Поморҙар

Поморҙар
Туған тел	Поморский говор^[d]
Сығышы	Новгород республикаһы
Кем хөрмәтенә аталған	Аҡ диңгеҙ
Административ-территориаль берәмек	Архангельск өлкәһе һәм Мурманск өлкәһе
Ҡулланылған тел	урыҫ теле
Өлөшләтә тура килә	финские народы^[d]
Поморҙар Викимилектә

Поморҙар (революцияға тиклемге фотография)

Поморҙар — хәҙерге Рәсәй Федерацияһының төньяҡ-көнбайышындағы Аҡ һәм Баренц диңгеҙе буйы территорияларында элек-электән йәшәп килгән, һаны буйынса ҙур булмаған, әммә үҙенең этнографик һәм этнодини төркөмө буйынса рус халҡына ҡараған халыҡтарҙың йыйылма атамаһы, улар Аҡ һәм Баренц диңгеҙе буйында, шулай уҡ Мезень, Печора, Онега һәм Төньяҡ Двина йылғаларының төньяҡ ярҙарында йәшәгән халыҡтар йыйылмаһы. Помор субэтносы был территрияларҙа йәшәгән ике төрлө халыҡтаҙың ҡушылыуынан килеп сыҡҡан: беренсенән, славяндар — Новгородта һәм, икенсенән, Псковтан һәм Рәсәйҙең Аҡ диңгеҙ төньяғында йәшәүсе боронғо аҙ һанлы фин-уғыр халыҡтарынан барлыҡҡа килгән. Поморҙарҙың этник сығышы тураһындағы мәсьәлә әлеге көндәрҙә лә бәхәсле булып ҡалыуын дауам итә^[⇨].

Этнохороним, бәлки, Аҡ диңгеҙҙең көнбайыш ярындағы Онега ҡалаһынан алып Кемь ҡалаһына тиклем торған Поморский ярының исеменән барлыҡҡа килгәндер^[1] тип фараз ителә. Этникон «помор», моғайын, XVIII быуат аҙағында ҡулланыла башлаған. XIX быуат аҙағында бында, Төньяҡ-көнбайышта балыҡсылыҡ һәм ҡырағай йәнлектәр тотоу сәнәғәте һәм кәсебе менән булышыусыларҙы поморҙар атағандар, улар башлыса Архангельск губернаһының Архангельск, Мезень, Онега, Кемский һәм Кольский өйәҙендә йәшәгән, Мурманға һәм Төньяҡ Норвегияға балыҡ тотоп кәсеп итергә йөрөгән^[2]. Традицион помор мәҙәниәтенең тарихи вариҫтары итеп һәм поморҙар тип хәҙерге ваҡытта Аҡ һәм Баренц диңгеҙе ярҙарында, Мезень, Төньяҡ Двина, Онега һәм Печора ағымы тирәһендә йәшәгән кешеләрҙе атайҙар^[3]. Помор халыҡтарының һөйләшеүе лә, кейемдәре лә рус халҡына ныҡ оҡшап торһа ла, үҙенсәлекле, бында һуҙынҡыларҙы бик ныҡ һуҙып, кәрәкһә-кәрәкмәһә лә "О" ҡулланып һөйләү хас, ә кешеләрҙең кейемдәре иһә ҡырыҫ төньяҡ климаты үҙенсәлектәрен иҫәпкә алып тегелгән, кешеләрҙең ҡылығына ла ҡырыҫлыҡ, тыйнаҡлылыҡ хас. Мәҙәниәттәре лә урыҫ мәҙәниәтенә оҡшаш, халыҡ йырҙары оҙон көйҙәрҙән ғибәрәт. Хәҙерге көндәрҙә лә бындағы помор халҡы башлыса балыҡ тотоу һәм диңгеҙ йәнлектәрен тотоу кәсебе менән шөғөлләнә.

