Сабрата

Сабрата
ғәр. صبراتة‎
Рәсем
Культура Боронғо Рим
Дәүләт  Ливия
Административ-территориаль берәмек Эз-Завия[d]
Сәғәт бүлкәте UTC+2:00[d][1]
Халыҡ һаны 102 038 кеше (2004)
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 12 метр
Рәсми сайт sabratha.gov.ly
Карта
 Сабрата Викимилектә

Iii быуатта Рим театры емереклектәре

Сабрата (лат. Sabratha, бор. грек. Σάβραθα, ғәр. صبراتة‎‎), шулай уҡ Абротон (бор. грек. Άβρότονον, лат. Abrotonum[2]) — Урта диңгеҙ Ҙур Сирт (Ливия, Эз-Завия муниципалитеты) ҡултығының яры буйында урынлашҡан боронғо ҡала. Сабрата — Лептис-Магна һәм Эа менән бер рәттән Триполитания союзына ингән «өс ҡаланың» иң көнбайыш ҡалаһы. 1982 йылда ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы объекттары исемлегенә индерелә[3].

Тарихы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Беҙҙең эраның VII — VI быуаттарына тиклем элекке ливия-берберҙар ауылы урынында Тир ҡалаһынан финикиялылар[4] ваҡытлыса сауҙа факторияһын ойоштора[5], уға урындағы «Sbrt'n» (Sbrtn) исеме бирелә[6]. Тәбиғи портҡа эйә булған фактория Африканың эске райондары менән Транссахара сауҙаһында ҡатнаша. Беҙҙең эраға тиклем V быуатта ҡала Карфаген хакимлығы аҫтына эләгә[7], ә уның емерелеүенән һуң беҙҙең эраға тиклем 146 йылда Рим зонаһы йоғонтоһона эләгә.

Беҙҙең эраға тиклем II—I быуаттарҙа Сабрата Нумидия батшалығы составына инә. Беҙҙең эраға тиклем 106 йылда Римдә Нумидия батшаһы Югуртаны язалап үлтергәндән һуң Сабрата, уны урындағы юлбашсылар идара итһә лә, Рим йоғонтоһонда була. Римдә граждандар һуғышынан һуң һәм республикансыларҙың еңелеүенән һуң (б.э. тиклем 46 й.) ҡала аҙаҡ Нумидия өлөшө булып, ҡыҫҡа ваҡытҡа Яңы Африка Рим провинцияһы составына инә (лат. Africa Nova), ә беҙҙең эраға тиклем 27 йылда ҡайтанан Африканың Рим провинцияһы составына инә.

Остияла Сабрата сауҙагәрҙәренең контораһы иҙәнендә филдең мозаикалы һүрәте.

I быуаттан әкренләп романизация башлана һәм II быуатҡа ҡалаға үҙенсәлекле планлаштырыу һәм провинциаль Рим ҡалаһына хас институттар: капитолий, форумдар, курия - ала. Император Адриан хакимлығы осоро Цезарь форумында 138 йыл башында Сабрата халҡы исеменән Илаһи Сабина хөрмәтенә ҡуйылған бағышлау яҙмаһы менән даталана, был яҙыу, күрәһең, ҡаланың рим колонияһы статусы алыуын билдәләй[8]. II быуатта ҡала төбәктең иҡтисади һәм мәҙәни үҙәгенә әйләнә, ә уның халҡы 20 меңгә етә. Сабрата сауҙагәрҙәре Римға фил һөйәген, ҡолдар һәм бойҙай алып килә. Билдәле булыуынса, Остияның Рим театрынан һуң — империяның һәр тарафтарынан тауар килгән Римдың төп порты артында сауҙа форумы урынлаша (итал. Piazzale delle Corporazioni), унда Африканан сауҙагәрҙәрҙең контораһы була. Караптар, үлсәү саралары, дельфин һүрәттәре төшөрөлгән ҡара-аҡ мозаикалы иҙәндәр менән биҙәлгән биналарҙа — фил һөйәге менән сауҙа итеү һәм байлыҡтың төп сығанағы символы менән йәнәш — Сабрата карабы хужаһының яҙыуҙары табылған: navicularii Sabratenses[9]. Сарбатанан сыҡҡандар Рим аристократияһы булып китә. Рим һыбайлыһы Статилий Капелла (лат. Statilius Capella) билдәле, уның һөйәркәһе Флавия Домицилла император Веспасиандың 38-се ҡатыны булып китә[10].

