Томск

Томск
	Ҡала
	Томск; себ. Түң-тора
Флаг	Герб
Ил	Рәсәй
Федерация субъекты	Томск өлкәһе
Координаталар	56°29′19″ с. ш. 84°57′08″ в. д.HGЯO
Эске бүленеш	4 район: Кировский, Ленинский, Октябрьский, Советский
Мэр	Иван Кляйн
Нигеҙләнгән	1604
Ҡала с	1629
Майҙаны	294,6 км²
Бейеклеге	80 м
Халҡы	574 002 кеше (2018)
Телефон коды	+7 3822
Почта индексы	634xxx
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	70
ОКАТО коды	69 401
ОКТМО коды	69 701 000 001
Рәсми сайт	admin.tomsk.ru (рус.)
Награды
	Томск Аудио, фото и видео Викимилектә

Томск — Томск өлкәһенең административ үҙәге. Томь ярында ята. 574 002 кеше йәшәй (2018).

Тарихы

XVII—XIX

160 йылда Мәскәүгә Борис Годунов һарайына Урыҫ дәүләтенә инеү тураһындағы ғариза менән кенәз Тоян етәкселегендә Себер татарҙары вәкилдәре бара^[1].

Совет осоро

2006 йылда Томскиҙа Ангела Меркель һәм Владимир Путин осраша^[2]^[3].

Фән һәм мәғариф

Рәсәй Президенты ҡарамағындағы Халыҡ хужалығы һәм дәүләт хеҙмәте академияһы(РАНХиГС) филиалы.
Томск политехник университеты
Томск медицина университеты

Билдәле шәхестәре

Готман Альфред Леонидович (2.10.1947), ғалим-инженер-төҙөүсе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Техник фәндәре докторы (1995), профессор (2008). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1997), Рәсәй Федерацияһының почётлы төҙөүсеһе (2007). Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (2008).
Жеравина Әнисә Нурылғаян ҡыҙы (22.05.1932), ғалим-тарихсы, юғары мәктәп уҡытыусыһы, йәмәғәтсе. 1965 йылдан Томск дәүләт университеты уҡытыусыһы. Тарих фәндәре докторы (1989), профессор (1990). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған юғары мәктәп хеҙмәткәре (2011) һәм почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (2002).
Камалетдинов Морат Абдулхаҡ улы (18.07.1928—1.07.2013), нефтсе геолог, геология-минералогия фәндәре докторы (1972), Башҡортостан Фәндәр академияһы академигы (1991), Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1976), Рәсәй тәбиғәт фәндәре академияһының почётлы ағзаһы, Рәсәй Экология академияһы һәм Урал Геология академияһы академигы.
Мельников Борис Васильевич (8.08.1923—6.12.1951), 1939 йылда Өфө аэроклубын тамамлаған һәм Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, эскадрилья командиры урынбаҫары, гвардия өлкән лейтенанты. Советтар Союзы Геройы (1945)^[4].
Степанов Лев Борисович (26.12.1908—25.06.1971), композитор. 1939 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. Беренсе башҡорт балеты «Сыңрау торна» авторҙарының береһе. Сталин премияһы лауреаты (1951)^[5].

Климат

Ҡала климаты
Күрһәткес	Ғин	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йыл
Абсолют максимум, °C	3,7	7,1	17,7	26,5	34,4	34,7	35,9	33,8	31,7	25,1	11,6	6,5	35,1
Уртаса максимум, °C	−13	−9,6	−1,1	7,0	17,5	22,3	24,8	21,7	14,4	6,0	−4,8	−11,1	6,2
Уртаса температура, °C	−17,1	−14,7	−7	1,3	10,4	15,8	18,7	15,7	9,0	1,7	−8,3	−15,1	0,9
Уртаса минимум, °C	−20,9	−18,9	−11,9	−3,3	4,7	10,5	13,7	11,1	5,1	−1,3	−11,4	−18,9	−3,5
Абсолют минимум, °C	−55	−51,3	−42,4	−31,1	−17,5	−3,5	1,5	−1,6	−8,1	−29,1	−48,3	−50	−55
Яуым-төшөм нормаһы, мм	35	24	25	34	41	61	75	67	50	55	52	49	568
Сығанаҡ: ^[6]

