Торжок

Торжок
Байраҡ^[d]
Нигеҙләү датаһы	IX быуат
Дәүләт	Рәсәй
Административ үҙәге	Торжокский район^[d] һәм Яңы Торжок өйәҙе^[d]
Административ-территориаль берәмек	Тверь өлкәһе
Сәғәт бүлкәте	UTC+3:00^[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Тверца^[d]
Халыҡ һаны	41 116 кеше (2021)[1]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	165 метр
Туғандаш ҡала	Слоним^[d], Мәскәү, Мелле (Германия) һәм Валдай
Майҙан	59 км²
Почта индексы	172000–172011
Рәсми сайт	torzhok-adm.ru
Иң тәүге яҙма ваҡыты	988
Урындағы телефон коды	48251
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Категория:Похороненные в Торжке^[d]
Торжок Викимилектә

Торжок — Рәсәйҙең Тверь өлкәһендәге ҡала. Торжок районының административ үҙәге, өлкә әһәмиәтендәге ҡала, шул уҡ исемдәге Торжок ҡалаһы ҡала округы муниципаль берәмеген барлыҡҡа килтерә^[2].

Тверца йылғаһы буйында урынлашҡан. Уға X—XI быуаттарҙа нигеҙ һалынған.

Рустең көньяҡ райондарынан Новгород менән Петербургҡа табан үткән эре сауҙа юлдарының береһе. XV быуат урталарына тиклем — Новгород республикаһының сик буйы ҡалаһы

Ҡалала XVII—XIX быуаттарҙағы архитектура ҡомартҡыларын һаҡлана: шул иҫәптән торлаҡ, ғибәҙәтханалар, Борисоглебский һәм Воскресенский монастырҙары. Полиграфия сәнәғәте һәм янғын һүндереү техникаһын етештереү үҫешкән. Халыҡ һаны — 45 641 кеше (2018 йылғы мәғлүмәттәр буйынса).

Билдәле шәхестәре

• Дадай Сергей Иеронимович (27.09.1914—1988), төҙөүсе, хужалыҡ эшмәкәре. 1960—1980 йылдарҙа «Туймазынефтестрой» тресының 5-се һәм 6-сы төҙөлөш идаралыҡтары начальнигы. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. РСФСР-ҙың атҡаҙанған төҙөүсеһе (1975). Октябрь Революцияһы (1971), Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1980), I дәрәжә Ватан һуғышы (1985), «Почёт Билдәһе» (1966) һәм ике Ҡыҙыл Йондоҙ ордены (1944) кавалеры. Туймазы ҡалаһының почётлы гражданы (1987)^[3].

Географияһы

Географик урыны

Торжок рәсәйҙең Европа өлөшөндә, Валдай ҡалҡыулығы итәгендә, Волганың һул ҡушылдығы булған Тверца йылғаһының ике ярына урынлашҡан. Ҡала майҙаны — 58,8 кв. километр. Диңгеҙ кимәленән уртаса бейеклеге — 165 м^[4].

Торжоктан көньяҡ-көнсығышҡа табан 64 саҡрымда Тверь ҡалаһы ята^[5], ә 239 километрҙа — Мәскәү^[6]. Ҡала янынан ғына «Рәсәй» автомобиль юлы үтә, ул ҡаланы Мәскәү һәм Санкт-Петербург менән бәйләй. «Торжок» тимер юл станцияһынан Ржев, Лихославль һәм Соблаго ҡалаларына аоездар йөрөй.

Ҡаланы Тверца йылғаһы ике өлөшкә бүлә, йылға тверца йылға аша өс күпер һалынған, уларҙың береһе — йәйәүлеләр өсөн. Шартлы рәүештә ҡала түбәндәге райондарға бүленә:

• Ленинград шоссеһы
• Калинин шоссеһы
• Үҙәк (һул һәм уң яҡ яр)
• Марс
• Көньяҡ
• Митино
• Химик
• Луначарка
• Володарка

