Усэйн Болт

Усэйн Болт
ингл. Usain Bolt[1]
Зат	ир-ат[2][3][1]
Гражданлыҡ	Ямайка[1]
Спортта ил өсөн сығыш яһай	Ямайка[1]
Тыуған ваҡыттағы исеме	ингл. Usain St. Leo Bolt[1]
Псевдоним	The fastest man alive[4]
Ҡыҫҡаса атамаһы	Usain Bolt[1]
Тыуған көнө	21 август 1986({{padleft:1986|4|0}}-{{padleft:8|2|0}}-{{padleft:21|2|0}})[5][6][7]^[…] (38 йәш)
Тыуған урыны	Шервуд-Контент^[d], Трелони^[d], Корнуолл^[d], Ямайка[1]
Һөнәр төрө	еңел атлет
Тренер	Glen Mills^[d][8]
Префикс титула	Почтенный^[d][9]
Спорт командаһы ағзаһы	Racers Track Club^[d][10][1] һәм Сентрал Кост Маринерс^[d][11]
Масса	95 килограмм[1]
Сәләмәтлек торошо	коронавирусная инфекция COVID-19^[d][12]
Спорт төрө	Еңел атлетика[1][13]
Спорт дисциплинаһы	бег на 100 метров^[d], бег на 150 метров^[d], бег на 200 метров^[d], бег на 300 метров^[d], бег на 400 метров^[d] һәм эстафета 4×100 метров^[d]
Рекорд	мировой рекорд в беге на 100 метров среди мужчин^[d], мировой рекорд в беге на 200 метров среди мужчин^[d], Хронология мировых рекордов в эстафете 4×100 метров^[d] һәм men's 100 metres^[d]
Личный рекорд	9,58 s, 36,84 s, 14,35 s, 19,19 s, 45,28 s һәм 30,97 s
Ҡатнашыусы	2015 Kingston Gibson Relays – men's 4 × 100 metres relay^[d][14], 2015 Kingston G.C. Foster Classics – men's 400 metres^[d][14], 2015 Kingston Utech Classic – men's 200 metres^[d][14], 2015 Rio de Janeiro Mano a Mano Challenge – men's 100 metres^[d][14], 2017 Melbourne NITRO Athletics – men's 150 metres^[d][15], 2017 Kingston Racers Grand Prix – men's 100 metres^[d][15], 2017 Ostrava Golden Spike – men's 100 metres^[d][15], 2017 Herculis – men's 100 metres^[d][15], Чемпионат мира по лёгкой атлетике 2017 — бег на 100 метров^[d][15], Чемпионат мира по лёгкой атлетике 2017 — бег на 100 метров^[d][15], Чемпионат мира по лёгкой атлетике 2017 — эстафета 4×100 метров^[d][15], Чемпионат мира по лёгкой атлетике 2017 — эстафета 4×100 метров^[d][15], 2016 Georgetown Cayman Invitational – men's 100 metres^[d][16], 2016 Kingston Racers Grand Prix – men's 100 metres^[d][16], 2016 Ostrava Golden Spike – men's 100 metres^[d][16], 2016 Kingston Jamaican Ch. – men's 100 metres^[d][16], 2016 Kingston Jamaican Ch. – men's 100 metres^[d][16], 2016 Anniversary Games – men's 200 metres^[d][16], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2016 — бег на 100 метров (мужчины)^[d][16], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2016 — бег на 100 метров (мужчины)^[d][16], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2016 — бег на 100 метров (мужчины)^[d][16], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2016 — бег на 200 метров (мужчины)^[d][16], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2016 — бег на 200 метров (мужчины)^[d][16], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2016 — бег на 200 метров (мужчины)^[d][16], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2016 — эстафета 4×100 метров (мужчины)^[d][16], 2015 IAAF World Relays – men's 4 × 100 metres relay^[d][14], 2015 IAAF World Relays – men's 4 × 100 metres relay^[d][14], 2015 Ostrava Golden Spike – men's 200 metres^[d][14], 2015 Adidas Grand Prix – men's 200 metres^[d][14], 2015 Anniversary Games – men's 100 metres^[d][14], 2015 Anniversary Games – men's 100 metres^[d][14], 2015 World Championships in Athletics – men's 100 metres^[d][14], 2015 World Championships in Athletics – men's 100 metres^[d][14], 2015 World Championships in Athletics – men's 100 metres^[d][14], 2015 World Championships in Athletics – men's 200 metres^[d][14], 2015 World Championships in Athletics – men's 200 metres^[d][14], 2015 World Championships in Athletics – men's 200 metres^[d][14], 2015 World Championships in Athletics – men's 4 × 100 metres relay^[d][14], athletics at the 2014 Commonwealth Games – men's 4 × 100 metres relay^[d][17], athletics at the 2014 Commonwealth Games – men's 4 × 100 metres relay^[d][17], 2014 Warszawa Kamila Skolimowska Memorial – men's 100 metres^[d][17], 2013 Kingston Camperdown Classic – men's 400 metres^[d][18], 2013 Kingston Gibson Relays – men's 4 × 400 metres relay^[d][18], 2013 Kingston UWI Invitational – men's 400 metres^[d][18], 2013 Georgetown Cayman Invitational – men's 100 metres^[d][18], 2013 Golden Gala – men's 100 metres^[d][18], 2013 Bislett Games – men's 200 metres^[d][18], 2013 Kingston Jamaican Ch. – men's 100 metres^[d][18], 2013 Kingston Jamaican Ch. – men's 100 metres^[d][18], 2013 Kingston Jamaican Ch. – men's 100 metres^[d][18], 2013 Meeting Areva – men's 200 metres^[d][18], 2013 Anniversary Games – men's 100 metres^[d][18], 2013 Anniversary Games – men's 4 × 100 metres relay^[d][18], Чемпионат мира по лёгкой атлетике 