Саҡсауыл

Саҡсауыл
Рәсем
Халыҡ-ара ғилми атамаһы Haloxylon Fenzl, 1851
Таксономия рангыһы Ырыу
Яҡындағы юғарыраҡ кимәлдәге таксон Salsoloideae[d]
Таксондың халыҡ атамаһы 梭梭属[1], 梭梭属[2][3][4][…] һәм 琐琐属[3]
Номенклатурный тип H. ammodendron[d]
GRIN URL npgsweb.ars-grin.gov/gri…[5]
 Саҡсауыл Викимилектә

Саҡсауыл (лат. Halóxylon) (ҡаҙ. Сексеуіл) — Марь (Chenopodioideae) төрөнә ҡараған, сүллектәрҙә урман булып үҫә торған ҡаты, әммә һыныусан ағас (саҡсауыллыҡтар). Үҙәк Азия һәм ғәрәп илдәрендә унға яҡын төрө бар. Уларҙың өс төрө : аҡ саҡсауыл, Зайсан саҡсауылы һәм ҡара саҡсауыл Ҡаҙағстанда үҫә. Дөйөм алғанда, улар был республикала 48% урман фондын биләй (15 млн гектар). Төркмәнстанда — 6 миллион гектар, Үзбәкстанда-0,6 млн гектар майҙанда үҫә [6].

Этимологияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ушаков Дмитрий Николаевич фекеренсә, атама ҡаҙаҡса «сексеүил» тигән һүҙҙән килеп сыҡҡан[7]. Мәктәп этимологик һүҙлегендә атама XIX тыуатта төрки телдәрҙән алынған тип яҙылған[8].

Биологик тасуирламаһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡыуаҡ йәки ҙур булмаған, йәш ботаҡтары һыныусан, тарбаҡлы ағас (бейеклеге 1,5—12 м). Япраҡтары ваҡ,төҫһөҙ тәңкә кеүек, бер-береһенә ҡапма-ҡаршы урынлашҡан.Фотосинтезды йәшел ботаҡ ғәмәлгә ашыра. Ике енесле сәскә, бөрөһөндә 4-әрләп ултыра. Сәскә төбөндә 5 яры кеүек япраҡ, улар орлоҡҡа ҡанат кеүек беркетелгән була. Тамыр системаһы ҡеүәтле, 10-11 м тәрәнлеккә китә. Олоно тигеҙһеҙ, ныҡ, әммә ҡайһы берҙә мурт булып китә. Ҡайырыһы аҡ, ҡара йәки көрән.

Төрҙәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

The Plant List мәғлүмәт базаһында күренеүенсә (2013) , 9 төрө бар [9]


Бөтә төрҙәре лә Азия сүллектәрендә йәки ярымсүллектәрендә үҫә[10].

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ https://www.iplant.cn/frps/vol/25(2) / под ред. К. Сяньву, Ц. Чжопо — 1979. — Т. 25(2). — Б. 139.
  2. ↑ 彭莳嘉, 罗源, 蔡宏宇, 张晓玲, 王志恒 全球变化情景下的中国木本植物受威胁物种名录, A new list of threatened woody species in China under future global change scenarios (ҡыт.) // 生物多样性 — 2022. — Т. 30, вып. 5. — Б. 21459. — ISSN 1005-0094 — doi:10.17520/BIODS.2021459
  3. ↑ 3,0 3,1 刘冰 (Bing Liu), 叶建飞 (Jianfei Ye), 刘夙 (Su Liu), 汪远 (Yuan Wang), 杨永 (Yong Yang), 赖阳均 (Yangjun Lai), 曾刚 (Gang Zeng), 林秦文 (Qinwen Lin) Families and genera of Chinese angiosperms: a synoptic classification based on APG III, 中国被子植物科属概览: 依据APG III系统 (билдәһеҙ) // 生物多样性 — 2015. — Т. 23, вып. 2. — Б. 225–231. — 7 с. — ISSN 1005-0094 — doi:10.17520/BIODS.2015052
  4. ↑ http://www.efloras.org/flora_page.aspx?flora_id=3
  5. ↑ Таксономия растений GRIN (ингл.)
  6. ↑ Саксауловые леса
  7. ↑ саксаул // Этимологический словарь русского языка = Russisches etymologisches Wörterbuch : в 4 т. / авт.-сост. М. Фасмер ; пер. с нем. и доп. чл.‑кор. АН СССР О. Н. Трубачёва, под ред. и с предисл. проф. Б. А. Ларина [т. I]. — Изд. 2-е, стер. — М. : Прогресс, 1986—1987.
  8. ↑ Школьный этимологический словарь русского языка. Происхождение слов / Н. М. Шанский, Т. А. Боброва. — М.: Дрофа, 2004
  9. ↑ [1] 2017 йыл 5 сентябрь архивланған.
  10. ↑ Ареал саксаула зайсанского (Haloxylon ammodendron (C.A.Mey) Bunge). Проект «Агроэкологический атлас России и сопредельных стран: экономически значимые растения, их болезни, вредители и сорные растения» (17 сентября 2007)