Климаты

Климат Торжок
Күрһәткестәре	Дек.	Два.	Март	Апра.	Май	Июнь	Июль	Авг.	Сена.	Окт.	Нояб.	Тирәсте.	Йыл
Һауа температураһы, °C	-6	-4,9	1,4	9,8	17	21	23,1	20,9	14,7	7,6	0,5	-3,8	8,4
Уртаса температура, °C	-8,8	-8,5	-2,6	5	11,6	15,7	17,8	15,7	10,1	4,4	-1,7	-6,2	4,4
Ул кәм тигәндә, °C	-12,4	-12,7	-7	0,1	5,7	9,9	12,2	10,6	5,7	1,2	-4,1	-9,1	0
Яуым-төшөм нормаһы, мм	35	33	30	36	63	78	78	68	52	52	44	41	610
Сығанағы: Weather MSN, Climate-data.org

Тарихы

Торжок — Рәсәйҙәге иң боронғо ҡалаларҙың береһе^[7]. Уның барлыҡҡа килеүенең аныҡ ҡына датаһы билдәле түгел. X—XI быуаттарҙа Новгород сауҙагәрҙәре ҡалаға нигеҙ һалған тип иҫәпләнелә. Археологик ҡаҙыныу эштәре лә быны раҫлай^[8]. Торжок тураһындағы беренсе яҙма 1139 йылғы Новгород йылъяҙмаһында табыла^[9]. Был йылъяҙма ҡаланы Суздаль кенәзе Юрий Долгорукийҙың баҫып алыуы тураһында бәйән итә:

Въ лѣто 6647. ...и разгнѣвася Гюрги, идя опять Суждалю, възя Новыи търгъ.

Атамаһының килеп сығышы

Ҡала атамаһының килеп сығышы «торг» һүҙе менән бәйле. Борон бында күрше кенәзлектәр һәм башҡа дәүләттәрҙең сауҙагәрҙәре сауҙа ойошторор булған. XII быуаттан алып йылъяҙмаларҙа «Яңы Торг» һәм «Торжок» атамалары осрай. Һуңғы атама халыҡ телендә нығына һәм рәсми атамаһы булып ҡала. Шуға ҡарамаҫтан, хәҙерге топонимикала «торжокский» сифаты менән бер рәттән «новоторжский» варианты ла ҡулланыла, ә ҡала халҡы «новоторҙар» тип атала^[10].

XX быуат башында күперҙән Борисоглебский монастыры күренеше	XX быуат башында крепостной валдан күренеш	XX быуат башында Борисоглебский монастыры янындағы крепостной вал	XX быуат башында Михаил Архангел сиркәүе

Халҡы

Иҫтәлекле урындары

Борисоглебский монастыры комплексы

Василёво. «Шайтан» күпере

Туғанлашҡан ҡалалар

• Мәскәү^[11]
• Слоним^[11]
• Савонлинна^[11]
• Мелле^[11]
• Кувшинская Салма^[11]
• Валдай^[11]

Һынлы сәнғәттә Торжок

• 
  К. Горбатов Торжок. 1915
• 
  К. Юон Торжок. 1914
• 
  К. Юон Торжок. Тверь губернаһы. 1914
• 
  А. Олеария Торжок. 17 быуат урталарында

Фотогалерея

• 
  Торжок, Күтәрелеү ағас сиркәү (икона Әсә Тихвин Божья)
• 
  Күпер аша йәйәүлеләргә Тверца
• 
  Раббының иерусалимға инеүе сиркәү (һулдан) һәм спас-преображенск соборы
• Анна Керн символик ауыл ҡәбер Прутень
  Анна Керн символик ауыл ҡәбер Прутень
• Мөйөштәрҙәге Спас монастыры сиркәүҙәре иваново
  Мөйөштәрҙәге Спас монастыры сиркәүҙәре иваново
• 
  Был төр Михайло-Архангел ҡорамында манараһы менән мөйөштәрҙәге спас сиркәүе
• 
  Василевый, часовня знаменская
• 
  Юл Һарайында бер боронғо фотолар
• 
  Георгий Победоносец Сиркәүендә
• 
  Йәйәүлеләр күпере менән панорамаһы