Ҡояш уты, айға сәғәт^[7].
Месяц	Янв	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Год
Солнечное сияние, ч	56	105	171	225	257	315	316	254	171	87	51	40	2048

Халҡы

йыл	тыуған	Улем	үсеш
2002	5179	6279	-1100
2005	5800	6457	-657
2006	6115	6011	104
2007	6545	5857	688
2008	7143	5945	1198
2009	7621	6130	1491

йыл	тыуған, 1 мең кешеғә	Улем, 1 мең кешеғә	үсеш, 1 мең кешеғә
2002	10,7	13,0	-2,3
2005	11,4	12,7	-1,3
2006	12,0	11,8	0,2
2007	12,7	11,4	1,3
2008	13,8	11,5	2,3
2009	14,5	11,7	2,8

Милли составы

Милли состав^[8]:

милләт	Һаны	Өлөш
урыҫтар	474 810	91,76 %
татарҙар	8896	1,72 %
украиндар	5093	0,98 %
немецтар	3816	0,74 %
үзбәктәр	3264	0,63 %
әзербайжандар	2894	0,56 %
әрмәндәр	2124	0,41 %
белорустар	1434	0,28 %
ҡаҙаҡтар	1306	0,25 %
ҡырғыҙҙар	1244	0,24 %
корейҙар	1059	0,20 %
сыуаштар	970	0,18 %
тывалар	966	0,18 %
бүрәттәр	816	0,15 %
тажиктар	739	0,14 %
йәһүдтәр	639	0,06 %
алтайҙар	477	0,09 %
хакастар	455	0,08 %
поляктар	431	0,08 %
молдавандар	421	0,08 %

милләт	Һан	өлөш
хань	396	0,07 %
сегәндәр	386	0,07 %
башҡорттар	372	0,07 %
мордвалар	358	0,07 %
грузиндар	341	0,06 %
чечендар	290	0,05 %
яҡуттар	270	0,05 %
аварҙар	229	0,04 %
удмурттар	226	0,04 %
латыштар	189	0,03 %
литвалар	182	0,03 %
лезгиндар	169	0,03 %
ингуштар	124	0,02 %
эстондар	116	0,02 %
Вьеттар	110	0,02 %
марийҙар	105	0,02 %
төрөктәр	101	0,02 %
күрһәтмәғән	28 614	5,24 %
башҡа	1617	0,30 %
дөйөм	546 049	100,00 %

Иҡтисады

Сәнәғәте

Ҡалала нефть-газ ойошмалары байтаҡ: «Томскнефть», «Востокгазпром», «Газпром трансгаз Томск», «Томскнефтехим», «Томскподводтрубопроводстрой», «Томскнефтепереработка».

Фармацевтика: ФГУП НПО «Вирион», «Томскхимфарм».

Машиналар төҙөү сәнәғәте — НПЦ «Полюс», ПО «Контур», «Томский подшипник», «Манотомь» (манометр заводы), «Сибэлектромотор», «Томский инструмент», «Томский электротехнический завод», «Томский электромеханический завод», «Томский электроламповый завод», «Томский завод электроприводов», ЭлеСи, «Микран».

Төҙөлөш: «Комфорт-Т», «Томский домостроительный комбинат», «СУ-13», «Томская промышленно-строительная компания» Һәм башҡалар.

Радиостанциялар

Частота, МГц	исем	RDS
67,22	«Радио России»
68,78	«Радио Маяк»
69,8	«Love радио»
70,19	«Радио Шансон»
71,99	«Радио Сибирь»
88,5	«Радио Звезда» (план)^[9]
90,7	«Наше радио» (план)^[9]
91,5	«Радио Мир»
100,9	«Томский Благовест» (план)
101,3	«Дорожное радио»
101,7	«Хит FM»
102,1	«Русское радио»
102,5	«Ретро FM»
103,4	«Европа плюс»
103,8	«DFM»
104,2	«Юмор FM»
104,6	«Радио Сибирь»	RT
105,0	«Эхо Москвы в Томске»
105,4	«Авторадио»
106,1	«Милицейская волна Томска»
106,6	«Радио Маяк»
107,1	«Радио Дача»
107,6	«Спорт FM»