Яҡынса 200 йылда, күрше Лептис Магна ҡалаһында тыуған Септимия Север ваҡытында, Сабратала ҡиммәтле мәрмәрҙән мөһабәт йәмәғәт биналары төҙөлә[11].

IV быуат уртаһында элекке уңышы тамамлана. Сабрата, Төньяҡ Африканың башҡа ҡалалары менән бер рәттән тәбиғәт һәләкәттәренән һәм ҡырағай ҡәбиләләр һөжүменән күп тапҡыр интегә. 365 йылда цунами менән оҙатылған көслө ер тетрәү була[12]. Ҡалаға йыш ҡына гетулдарҙың (лат. Gaetuli) һәм австориандарҙың (лат. Austoriani) ҡырағай бербер ҡәбиләләре һөжүм итә. 363—365 йылдарҙа һуңғылары Африка комиты тарафынан тәғәйенләнгән Роман юл ҡуйыуы арҡаһында Триполия ҡалалары Лептис Магна һәм Сабратаның тирә-яғын ҡыйрата[13]. Сабратаның штурм менән алынып яндырылыуы ихтимал. Артабанғы йылдарҙа емерелгән ҡоролмаларҙан яҙыуҙары менән плиталар һәм таштар форум һәм курия йәмәғәт биналарын йүнәтеүгә ҡулланыла[14]. Ниһайәт, 439 йылда Гейзерих вандалдары ҡәбиләләре бөтә Төньяҡ Африка буйлап тарала. Улар, халҡын берберҙәр һөжүме алдында көсһөҙ ҡалдырып, Сабратаның ҡала диуарҙарын емерә[15]. 533—534 йылдарҙа Юстиниан I ваҡытында вандалдар ҡыратылып, ҡала өлөшләтә тергеҙелһә лә, V—VI быуаттар Сабратаның әкренләп бөлгөнлөккә төшөү ваҡыты була. Ярты Сабрата диуар менән уратып алына, ә порт яны өлөшөндә яңы базилика төҙөлә[16]. Быуат үткәндән һуң, VII быуатта Төньяҡ Африканы ғәрәптәр баҫып алғандан һуң, сәйәси һәм иҡтисади тормош Триполиға күсә, Сабрата бөтөнләй тарҡала. Яҡынса XIV быуатҡа тиклем һуңғы бер нисә ғәрәп тарихсыһы (Мөхәммәт әл-Иҙриси XII быуатта, Ибн Хәлдун XIV б.) ҡәлғәне Сабра исеме аҫтында һаман телгә алалар, әммә тормош тораҡта, моғайын, VIII быуаттарҙа уҡ һүнгән булған.

Иҫтәлекле урындары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Сабратала Рим театры, Серапис һәм Исида ғибәҙәтханалары һаҡланып ҡалған. Император Юстиниан ваҡытындағы христиан базиликаһы һәм Сабрата кешеләре- аристократтар йортоноң мозаикалы иҙәндәре ҡыҙыҡһыныу уята

Сабратала археологик зона панорамаһы

Фотогалерея

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Нимфеум
    Нимфеум
  • Диңгеҙ янында эҫе сығанаҡ
    Диңгеҙ янында эҫе сығанаҡ
  • Йәмәғәт бәҙрәфе (Латрина)
    Йәмәғәт бәҙрәфе (Латрина)
  • Ултырыштар залы
    Ултырыштар залы
  • IV быуат сенат бинаһы
    IV быуат сенат бинаһы
  • Галерея менән йорт
    Галерея менән йорт
  • Йортта мозаика
    Йортта мозаика
  • Апулей базиликаһы, сиркәүгә төкәтмә
    Апулей базиликаһы, сиркәүгә төкәтмә
  • Сабратала Антониндар ҡорамында Флавия Тулия фонтаны (5 яҡшы император)
    Сабратала Антониндар ҡорамында Флавия Тулия фонтаны (5 яҡшы император)
  • Антониндар ҡорамы (5 яҡшы император)
    Антониндар ҡорамы (5 яҡшы император)
  • Б. э. тиклем II б. Бес мавзолейы
    Б. э. тиклем II б. Бес мавзолейы