Иҫкәрмәләр

1. Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года) (урыҫ)
2. Устав города Торжок 2016 йыл 22 ноябрь архивланған.
3. Межпоселенческая центральная библиотека муниципального района Туймазинский район. Почётные граждане города. Дадай Сергей Иеронимович (рус.) (Тикшерелеү көнө: 11 сентябрь 2019)
4. История города  (билдәһеҙ). Официальный сайт администрации города Торжка.
5. Расстояние между Торжком и Тверью
6. Расстояние между Торжком и Москвой
7. Ошибка: не задан параметр |заглавие= в шаблоне {{публикация}}.
8. Летопись города. Отрывок из книги М. А. Ильина  (билдәһеҙ). «Торжок-инфо». 2015 йыл 8 декабрь архивланған.
9. Ошибка: не задан параметр |заглавие= в шаблоне {{публикация}}.
10. Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]  (билдәһеҙ).
11. Официальный сайт. Торжок. Города-партнеры  (билдәһеҙ). 2019 йыл 18 февраль архивланған.

Әҙәбиәт

• Суслов А. А. Город Торжок и Новоторжский район (историко-экономический очерк). — Калинин: Калининское книжное изд-во, 1958. — 126 с.
• Суслов А. А. Торжок и его окрестности. — М.: Московский рабочий, 1970. — 160 с. — 35 000 экз.
• Суслов А. А., Фомин А. А. Торжок и его окрестности. 2-е изд. — М.: Московский рабочий. Калинин. отд-ние, 1983. — 192 с.
• Малыгин П. Д. Древний Торжок. Историко-археологические очерки. — Торжок: ВООПИК, Калининское обл. отд-ние, 1983. — 56 с.
• Кашкова В. Ф. Пушкинский путеводитель: Москва — Тверь — Санкт-Петербург. — Тверь: Сувенир, 1994. — 271 с. — ISBN 5-85754-063-21.
• Кашкова В. Ф. У Пожарского в Торжке. — Тверь: Лилия ЛТД, 1996. — 32 с. — ISBN 5-89417-005-2.
• Кашкова В. Ф. Я к вам лечу воспоминаньем…. — Тверь: Тверское обл. кн.-журн. изд-во, 1997. — 207 с. — ISBN 5-85457-094-7.
• Писигин В. Ф. Эхо пушкинской строки. Очерк о праздновании 198-й годовщины со дня рождения А. С. Пушкина в городе Торжке. — М.: ЭПИцентр, 1998. — 204 с. — ISBN 5-89069-006-X.
• Торжок в путевых заметках и мемуарах / Составитель И. А. Бочкарёва. — Торжок: Всерос. ист.-этногр. музей, 2002. — 182 с. — ISBN 5-87049-310-2.
• Кашкова В. Ф. Голоса из тревожного детства. Прифронтовой Торжок 1941—1945 гг. — Тверь: Тверское обл. кн.-журн. изд-во, 2003. — 207 с. — ISBN 5-85457-207-9.
• Кашкова В. Ф. Рядом и далеко. Кн. 1. Рассказы о прошлом и пережитом. — Торжок, 2006. — 287 с.
• Салимов А. М. К вопросу о датировке каменных оборонительных сооружений Торжка // Древняя Русь. Вопросы медиевистики. — 2010. — № 1 (39). — С. 36—39.

Һылтанмалар

• Торжок хакимиәтенең рәсми сайты
• Торжок ҡалаһының рәсми Туристик порталы. 2019 йыл 9 февраль архивланған.
• Торжок тураһында сайт 2014 йыл 18 декабрь архивланған.
• «Торжоктағы тормош» ҡала сайты 2019 йыл 18 май архивланған.
• Торжок (китаптағы бүлек: Писигин В. Ф. Путешествие из Москвы в Санкт-Петербург. — М.: ЭПИцентр, 1997. — 208 с. — ISBN 5-89069-005-1.)
• Торжоктың мәҙәни мираҫы ҡомартҡылары исемлеге. Викигидта.
• Карта бите O-36-XXIX Торжок. Масштаб: 1 : 200 000. Состояние местности на 1982 год. Издание 1986 г.