2013 — бег на 100 метров^[d][18], Чемпионат мира по лёгкой атлетике 2013 — бег на 100 метров^[d][18], Чемпионат мира по лёгкой атлетике 2013 — бег на 100 метров^[d][18], Чемпионат мира по лёгкой атлетике 2013 — бег на 200 метров^[d][18], Чемпионат мира по лёгкой атлетике 2013 — бег на 200 метров^[d][18], Чемпионат мира по лёгкой атлетике 2013 — бег на 200 метров^[d][18], 2013 World Championships in Athletics – men's 4 × 100 metres relay^[d][18], 2013 Weltklasse Zürich – men's 100 metres^[d][18], 2013 Bruxelles Memorial Van Damme – men's 100 metres^[d][18], 2012 Kingston UTech Invitational – men's 4 × 100 metres relay^[d][19], 2012 Kingston Jamaica International Invitational – men's 100 metres^[d][19], 2012 Ostrava Golden Spike – men's 100 metres^[d][19], 2012 Golden Gala – men's 100 metres^[d][19], 2012 Bislett Games – men's 100 metres^[d][19], 2012 Kingston Jamaican Ch. – men's 100 metres^[d][19], 2012 Kingston Jamaican Ch. – men's 100 metres^[d][19], 2012 Kingston Jamaican Ch. – men's 100 metres^[d][19], 2012 Kingston Jamaican Ch. – men's 200 metres^[d][19], 2012 Kingston Jamaican Ch. – men's 200 metres^[d][19], 2012 Kingston Jamaican Ch. – men's 200 metres^[d][19], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2012 — бег на 100 метров (мужчины)^[d][19], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2012 — бег на 100 метров (мужчины)^[d][19], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2012 — бег на 100 метров (мужчины)^[d][19], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2012 — бег на 200 метров (мужчины)^[d][19], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2012 — бег на 200 метров (мужчины)^[d][19], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2012 — бег на 200 метров (мужчины)^[d][19], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2012 — эстафета 4×100 метров (мужчины)^[d][19], 2012 Athletissima – men's 200 metres^[d][19], 2012 Weltklasse Zürich – men's 200 metres^[d][19], 2012 Bruxelles Memorial Van Damme – men's 100 metres^[d][19], 2011 Golden Gala – men's 100 metres^[d][20], 2011 Ostrava Golden Spike – men's 100 metres^[d][20], 2011 Bislett Games – men's 200 metres^[d][20], 2011 Meeting Areva – men's 200 metres^[d][20], 2011 Herculis – men's 100 metres^[d][20], 2011 DN Galan – men's 200 metres^[d][20], Чемпионат мира по лёгкой атлетике 2011 — бег на 100 метров^[d][20], Чемпионат мира по лёгкой атлетике 2011 — бег на 100 метров^[d][20], Чемпионат мира по лёгкой атлетике 2011 — бег на 100 метров^[d][20], Чемпионат мира по лёгкой атлетике 2011 — бег на 200 метров^[d][20], Чемпионат мира по лёгкой атлетике 2011 — бег на 200 метров^[d][20], Чемпионат мира по лёгкой атлетике 2011 — бег на 200 метров^[d][20], 2011 World Championships in Athletics – men's 4 × 100 metres relay^[d][20], 2011 Zagreb IAAF World Challenge – men's 100 metres^[d][20], 2011 Bruxelles Memorial van Damme – men's 100 metres^[d][20], 2010 Kingston Camperdown Classic – men's 400 metres^[d][21], 2010 Kingston Gibson Relays – men's 4 × 100 metres relay^[d][21], 2010 Kingston Gibson Relays – men's 4 × 400 metres relay^[d][21], 2010 Philadelphia Penn Relays – men's 4 × 100 metres relay^[d][21], 2010 Kingston Jamaica International – men's 200 metres^[d][21], 2010 Daegu Colorful Pre-Championships Meeting – men's 100 metres^[d][21], 2010 Shanghai Golden Grand Prix – men's 200 metres^[d][21], 2010 Ostrava Golden Spike – men's 300 metres^[d][21], 2010 Athletissima – men's 100 metres^[d][21], 2010 Paris Meeting Areva – men's 100 metres^[d][21], 2010 DN Galan – men's 100 metres^[d][21], 2010 DN Galan – men's 100 metres^[d][21], 2009 Kingston Camperdown Classic – men's 400 metres^[d][22], 2009 Kingston UWI Gatorade Invitational – men's 400 metres^[d][22], 2009 Kingston Gibson Relays – men's 4 × 100 metres relay^[d][22], 2009 Spanish Town G.C. Foster Classic – men's 100 metres^[d][22], 2009 Toronto Festival of Excellence – men's 100 metres^[d][22], 2009 Ostrava Golden Spike – men's 100 metres^[d][22], 2009 Kingston Jamaican Ch. – men's 100 metres^[d][22], 2009 Kingston Jamaican Ch. – men's 100 metres^[d][22], 2009 Kingston Jamaican Ch. – men's 100 metres^[d][22], 2009 Kingston Jamaican Ch. – men's 200 metres^[d][22], 2009 Kingston Jamaican Ch. – men's 200 metres^[d][22], 2009 Athletissima – men's 200 metres^[d][22], 2009 Meeting Areva – men's 100 metres^[d][22], 2009 London Grand Prix – men's 100 metres^[d][22], 2009 London Grand Prix – men's 100 metres^[d][22], 2009 London Grand Prix – men's 4 × 100 metres relay^[d][22], 2009 World Championships in Athletics – men's 100 metres^[d][22], 2009 World Championships in Athletics – men's 100 