Тигр

Тигр
Характеристика
Оҙонлоғо	1900 км
Бассейн	375 000[1] км²
Һыу сығымы	1014 м³/с
Һыу ағымы
Инеше    (B)	Хазар
· Урынлашыуы	Әрмән таулығы, Элязыг провинцияһы, Төркиә
· Бейеклеге	1248 м
· Координаталар	38°30′12″ с. ш. 39°30′21″ в. д.^HGЯO
Тамағы	Шатт-әл-Ғәрәп
· Урынлашыуы	Басра провинцияһы, Ираҡ
· Бейеклеге	4[2] м
· Координаталар	31°00′16″ с. ш. 47°26′32″ в. д.^HGЯO
Урынлашыуы
Һыу бассейны	Шатт-әл-Ғәрәп → Фарсы ҡултығы → Оман ҡултығы → Ғәрәбстан диңгеҙе
Илдәр	Төркиә,  Сүриә,  Ираҡ
инеше тамағы
Тигр Викимилектә

Тигр (төр. Dicle, Диджле^[3]; ғәр. دجلة‎, Диджла^[4]; курд. Dîcle) — Көньяҡ-Көнбайыш Азиялағы йылға^[1]. Төркиә, Сүриә һәм Ираҡ илдәренең территориялары буйлап аға.

Этимология

Боронғо грек телендәге йылғаның атамаһы Τίγρης, Τίγρις боронғо фарсы теленән tigrā^[5] алынған, ә һуңғыһына был гидроним элам (ti-ig-ra), шумер (idigna) телдәренән килгән.

Нөсхә шумер атамаһы Idigna йәғни Idigina, моғайын, «тиҙ йылға» тип аңлатылған *id (i)gina һүҙенән килгәндер^[6]. Шумер һүҙе аккад теленә Idiqlat формаһында кергән, һәм артабан семит телдәренә (сүриә Deqlaṯ, ғәрәп Dijla‎) күскән.

Боронғо фарсы телендә лә Arvand Rud һүҙе «тиҙ йылға» тип аңлатылған.

Тел	Атама
Аккад теле	Idiqlat
Арамей теле	דיגלת , Diglath
Әрмән теле	Տիգրիս, Tigris
Боронғо грек теле	ἡ Τίγρης, -ητος, hē Tígrēs, -ētos; ἡ, ὁ Τίγρις, -ιδος, hē, ho Tígris, -idos
Боронғо фарсы теле	𐎫𐎡𐎥𐎼𐎠, Tigrā
Йәһүд теле	חידקל, Ḥîddeqel
Фарсы теле	دجله Dijle
Сүриә теле	ܕܩܠܬ Deqlaṯ
Хуррит теле	Aranzah[7]
Шумер теле	Idigna/Idigina

География

Оҙонлоғо — яҡынса 1900 км, бассейн майҙаны — 375 мең км². Бассейн территорияһының яртыһы тиерлек (≈175 мең км²) Иранда урынлашҡан^[8]. Инеше Көнсығыш Таврҙа, Төркиәнең көнсығышында Хазар күлендә урынлашҡан. Үрге ағымында йылға Джезире платоһы аша үтә һәм артабан Месопотамия уйһыулығы буйлап аға. Түбәнге ағымында Евфрат йылғаһы менән ҡушылып, Фарсы ҡултығына ҡойған Шатт-эл-Ғәрәп йылғаһын барлыҡҡа килтерә^[9][1].

Иң ҙур ҡушылдыҡтары — Оло һәм Кесе Заб, Дияла, Керхе, Эль-Узайм^[10][11].

Тигр буйында Ираҡтың баш ҡалаһы Бағдад урынлашҡан.

Йылғала Мосул, Самарра, Кралкизи, Диджле, Илису, Джизре ГЭС-тары төҙөлгән^[12][8].

Иҫкәрмәләр

1. А. П. Муранов. Реки Евфрат и Тигр. — Ленинград: Гидрометеорологическое издательство, 1959. — 141 с. — (Реки земного шара). — 3000 экз.
2. Maps, Weather, and Airports for Al Qurnah, Iraq
3. Инструкция по русской передаче географических названий Турции. — М., 1980. — С. 22.
4. Инструкция по передаче на картах географических названий арабских стран. — М.: Наука, 1966. — С. 28.
5. Frisk H. Griechisches etymologisches Wörterbuch. — Heidelberg: Carl Winter’s Universitätsbuchhandlung, 1960. — S. 896.
6. F. Delitzsch, Sumerisches Glossar, Leipzig (1914), IV, 6, 21.
7. E. Laroche, Glossaire de la langue Hourrite, Paris (1980), p. 55.
8. Джаафар Али Х., Юрченко С. И., Зволинский В. П. Гидрологические особенности и основные гидротехнические сооружения речной системы Тигр—Евфрат // Вестник РУДН. Экология и безопасность жизнедеятельности : научный журнал. — Типография ИПК РУДН, 2013. — № 1. — С. 73—79.
9. Тигр (река) — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә
10. С. Хворостухина. Энциклопедия уникальных знаний. 100000 самых удивительных и интересных фактов. — М. : РИПОЛ Классик, 2007. — 448 с. — (Новейшие энциклопедии).
11. Тигр, река // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
12. Iraqi Dam Seen In Danger of Deadly Collapse  (билдәһеҙ). washingtonpost.com. Дата обращения: 12 декабрь 2015.

Әҙәбиәт

• Тигр, река // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
• А. П. Муранов. Реки Евфрат и Тигр. — Ленинград: Гидрометеорологическое издательство, 1959. — 141 с. — (Реки земного шара). — 3000 экз.
• Мечников Л. И. Цивилизация и великие исторические реки: Статьи. — Прогресс, 1995. — 459 с.
• Герасимов О. Г. Ирак. — Москва: Мысль, 1984. — 112 с. — (У карты мира).

Был гидрология буйынса тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып Википедия проектына ярҙам итә алаһығыҙ