Һылтанмалар

Поморҙарҙың йәнле һөйләү теле — рус теленең помор һөйләше. Поморский һөйләшенә түбәндәге билдәлдәр хас билдәләре түбәндәгеләр:

• 
  Помор кәсебе. XХ быуат башында
• 
  Помор йәйге кейемдәре. XХ быуат башында
• 
  Помор ҡышҡы кейемдәре. XХ быуат башында
• 
  Поморҙар. XХ быуат башында
• 
  Крәҫтиән ғаилә байрамы. Аҡ диңгеҙ буйы. XХ быуат башында
• 
  Поморҙар. XХ быуат башында
• 
  Поморҙар. XХ быуат башында
• 
  Поморҙар. ХХ быуат башында

Теле һәм телмәр мәҙәниәте

Төньяҡ рус һөйләштәре диалект картаһы нигеҙендә (1915 йылда төҙөлгән)

• оканье һәм фонетикала һуҙынҡыларҙың оҙонлоғо, был фин-уғыр телдәренә оҡшаған;
• боронғо рус теленән тороп ҡалған һүҙҙәрҙең күплеге (уның новгород һөйләшендә бигерәк тә);
• ҡылым формаларының аористик ҡайһы бер үҙенсәлектәре.

Иҫкәрмә

Карта һәм атластар (тарихи)

Әҙәбиәт

Карта һәм атлас (хәҙерге заман)

1. Народы Европейской части СССР. — М.: Наука, 1964. — Т. 1. — С. 145. — (Народы мира. Этнографические очерки АН СССР).
2. Латкин Н. В. Поморы // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
3. Плюснин Ю. М. Поморы. Население побережий Белого моря в годы кризиса, 1995—2001. — Новосибирск: Изд-во Новосибирского государственного университета, 2003.(недоступная ссылка)

• Ахматов И. Атлас Исторический, Хронологический и Географический Российского государства, составленный на основании истории Карамзина Иваном Ахматовым. — СПб., 1831. Руниверс
• Ильин А. А. Подробный атлас Российской империи с планами главных городов. — СПб.: Издание картографического заведения А. Ильина, 1876. Руниверс Карта Архангельской губернии
• Кудряшов К. В. Русский исторический атлас. — М.; Л.: Государственное издательство картографии, 1928. — 20 с. Руниверс Колонизация Русского Севера
• Максимович А. Атлас Российской империи, 1824 г. — СПб, 1845.
• Россия. Географическое описание Российское Империи по губерниям и областям с географическими картами. — СПб., 1913. — 286 с. Руниверс
• Российский атлас, из сорока четырёх карт состоящий и на сорок два наместничества Империю разделяющий. — СПб.: Изд-во Сочина, 1792. — 47 с. Руниверс Карта Архангельского наместничества

• Народы России. Атлас культур и религий. — М.: Дизайн. Информация. Картография, 2010. — 320 с. — ISBN 978-5-287-00718-8.
• Семушин Д. Л. Русский Север. Пространство и время. — Архангельск: Малые Корелы, 2010. — 120 с. (Содержит 40 составленных автором на основе анализа письменных и картографических источников карт.)

