған ваҡыттағы исеме итал. Cristina da Pizzano
Тыуған көнө 11 сентябрь 1364[1][2]
Тыуған урыны Венеция, Венеция республикаһы[d][3][4][5][…]
Вафат булған көнө 1431[6]
Вафат булған урыны Пуасси[d], Франция короллеге[d][5]
Атаһы Thomas de Pisan[d]
Хәләл ефете Étienne du Castel[d][2]
Балалары Jean Castel[d] һәм Mattheus de Pisano[d][7]
Яҙма әҫәрҙәр теле среднефранцузский язык[d]
Һөнәр төрө яҙыусы, шағир, тәржемәсе, фәлсәфәсе, women letter writer
Эшмәкәрлек төрө шиғриәт[8], әҙәбиәт[8] һәм Сәйәсәт[8]
Баҫма эштең авторҙашы Femmes-Poëtes de la France[d][9]
Авторлыҡ хоҡуҡтары статусы авторлыҡ хоҡуҡтарының ғәмәлдә булыу ваҡыты үткән[d]
 Пизанская Кристина Викимилектә

Пиза Кристинаһы, шулай уҡ Кристина (Христина) де Пизан[10] (франц. Christine de Pizan; Венеция, 1364/1365 — 1430, Пуасси аббатлығы ) — итальян сығышлы француз урта быуат яҙыусыһы. Ҡатын-ҡыҙҙар араһында тәүге профессиональ яҙыусы, шағирә, ғаиләлә һәм йәмғиәттә ҡатын-ҡыҙ роле тураһында бер нисә фәлсәфәүи трактат авторы (бөтәһе лә француз телендә). Хәҙерге феминист ғалим ҡатын-ҡыҙҙарҙың күбеһе Кристинаның әҫәрҙәрен хәҙерге замандағыфеминистик хәрәкәттәрҙең башланғысы, шул иҫәптән уның «Книга о Граде жеском » китабын да шулай тип иҫәпләй[11][12][13][14][15].

Биографияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Кристинаның атаһы, Томмазо да Пидзано (сығышы менән Пизанан түгәл, ә Болонья төбәгенән), ул француз короле Карл V һарайында медик һәм астролог булып хеҙмәт иткән. Ул дүрт йәшлек ҡыҙын монарх менән таныштыра. Кристина һарай мөхитендә үҫә һәм король тарафынан Луврҙа барлыҡҡа килтерелгән, быға тиклем Европала үҙенә тиң булмаған китапханаға инеү мөмкинлегенә эйә була. Кристина Пизанскаяның әҙәбиәт буйынса тәрән белем алыуы ошоноң менән бәйле, ул тап ошо китапханала Рим әҙәбиәте,Данте, Петрарка һәм Боккаччо әҫәрҙәре менән таныша

Кристина Пизанская һәм уның улы

Кристина Пизанская 15 йәшендә король секретары Этьен де Кастелгә кейәүгә сыға. Әммә 1380 йылда Карл V, биш йылдан һуң Кристинаның атаһы вафат була, ә 1390 йылда чума эпидемияһында уның иренең ғүмере өҙөлә. Өс балаһы ҡулында тороп ҡалғас, Кристина башта фәҡирлектә ғүмер һөрә, Жан Беррийский һәм Орлеан герцогының ҡурсалауы арҡаһында ғына әҙәби ижад менән шөғөлләнә ала. Ижад юлының башында Кристина мөхәббәт жанрлы балладаларға мөрәжәғәт итә; куртуаз ижадтың был осоро уңышлы була: 1393-1412 йылдарҙа Кристина өс йөҙҙән ашыу баллада һәм төрлө формалағы ҙур булмаған шиғри әҫәрҙәр: рондо, виреле һәм башҡалар - яҙа.

1397 йылда Кристинаның ҡыҙы Мари, королдән бирнә алып, әсәһе Кристинаны ҡалдырып, аббатлыҡҡа китә һәм, сәсен киҫтереп, монахлыҡты ҡабул итә. Кристинаның улы инглиз лорды Джон Монтегю, 3-сө Граф Солсбериға, хеҙмәт итергә инә. Кристина үҙе Англияла һарай янында йәшәргә саҡырыу ала, әммә уны кире ҡаға һәм, күпмелер ваҡыт үткәс, Париждан китә, артабан 11 йыл монастырҙа йәшәй. Был ваҡытта уның әҙәби ижад һәм фәлсәфә тарихы, мифологиялар тураһындағы хеҙмәттәрҙе, Сиркәү дин әһелдәренең яҙмаларын өйрәнеү өсөн ваҡыты күбәйә. Уның үлеменең аныҡ датаһы билдәле түгел.