metres^[d][22], 2009 World Championships in Athletics – men's 100 metres^[d][22], 2009 World Championships in Athletics – men's 100 metres^[d][22], 2009 World Championships in Athletics – men's 200 metres^[d][22], 2009 World Championships in Athletics – men's 200 metres^[d][22], 2009 World Championships in Athletics – men's 200 metres^[d][22], 2009 World Championships in Athletics – men's 200 metres^[d][22], 2009 World Championships in Athletics – men's 4 × 100 metres relay^[d][22], 2009 Weltklasse Zürich – men's 100 metres^[d][22], 2009 Weltklasse Zürich – men's 4 × 100 metres relay^[d][22], 2009 Bruxelles Memorial Van Damme – men's 200 metres^[d][22], 2009 Thessaloniki IAAF/VTB Bank World Athletics Final – men's 200 metres^[d][22], 2008 Spanish Town GC Foster Classic – men's 100 metres^[d][23], 2008 Kingston Jamaica International – men's 100 metres^[d][23], 2008 Port-of-Spain Hampton Games – men's 100 metres^[d][23], 2008 Reebok Grand Prix – men's 100 metres^[d][23], 2008 Ostrava Golden Spike – men's 200 metres^[d][23], 2008 Kingston Jamaican Ch. – men's 100 metres^[d][23], 2008 Kingston Jamaican Ch. – men's 100 metres^[d][23], 2008 Kingston Jamaican Ch. – men's 100 metres^[d][23], 2008 Kingston Jamaican Ch. – men's 200 metres^[d][23], 2008 Kingston Jamaican Ch. – men's 200 metres^[d][23], 2008 Athina Grand Prix Tsiklitiria – men's 200 metres^[d][23], 2008 DN Galan – men's 100 metres^[d][23], 2008 London Grand Prix – men's 200 metres^[d][23], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2008 — бег на 100 метров (мужчины)^[d][23], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2008 — бег на 100 метров (мужчины)^[d][23], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2008 — бег на 100 метров (мужчины)^[d][23], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2008 — бег на 100 метров (мужчины)^[d][23], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2008 — бег на 200 метров (мужчины)^[d][23], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2008 — бег на 200 метров (мужчины)^[d][23], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2008 — бег на 200 метров (мужчины)^[d][23], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2008 — бег на 200 метров (мужчины)^[d][23], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2008 — эстафета 4×100 метров (мужчины)^[d][23], 2008 Weltklasse Zürich – men's 100 metres^[d][23], 2008 Athletissima – men's 200 metres^[d][23], 2008 Bruxelles Memorial Van Damme – men's 100 metres^[d][23], 2007 Kingston – men's 400 metres^[d][24], 2007 Baie Mahault Grand Prix Région de Guadeloupe – men's 400 metres^[d][24], 2007 Kingston Jamaica International – men's 400 metres^[d][24], 2007 Port-of-Spain Hampton International Games – men's 200 metres^[d][24], 2007 Reebok Grand Prix – men's 200 metres^[d][24], 2007 Kingston Jamaican Ch. – men's 200 metres^[d][24], 2007 Kingston Jamaican Ch. – men's 200 metres^[d][24], 2007 Athletissima – men's 200 metres^[d][24], 2007 Birmingham Grand Prix – men's 200 metres^[d][24], 2007 Rethymno Vardinoyiannia – men's 100 metres^[d][24], 2007 London Grand Prix – men's 200 metres^[d][24], 2007 World Championships in Athletics – men's 200 metres^[d][24], 2007 World Championships in Athletics – men's 200 metres^[d][24], 2007 World Championships in Athletics – men's 200 metres^[d][24], 2007 World Championships in Athletics – men's 200 metres^[d][24], 2007 World Championships in Athletics – men's 4 × 100 metres relay^[d][24], 2007 Weltklasse Zürich – men's 200 metres^[d][24], 2007 Bruxelles Memorial Van Damme – men's 200 metres^[d][24], 2006 Kirkvine – men's 400 metres^[d][25], 2006 Kingston – men's 400 metres^[d][25], 2006 Fort de France Meeting du Conseil Général – men's 200 metres^[d][25], 2006 Kingston Jamaica Invitational – men's 200 metres^[d][25], 2006 Ostrava Golden Spike – men's 200 metres^[d][25], 2006 Reebok Grand Prix – men's 200 metres^[d][25], 2006 New York Island Games – men's 200 metres^[d][25], 2006 Athletissima – men's 200 metres^[d][25], 2006 Rethymno Vardinogiannia – men's 200 metres^[d][25], 2006 DN Galan – men's Swedish relay^[d][25], 2006 London Grand Prix – men's 200 metres^[d][25], 2006 Weltklasse Zürich – men's 200 metres^[d][25], 2006 Zagreb 2006 – men's 200 metres^[d][25], 2006 Stuttgart IAAF World Athletics Final – men's 200 metres^[d][25], 2006 Athina IAAF World Cup – men's 200 metres^[d][25], 2005 Tallahassee Seminole Invitational – men's 200 metres^[d][26], 2005 Kingston Jamaica Invitational – men's 200 metres^[d][26], 2005 Reebok Grand Prix – men's 200 metres^[d][26], 2005 Kingston Jamaican Ch. – men's 200 metres^[d][26], 2005 