• Ануфриев В. В. Русские поморы. Культурно историческая идентичность. — Архангельск: Солти, 2008. — 160 с. — 1000 экз. — ISBN 5-7536-0217-7,.
• Бернштам Т. А. Поморы: формирование групп и система хозяйства / Т. А. Бернштам; АН СССР; Ин-т этнографии; под ред. К. Р. Чистова. — Л.: Наука, 1978. — 176 с.
• Бернштам Т. А. Русская народная культура Поморья в XIX — начале XX века. — Л., 1983. — 232 с.
• Булатов В. Н. Русский Север. Кн. 1. Заволочье (IX−XVI вв.). — Архангельск, 1997; Кн. 2. Встречь солнца (XV−XVII вв.). — Архангельск, 1998; Кн. 3. Поморье (XVI − нач. XVIII вв.). — Архангельск, 1999; Кн. 4. Свет полярной звезды (XVIII−XIX вв.). — Архангельск, 2002; Кн. 5. Ворота в Арктику. — Архангельск, 2001. — Архангельск: Изд. центр ПГУ им. М. В. Ломоносова, 1997—2001.
• Капица Л. Л. Антропологические данные о поморах Кемского и Онежского уездов Архангельской губернии. — [Пг.]: Б.и. , [1916]. — [21] с.: ил.
• Культура русских поморов: опыт систем. исслед. / под общ. ред. П. Ю. Черносвитова. — М.: Науч. мир, 2005. — 397 с., ил., цв. ил. — ISBN 5-89176-282-X
• Очерки русской народной культуры / отв. ред. и сост. И. В. Власова; Ин-т этнологии и антропологии РАН. — М.: Наука, 2009. — 786 с. — ISBN 978-5-02-036744-9.
• Плюснин Ю. М. Поморы. Население побережий Белого моря в годы кризиса, 1995—2001. — Новосибирск: Изд-во Новосибирского государственного университета, 2003. — 143 с. — ISBN 5-89554-189-5.(недоступная ссылка)
• Поморская энциклопедия : в 5 т. / гл. ред. акад., вице-президент РАН Н. П. Лаверов. Т. 1: История Архангельского Севера / Поморский гос. ун-т им. М. В. Ломоносова, Ломоносовский фонд, Поморский науч. фонд; гл. ред. В. Н. Булатов; сост. А. А. Куратов. — Архангельск : Поморский гос. ун-т, 2001 (Правда Севера). — 483 с. : ил.; 28 л. ил.; 4 л. карт. — ISB№ 5-88086-147-3.
• Русские / Институт этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая РАН / Серия «Народы и культуры», т. I. / Редакторы серии: докт. истор. наук Ю .Б. Симченко, докт. истор. наук В. А. Тишков. — M.: Наука, 1999. — 828 с.: ил. ISBN 5-02-008609-6
• Русский Сборник: исследования по истории России / ред.-сост. О. Р. Айрапетов, Мирослав Йованович, М. А. Колеров, Брюс Меннинг, Пол Чейсти. Том XII. — М.: Издательский дом «Регнум», 2012. — 504 с. — ISBN 978-5-905040-04-7 PDF
• Семушин Д. Л. «Поморский вопрос» и Русская Арктика. — Москва: Издательский Дом «Регнум», 2013. — 256 с. — 300 экз. — ISBN 978-5-91887-024-2. PDF
• Малашенков А.А., Федоров П.В. Почва на северных скалах: Православный некрополь Мурманского берега Баренцева моря (1863-1920 гг.). — 2017. — СПб.: Междунар. банк. ин-т. — 632 с. — ISBN 978-5-4228-0085-8. Архивная копия от 28 декабря 2017 на Wayback Machine
• Черёмухина Л. А. Северная кухня. — Архангельск: Сев.-Зап. кн. изд-во, 1992. — 320 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-85560-168-4, ISBN 978-5-85560-168-8.

• Кольские карты — Крупномасштабные карты Кольского полуострова с 1534 года, библиотека, топонимика.
• О происхождении названия «поморы» Из книги И. М. Ульянова «Страна Помория» (1984)
• Поморы // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
• Официальный сайт общины поморов (неопр.) (недоступная ссылка). Дата обращения 20 января 2013. Архивировано 1 февраля 2013 года.
• Овчинников А. В. Лесная сертификация и поморы: информированность, активность, новые возможности для коренных народов (итоги экспедиции в Онежское Поморье) (неопр.) (недоступная ссылка). — Тысячнюк М. С., Конюшатов О. А., Кулясова А. А., Кулясов И. П., Тесля И. В. Рекомендации по социальным аспектам сертификации по схеме Лесного попечительского совета FSC — Вологда: ЦНСИ, 2009. Дата обращения 20 января 2013. Архивировано 11 февраля 2017 года.
• Бадигин К. С. Путь на Грумант (Поморская быль) (неопр.). — Архангельское книжное издательство, 1956. Дата обращения 20 января 2013.
• Академик РАН Валерий Тишков о соотношении понятий «народ» и «нация»
• Круглый стол в САФУ: «Культурно-этническая идентичность русских поморов», 15 сентября 2011 года
• Анатолий Беднов. Истинные причины «антипоморской» кампании. Расследование евразийцев-народников 2016 йыл 22 май архивланған.
• Поморский вопрос: приложения, документы, проекты
• Норвежский Баренц-секретариат
• 19 июня 2013, Татьяна Нефедова, Лоция Белого моря: 100 лет спустя, В Архангельске стартует экспедиция на шняке — судне, построенном по подобию традиционной поморской лодки. Русское географическое общество, РГО