Ижады

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Кристина Пизанскаяның төп әҫәрҙәре 1389-1405 йылдарҙа ижад ителгән. Кристина тарафынан илау-һыҡтау традицияһында яҙылған «Книга ста баллад» (франц. Le Livre des cent ballades) китабы уҡыусылар тарафынан бик йылы ҡабул ителә. Яҙыусы был китабында яңғыҙ тол ҡатындың еңел булмаған тормошо тураһында бәйән итә. Ул башҡа шиғри жанрҙарға ла мөрәжәғәт итә — рондо, лэ, вирелэ, ди һәм башҡалар. Ихлас интонация, шиғырҙың нәфислеге уның әҫәрҙәрендә был заманға юҡҡа сыҡҡан куртуазлыҡ идеалдарын һағыныу менән берләшә. Уның «Послание богу Любви» (франц. L’Epistre au dieu d’Amour, 1399) китабын айырыуса билдәләргә кәрәк, тап ошо китабынан һуң Кристина Пизанскаяның Жан де Мендың «Роман о Розе» (франц. Le Dit de la rose, 1401) китабы менән ҡырҡа бәхәсенә инә, һәм «Ди о розе» (франц. Le Dit de la rose, 1401) китабы сыҡҡас ҡына, был бәхәс шунда тамамлана. Замандаштары Кристинаның «Путь долгого учения» (франц. Le Chemin de longue etude, 1402) тигән энциклопедик поэмаһын, Кристинаның үҙе тарафынан уйлап сығарылған Парнасҡа һәм артабан унан да бейегерәк, Аҡылдың күк тәхетенә мендереүсе әҫәрен, бик йылы ҡабул итә. 1404 йылда Герцог Бургундский Филипп Смелый ҡушыуы буйынса Кристина апологетик «Книгу о деяниях и добрых нравах мудрого короля Карла V» (франц. Le Livre des faits et bonnes moeurs du sage roi Charles V) китабын яҙа; унда тарихсыларға билдәле факттар ғына түгел, ә халыҡ легендалары һәм король биографияһынан көләмәстәр ҙә бар.

«Книга о Граде женском»китабына иллюстрация. XV быуат ҡулъяҙмаһы Париж, Францияның милли китапханаһы

Кристина Пизанскаяның иң билдәле әҫәрҙәренә «Книга о Граде женском» (франц. Livre de la Cité des Dames, 1404—1405 гг.) ҡарай, унда, ҡатын-ҡыҙ үҙенең һәләттәре буйынса ир-егеттән бер ни тиклем дә ҡалышмай, тигән фекер һыҙыҡ өҫтөнә алына. Уңышһыҙ никахтарҙың сәбәбен ул ир-егеттәрҙең һәм ҡатын-ҡыҙҙарҙың аныҡ етешһеҙлектәрендә күргән. Кристина Пизанскаянан XVI быуат Францияһында «ҡатын-ҡыҙҙар тураһында бәхәс» башланып китә. Кристинаның тағы бер нисә проза әҫәрҙәре бар, шул иҫәптән «Книга о военных деяниях и о рыцарстве» (франц. Livre des faits d’armes et de la chevalerie, 1405). Яҙыусының һуңғы әҫәре — «Песнь о Жанне» (франц. Le Dittie de Jeanne d’Arc) Жанна д ' Аркка бағышланған.

Кристина Пизанскаяның хеҙмәттәре XX быуатта Кэннон Виллард, Эрл Джеффри Ричард һәм Симона де Бовуар кеүек эшмәкәрҙәрҙең тырышлығы менән иғтибарҙы үҙенә йәлеп итә. Кристина Пизанская ижадын тикшереү беҙҙең көндәрҙә лә дауам итә. Мәҫәлән, 2004 йылдан 2009 йылға тиклем Бөйөк Британияның Милли китапханаһында һаҡланған эштәр базаһында Кристина Пизанскаяның ҡулъяҙмалары һәм теле өйрәнелә (проект инициаторы — Эдинбург университеты).