Kingston Jamaican Ch. – men's 200 metres^[d][26], 2005 Kingston Jamaican Ch. – men's 200 metres^[d][26], 2005 Nassau CAC Championships – men's 200 metres^[d][26], 2005 Nassau CAC Championships – men's 200 metres^[d][26], 2005 Nassau CAC Championships – men's 200 metres^[d][26], 2005 London Grand Prix – men's 200 metres^[d][26], 2005 World Championships in Athletics – men's 200 metres^[d][26], 2005 World Championships in Athletics – men's 200 metres^[d][26], 2005 World Championships in Athletics – men's 200 metres^[d][26], 2005 World Championships in Athletics – men's 200 metres^[d][26], 2004 Spanish Town Jun – men's 200 metres^[d][27], 2004 Spanish Town Jun – men's 200 metres^[d][27], 2004 Hamilton CARIFTA Games – men's 200 metres^[d][27], 2004 Philadelphia Penn Relays OD – men's 4 × 400 metres relay^[d][27], Лёгкая атлетика на летних Олимпийских играх 2004 — бег на 200 метров (мужчины)^[d][27], 2003 Montego Bay – men's 200 metres^[d][28], 2003 Spanish Town Jun. – men's 200 metres^[d][28], 2003 Spanish Town Jun. – men's 200 metres^[d][28], 2003 Spanish Town Jun. – men's 400 metres^[d][28], 2003 Kingston Jamaican HS Ch. Class 1. – men's 200 metres^[d][28], 2003 Kingston Jamaican HS Ch. Class 1. – men's 200 metres^[d][28], 2003 Kingston Jamaican HS Ch. Class 1. – men's 200 metres^[d][28], 2003 Kingston Jamaican HS Ch. Class 1. – men's 400 metres^[d][28], 2003 Kingston Jamaican HS Ch. Class 1. – men's 400 metres^[d][28], 2003 Kingston Jamaican HS Ch. Class 1. – men's 400 metres^[d][28], 2003 Port of Spain Carifta Games Jun. – men's 400 metres^[d][28], 2003 Port of Spain Carifta Games Jun. – men's 400 metres^[d][28], 2003 Port of Spain Carifta Games Jun. – men's 200 metres^[d][28], 2003 Port of Spain Carifta Games Jun. – men's 200 metres^[d][28], 2003 Spanish Town – men's 200 metres^[d][28], 2003 Kingston Jamaican Ch. – men's 200 metres^[d][28], 2003 Sherbrooke IAAF World Youth Championships – men's 400 metres^[d][28], 2003 Sherbrooke IAAF World Youth Championships – men's 400 metres^[d][28], 2003 Sherbrooke IAAF World Youth Championships – men's 200 metres^[d][28], 2003 Sherbrooke IAAF World Youth Championships – men's 200 metres^[d][28], 2003 Sherbrooke IAAF World Youth Championships – men's 200 metres^[d][28], 2003 Bridgetown Pan American Junior Ch. – men's 200 metres^[d][28], 2003 Bridgetown Pan American Junior Ch. – men's 200 metres^[d][28], 2002 Nassau CARIFTA Junior Games U18 – men's 200 metres^[d][29], 2002 Nassau CARIFTA Junior Games U18 – men's 200 metres^[d][29], 2002 Nassau CARIFTA Junior Games U18 – men's 400 metres^[d][29], 2002 Kingston HS Ch. Class. 2. – men's 400 metres^[d][29], 2002 Kingston HS Ch. Class. 2. – men's 200 metres^[d][29], 2002 Kingston HS Ch. Class. 2. – men's 200 metres^[d][29], 2002 Kingston HS Ch. Class. 2. – men's 400 metres^[d][29], 2002 Kingston HS Ch. Class. 2. – men's 200 metres^[d][29], 2002 Kingston HS Ch. Class. 2. – men's 400 metres^[d][29], 2002 Kingston Jamaican U18 Ch. – men's 400 metres^[d][29], 2002 Kingston Jamaican Jun. Ch. – men's 200 metres^[d][29], 2002 Kingston Jamaican Jun. Ch. – men's 200 metres^[d][29], 2002 Bridgetown CAC U18 Ch. – men's 400 metres^[d][29], 2002 Bridgetown CAC U18 Ch. – men's 400 metres^[d][29], 2002 Bridgetown CAC U18 Ch. – men's 200 metres^[d][29], 2002 Bridgetown CAC U18 Ch. – men's 200 metres^[d][29], 2002 World Junior Championships in Athletics – men's 200 metres^[d][29], 2002 World Junior Championships in Athletics – men's 200 metres^[d][29], 2002 World Junior Championships in Athletics – men's 200 metres^[d][29], 2001 Kingston Jamaican HS Ch. Class 2 – men's 200 metres^[d][30], 2001 Kingston Jamaican HS Ch. Class 2 – men's 200 metres^[d][30], 2001 Bridgetown Carifta Games U17 – men's 400 metres^[d][30], 2001 Bridgetown Carifta Games U17 – men's 200 metres^[d][30], 2001 Bridgetown Carifta Games U17 – men's 200 metres^[d][30], 2001 Kingston Jamaican U18 Ch. – men's 200 metres^[d][30], 2001 Kingston Jamaican U18 Ch. – men's 200 metres^[d][30], 2001 Debrecen IAAF World Youth Championships – men's 200 metres^[d][30] һәм 2001 Debrecen IAAF World Youth Championships – men's 200 metres^[d][30]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре	Commander of the Order of Distinction^[d] (5 октябрь 2008) медаль Бислетт^[d] (2012) Чемпион чемпионов L'Équipe^[d] (2016) Laureus World Sports Award — Спортсмен года^[d] (2013) Best International Athlete ESPY Award^[d] (2013)
Бейеклеге/буйы	196 сантиметр[31]
Рәсми сайт	usainbolt.com
Тасуирлау биттәре	obalkyknih.cz/view_auth?…
Имеет дипломатический паспорт	Ямайка[32]
Социаль селтәрҙә күҙәтеүселәр	4 924 037
Усэйн Болт Викимилектә

