Скандинавия

Скандинавия
Территория	928 057 км²
Халҡы	20 419 799 кеше
Тығыҙлығы	22 кеше/км²
Дания  Норвегия  Швеция	дәүләтте керетеп
Телдәр	дат, норвег, швед
Сәғәт бүлкәте	UTC+1 UTC+2
Интернет-домены	.dk, .no, .se
Ҡалалар	Стокгольм, Копенгаген, Осло
Scandinavia Викимилектә

Скандина́вия (дан. һәм швед. Skandinavien, норв. Skandinavia) — Европаның төньяғында урынлашҡан һәм үҙ эсенә Скандинавия һәм Ютландия ярымутрауҙарын һәм эргә-тирәләге утрауҙарҙы үҙ эсенә алған тарихи-мәҙәни өлкә. Традицион рәүештә Скандинавияға өс дәүләт — Швеция, Норвегия һәм Дания инә. Географик мәғәнәлә Скандинавия төшөнсәһе ҡайһы берҙә Скандинавия ярымутрауына синонимлы булып тора^[1]. Скандинавия киң мәғәнәлә шулай уҡ Финляндияны, Исландияны һәм Атлантик океандың төньяғындағы ҡайһы бер утрауҙарын үҙ эсенә ала^[2], һәм «Төньяҡ Европа илдәре» (швед. Norden, ингл. Nordic countries) төшөнсәһенә яҡынлай.

Тарих

Скандинавия төбәге үҙенең көньяҡ өлөшөндә (Ютландия ярымутрауында һәм Скандинавия ярымутрауының көньяҡ осонда) б.э.т. XIV быуаттан алып боронғо германдарҙың ата-бабалары — Хәрби балталары мәҙәниәте вәкилдәре йәшәгән^[3]. Артабанғы төбәкте колонизациялау б.э. 1-се мең йыллыҡ аҙағында булған викингтарҙың диңгеҙ походтарына бәйле; был осорҙа Исландияла кешеләр урынлаша башлай. 1397—1523 йылдарҙа Скандинавия дәүләттәре Кальмар унияһына берләшәләр.

Тел

Киң мәғәнәлә Скандинавия илдәре (Швеция, Норвегия, Дания, Финляндия, Исландия, Фарер утрауҙары)

Скандинавия илдәренең телдәре — дат, норвег һәм швед телдәре уртаҡ боронғо скандинавия теленән барлыҡҡа килгәндәр һәм герман телдәре төркөмөнөң төньяҡ тармағына ҡарайҙар.

Төбәктең төньяғында фин һәм саам телдәрендә һөйләшеүселәр йәшәй.

География

Скандинавия географиһы күп төрлө. Бында норвег фьордтары, Скандинавия тауҙары, Данияның уйһыулы өлкәләре, архипелагтар бар. Швецияла Боҙланыу осоронан ҡалған күлдәр күп.

Климат төньяҡтан көньяҡҡа ҡарай үҙгәрә. Көнбайыш Европаға хас булған диңгеҙ климаты Данияла, Швецияның көньяғына һәм Норвегияның көнбайыш яр буйында өҫтөнлөк итә. Был ерҙәрҙә яуым-төшөмдәр бик йыш була һәм Норвегияның ҡайһы бер өлкәләрендә 5 000 мм-ға барып етә. Үҙәк өлөштә — Ослонан Стокгольмға тиклем — дымлы континенталь климат өҫтөнлөк итә, ә төньяҡта субарктик климаты хакимлыҡ итә.

Скандинавияла теркәлгән иң юғары температура +38,0 °C (Малилль, Швеция)^[4], ә теркәлгән иң түбән температура −52,5 °C (Вуоггачольм, Швеция) тәшкил итә.

Иҫкәрмәләр

1. Скандинавия 2015 йыл 5 июль архивланған. // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона
2. Скандинавия 2014 йыл 29 апрель архивланған. // Оксфордская Иллюстрированная Энциклопедия «Всемирная история (с 1800 г. и до наших дней)». — Oxford University Press, Инфра-М, Весь Мир, 2000
3. Knut Helle. The Cambridge History of Scandinavia: Prehistory to 1520. Cambridge University Press, 2003. ISBN 978-0-521-47299-9. Pages 8, 52-55.
4. Högsta uppmätta temperatur i Sverige 2010 йыл 26 август архивланған.

Һылтанмалар

• Gudbrandsdalen 2016 йыл 14 ноябрь архивланған.
• Скандинавия мәғлүмәт үҙәге