Һайланма әҫәрҙәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Кристина Пизанская үҙенең китабын королеваға тИзабелла Баварскаяға тапшыра. XV быуат ҡулъяҙмаһынан
  • «Песнь о Жанне» на сайте Вост. Лит. (поэтический перевод А. Козинского)
  • «Послание богу Любви» (L'Épistre au Dieu d’amours; 1399)
  • «Послание Офеи Гектору» (L'Épistre de Othéa a Hector; 1399—1400)
  • «Ди о розе» (Dit de la Rose; 1402)
  • «Книга ста баллад» (Cent Ballades d’Amant et de Dame, Virelyas, Rondeaux; 1402)
  • «Путь долгого учения» (Le Chemin de long estude; 1403)
  • Livre de la mutation de fortune (1403)
  • La Pastoure (1403)
  • «Книга о деяниях и добрых нравах мудрого короля Карла V» (Le Livre des fais et bonners meurs du sage roy Charles V; 1404)
  • «Книга о Граде женском» (Le Livre de la cité des dames; 1405)
  • Le Livre des trois vertus (1405)
  • L’Avision de Christine (1405)
  • Livre du corps de policie (1407)
  • Le Livre des fais d’armes et de chevalerie (1410)
  • Livre de paix (1413)
  • Les sept psaumes allégorisés
  • Ditié de Jehanne d’Arc (1429)

Текст баҫмалары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Кристина Пизанская. Из «Книги о Граде женском» // Пятнадцать радостей брака и другие сочинения французских авторов XIV—XV веков / Составитель и ответственный редактор Ю. Л. Бессмертный. — М. : Наука, 1991. — С. 218—256. — 320 с. — 34 000 экз. — ISBN 5-02-009033-6.
  • Christine de Pizan: une femme de science, une femme de lettres. — Paris : H. Champion. — 2008.

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Михайлов А. Д. Литература XIV — первой половины XV в.: [Французская литература] // История всемирной литературы: В 8 томах. — М.: Наука, 1983—1994. — На титл. л. изд.: История всемирной литературы: в 9 т. — Т. 3. — 1985. — С. 218—219.
  • Малинин Ю. П. Кристина Пизанская. Из «Книги о Граде Женском» // Пятнадцать радостей брака и другие сочинения французских авторов XIV—XV веков / Составитель и ответственный редактор Ю. Л. Бессмертный. — М. : Наука, 1991. — Примечания. — С. 275—279. — 320 с. — ISBN 5-02-009033-6.

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ Find a Grave (ингл.) — 1996.
  2. ↑ 2,0 2,1 https://historyofwomenphilosophers.org/project/directory-of-women-philosophers/pizan-christine-de-1364-1430/
  3. ↑ Istituto dell'Enciclopedia Italiana Christine de Pizan // Enciclopedia on line (итал.)
  4. ↑ https://data.cerl.org/thesaurus/cnp00394459 (ингл.) — Consortium of European Research Libraries.
  5. ↑ 5,0 5,1 Discogs (ингл.) — 2000.
  6. ↑ Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
  7. ↑ Identifiants et Référentiels (фр.) — ABES, 2011.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Чешская национальная авторитетная база данных
  9. ↑ Blanvalet H. Femmes-Poëtes de la France (фр.) — Genève: 1856. — 199 с.
  10. ↑ Горнфельд А. Г. Пизан, Кристина // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
  11. ↑ «…распространена точка зрения, связывающая истоки феминизма с культом человека в эпоху Возрождения. В связи с этим обычно называются имена первых итальянских женщин-писательниц — Изотты Ногароллы, Лауры Череты и, в особенности, венецианки по рождению, творившей во Франции, Кристины Пизанской (1364—1430), автора Книги о Граде Женском. В 1405 она описала в ней идеальный город-убежище всех достойных женщин, ощущающих гнет и несправедливость по отношению к ним окружающих мужчин и общества». — Пушкарёва Н. Л. Феминизм 2010 йыл 25 ғинуар архивланған. // Энциклопедия Кругосвет
  12. ↑ Christine de Pizan. Дата обращения: 5 февраль 2010. Архивировано из оригинала 28 апрель 2010 года. 2010 йыл 28 апрель архивланған.
  13. ↑ История женщин. Молчание Средних веков. СПб., 2009
  14. ↑ Успенская В. И. Теоретическая реабилитация женщин в произведениях Кристины Пизанской. Пособие к курсу по истории феминизма. Тверь, ФеминистПресс-Россия. 2003. 56 с.
  15. ↑ Елизарова Е. Ю. «Социально-политические взгляды Кристины Пизанской (1364—1430)» 2012 йыл 9 февраль архивланған. // Гендерная теория и историческое знание

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]