Усэйн Сент-Лео Болт - инглиз Usain Bolt 1986 йылдың 21 авгусында Ямайкала Трелони округындағы Шервуд-Контентта тыуған) — Ямайка еңел атлеты, ҡыҫҡа дистанцияға йүгереүҙә махсуслашҡан, һигеҙ тапҡыр олимпия чемпионы һәм 11 тапҡыр донъя чемпионы (был ярыш тарихындағы рекорд). Сығыш яһаған ваҡытында 8 донъя рекорды ҡуйған. 100 метрға йүгереүҙә донъя рекордын яулаусы — 9,58 с; һәм 200 метрға — 19,19 с, шулай уҡ 4×100 метр эстафетаһында Ямайка йыйылма командаһы составында — 36,84 с. 100 һәм 200 метр дистанцияларҙа ярыштар тарихында иң тиҙ спринтер.

Өс Олимпиадала (2008 йылда Пекиндә, 2012 йылда Лондонда һәм 2016 йылда Рио-де-Жанейрола) бер рәттән 100 һәм 200 метрлыҡ спринтер дистанцияларында еңеү яулаған берҙән-бер спортсы. Ямайка спорт тарихында иң күп алтын олимпия наградаларға эйә булған. Әлеге ваҡытта еңел атлеттар араһында Олимпия уйындарында алтын миҙалдар һаны буйынса 3-сө урынды бүлешә^[33]. Донъя чемпионаттарында 11 алтын миҙал яулаған тарихтағы беренсе еңел атлет. Ямайканың Дәрәжә ордены командоры (2008)^[34] һәм Ямайка ордены кавалеры (2009).