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ http://ar.thetimenow.com/libya
  2. ↑ Άβρότονον — раннее древнегреческое название города, встречающееся у историка IV в. до н. э. Лика Регийского (Steph. Byz. s. v. Άβρότονον: Meineke, Berlin, 1849), хотя более поздние авторы Страбон (География. XVII, 835 c) и Плиний Старший (HN. IV, 3) разделяют Сабрату и Абротон: Sabratha // Inscriptions of Roman Tripolitania
  3. ↑ Archaeological Site of Sabratha
  4. ↑ Это предположение зиждется на сравнительно позднем и к тому же сомнительном с точки зрения исторической достоверности источнике — поэме «Пуника» римского поэта I века Силия Италика (III. 256: Sabratha tum Tyrium vulgus): Punica 2020 йыл 27 март архивланған..
  5. ↑ Mattingly D. J. Tripolitania. Ann Arbor: University of Michigan, 1994. P. 50.
  6. ↑ Впервые это название зафиксировано на монетах и новопунических надписях конца I в. до н. э. — начала I в.: Sabratha // Inscriptions of Roman Tripolitania.
  7. ↑ До IV в. до н.э. Сабрата вообще не упонимается в письменных источниках. Археологические исследования позволяют говорить о первом расширении города только во II в. до н. э.: Sabratha // Inscriptions of Roman Tripolitania.
  8. ↑ divae Sabinae Augustae Sabrathenses ex Africa: Muich R. M. The Worship of Roman Divae: The Julio-Claudians to the Antonines. Thesis. University of Florida, 2004. P. 61-62; Noy D. Foreigners at Rome: Citizens and Strangers. London: Gerald Duckworth & Co., 2000. P. 198, n. 39.
  9. ↑ Ashby Th. Recent Discoveries in Ostia // Journal of Roman Studies, v. 2, 1912, P. 153-194; Piazzale delle Corporazioni. Statio 14; Verboven K. Resident Aliens and Translocal Merchant Collegia in the Roman Empire // Frontiers in the Roman World. Proceedings of the Ninth Workshop of the International Network Impact of Empire (Durham, 16–19 April 2009) / Edited by Olivier Hekster and Ted Kaizer. Leiden, Boston: Brill, 2011. P. 339.
  10. ↑ Хотя Светоний (Жизнь Двенадцати Цезарей. Веспасиан. 3. 1-2.) говорит о ней как о delicata, есть основания предполагать, что её отношения со Статилием Капеллой носили не только сексуальный характер. Не исключено, что он помог получить ей права римского гражданства: La Monaca V. Flavia Domitilla as delicata. A New Interpretation of Suetonius, Vesp. 3 // Ancient Society, vol. 43, 2013, P. 191-212.
  11. ↑ Каптерева Т. П. Искусство стран Магриба. Древний мир. М., 1980. С. 129
  12. ↑ Shaw B., Ambraseys N. N., England P. C., Floyd M. A., Gorman G. J., Higham T. F. G., Jackson J. A., Nocquet J.-M., Pain C. C., Piggott M.D. Eastern Mediterranean tectonics and tsunami hazard inferred from the AD 365 earthquake Архивная копия от 4 март 2016 на Wayback Machine // Nature Geoscience 1 (4), 2008, P. 268–276.
  13. ↑ Аммиан Марцеллин. Римская история. XXVIII. 6.
  14. ↑ 23. Dedication to Marcus Aurelius, 27. Dedication to Commodus, 41. Dedication to the Indulgentia of Severus Alexander.
  15. ↑ Graham A. Roman Africa. An Outline of the History of the Roman Occupation of North Africa. L., N.Y., Bombay: Longmans, Greens, and Co., 1902. P. 133.
  16. ↑ Прокопий Кесарийский. О постройках VI. 4.

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Каптерева Т. П. Искусство стран Магриба. Древний мир. М., 1980.
  • Matthews K. D. Jr. Cities in the Sand. Leptis Magna & Sabratha in Roman Africa. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1957.
  • Mattingly D. J. Tripolitania. Ann Arbor: University of Michigan, 1994.
  • Raabe A. W. Imagining Roman-ness: A Study of the Theater Reliefs at Sabratha. Chapel Hill: University of North Carolina, 2007.

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Шулай уҡ ҡарағыҙ

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Африка (рим провинцияһы)