Исеме һәм шәп йүгергәне өсөн «йәшен тиҙлекле» тигән ҡушамат ала (ингл. Lightning BoltLightning Bolt)^[35].

Биографияһы

Спортсының туған теле — ямай креол теле^[36]. Дине буйынса христиан-католик^[37]. Буласаҡ спортсы Ямайканың төньяғындағы Трелони өлкәһендәге кескәй генә Шервуд-Контент ауылында, Дженнифер Болт һәм атаһы, аҙыҡ-түлек магазиныны хужаһы Уэлсли Болт ғаиләһендә тыуған. Шулай уҡ Усэйндың атаһы Уэлсли Болттың тәүге никахынан тыуған ҡустыһы Садиҡи һәм өлкән апаһы Шерин бар.^[38]. Бала саҡта ул бик теремек бала була. Уның яратҡан уйыны крикет, һәм ул, туп урынына әфлисунды файҙаланып, йорт янында уйнай^[39]. Буласаҡ спортсыны ата-әсәһе Вальденсия башланғыс мәктәбенә бирә. Вальденсия мәктәбе мөдире Мамра Флеш былай тип хәтерләй: «яҡшы тәрбиәле була Усэйн Болт яҡшы тәрбиәле, тәүәккәл һәм дәртле малай ине. Инглиз телен һәм математика өйрәнеүҙә айырым таланты асыла, шуға ҡарамаҫтан дәрес ваҡытында иғтибарын ситкә йүнәлтә»^[40]. Усэйн, бала сағынан яратҡан спорт төрө крикет булһа ла, шул уҡ ваҡытта еңел атлетика менән шөғөлләнә башлай. 1998 йылда башланғыс мәктәпте тамамлағандан һуң, Уильям Нибб исемендәге урта мәктәпкә уҡырға инә^[41]. Крикет буйынса ярыш ваҡытында уға еңел атлетика буйынса тренер Пабло Макнейл иғтибар итә. Ул йәш спортсының тиҙлек потенциалын шәйләп ҡала һәм Усэйн Болтҡа крикет менән шөғөлләнеүен ташларға һәм еңел атлетикаға күсергә кәңәш итә^[42]. 2001 йылда ул үҙенең еңел атлетикалағы тәүге миҙалын яулай. Ямайканың урта мәктәптәр уҡыусылары араһындағы чемпионатында ул 200 метрға йүгереүҙә 22,04 с һөҙөмтәһе менән 2-се урын ала^[43].

Спорт карьераһы

Бөтә һөҙөмтәләр ҙә (секунд, секундтың йөҙөнсө бүлкәте) форматында килтерелгән.

Карьераһының башы

Буласаҡ спринтер 2001 йылда тәүге тапҡыр халыҡ-ара ярыштарҙа сығыш яһай. Был Бриджтаундағы тик юниорҙар ғына ҡатнашҡан 30-сы төбәк уйындары CARIFTA була. Уларҙа Усэйн Болт 200 метрлыҡ дистанцияла 21,81 һөҙөмтәһе һәм 400 метр араға 48,28 һөҙөмтәһе менән ике икенсе урынды биләй^[44]. 3 айҙан һуң ул Ямайка йыйылма командаһы составында венгр Дебреценына Юниорҙар араһында ойошторолған донъя чемпионатына бара. Ул унда 200 метрға йүгереүҙә ҡатнашып, үҙенең квалификация йүгереүендә еңеп, ярымфиналға сыға.^[45]. Ярымфинал йүгереүендә ул, 5-се урын биләгәнлектән, финалға эләкмәй, шуға ҡарамаҫтан ул 21,73 ваҡыты менән шәхси рекорд ҡуя^[46].

Нассауҙа 2002 йылда уҙған CARIFTA-ның 31-се уйындары уның өсөн тәүге ҙур ярыш була. Уларҙа башлаусы спринтер 17 йәшкә тиклемге егеттәр араһында 200 һәм 400 метрға, шулай уҡ 4 x 400 метрлыҡ эстафетала еңеү яулай^[47]. Кингстондағы юниорҙар араһында донъя чемпионатында 200 метрға ярыш еңеүсеһе була^[48], шулай уҡ 4×100 һәм 4×400 метрлыҡ эстафеталарҙа көмөш миҙал яуланы. Киләһе йылға Усэйн үҫмерҙәр араһында донъя чемпионатында 200 метрлыҡ дистанцияла еңә. 2002 йылдың 17 ноябрендә IAAF фаразы буйынса иң яҡшы еңел атлеттарҙы бүләкләү тантанаһында ул «Күтәрелеүсе йондоҙ»^[49]. Hicham El Guerrouj and Paula Radcliffe are 2002 World Athletes of the Year (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 2014-8-7. </ref>.

2003 йылдың спорт сезоны башында өлкән класс уҡыусылары араһында Ямайка чемпионатында ҡатнашҡан. Болт 200 метрлыҡ — 20,25 һәм 400 метрлыҡ — 45,3 дистанцияларҙа еңгән. Ике һөҙөмтә лә Ямайкала 19 йәшлек еңел атлеттар өсөн яңы рекорд булған^[50]. Артабан Порт-оф-Спейнда үткән CARIFTA уйындарында сығыш яһаған. Был ярыштарҙа ул 200 метрлыҡ дистанцияла^[51] и 400^[52] 20 йәшкә тиклемге еңел атлеттар араһында, яңы рекордтар ҡуйып алға сыҡҡан, шулай уҡ 4x100 һәм 4x400 метрлыҡ эстафеталарҙа еңеүсе булған. Июлдә ул егеттәр араһында донъя чемпионатында сығыш яһап, 200 метр дистанцияла чемпионаттар рекордын ҡуя — 20,40. Бер аҙна үтеүгә Усэйн юниорҙар араһында Панамерикан чемпионатында 200 метрға йүгереүҙә яңы юғары донъя ҡаҙанышын яулай — 20,13. Был рекорд һаман да иң юғары булып ҡала^[53].

Иртә һөнәри карьераһы

2004 йылда Усэйн Болт яңы тренерында — Фица Коулмэнда күнекмәләр ала башлай. Быға саҡлы Пабло Макнейл һәм Дуэйн Барретт уның тренерҙары булған. 11 2004 йылдың 11 апрелендә Девонширҙа үткән (Бермуд утрауҙары) CARIFTA Games ярыштарында ул 200 метр дистанцияны 19,93 с үткән — был һөҙөмтә 2014 йылға саҡлы юниорҙар араһында яңы донъя рекорды булған^[54]. Усэйн 1985 йылдың 11 майында америка спринтеры Рой Мартин ҡуйған рекордты уҙып киткән, шулай уҡ ул 200 метрҙы 20 секундтан да тиҙерәк йүгергән беренсе юниор булған.

Йәй башында Болт тубыҡ аҫты тарамышын имгәтә һәм ай дауамында күнекмәләргә йөрөй алмай. Июль башында ул яйлап күнекмәләргә йөрөй башлай, әммә ботоноң артҡы йөҙөндә ауыртыуҙар тоя. Магнит-резонанс томография ботоноң артҡы йөҙөндә өҙөлөү күрһәтә. Аяҡҡа баҫыр өсөн ике аҙна кәрәк була, шул сәбәпле спортсы Юниорҙар араһында еңел атлетика буйынса 2004 йылғы Чемпионатта ҡатнаша алмай^[55]. 2004 йылда Афинала Олимпия уйындарында ҡатнаша. Ботондағы ауыртыу уға тейешле һөҙөмтә күрһәтергә ҡамасаулай^[56].

2005 йылғы спортсезоны башында Болт Глен Миллс күнекмәләр төркөмө ағзаһы булып китә. Уның партнёрҙары — танылған спринтерҙар Ким Коллинз һәм Дуэйн Чемберс^[57]. Уның яңы тренеры уның имгәнеүҙәренең сәбәбен белергә теләй. Глен Миллс Усэйнды тикшерергә ебәрә, табиптар сколиоз диагнозы ҡуя, шулай уҡ уң аяғы һул аяғынан ярты дюймға (1,3 см-ға яҡын) ҡыҫҡа булып сыға. Спортсыға, моғайын, йүгереүҙән баш тартырға кәрәк булыр тиҙәр. Тренер менән кәңәш иткәндән һуң, улар немец спорт ортопеды Һанс-Вильгельм Мюллер-Вольфартҡа мөрәжәғәт итергә ҡарар итәләр, һәм дауалау курсы үтәләр^[58]. Дауаланыу курсы үткәндән һуң, Болт 26 июндә 200 метрҙа 20,27 һөҙөмтә менән Ямайка чемпионы исемен яулай. 10 июлдә Үҙәк Америка һәм Кариб бассейны илдәре чемпионатында 200 метрға йүгереүҙә яңы рекорд ҡуя — 20,03^[59]. 22 июлдә Лондондағы Norwich Union British Grand Prix ярыштарында, 200 метрға йүгереүҙә 2-се урын ала — 19,99^[60]. Болт Хельсинкиҙа үткән донъя чемпионатында 200 метр дистанцияла финалға барып етә. Финал йүгереүендә 60-сы метрҙа тубыҡ аҫты тарамышында ауыртыу тоя һәм тиҙлеген кәметә. Финишҡа иң һуңғыһы булып килә, ваҡыты — 26,27^[61]. Имгәнеү сәбәпле, ул сезондың ҡалған өлөшөндә ҡатнаша алмай. Ноябрҙә Усэйн автомобиль ҡазаһына эләгә. Спортсы был бәләнән сыйыҡһыҙ ҡотола^[62].

2006 йылдың мартында тағы ла имгәнә, Мельбурндағы Берләшмә уйындарына бара алмай. Бер айҙан Болт яңынан күнекмә үтә, апрелдә на 200 метров Фор-де-Франста 200 метрға ярыштарҙа еңә. 30 июлдә Golden Spike ярышында 200 метрҙа 20,28 һөҙөмтәһе менән еңә^[63]. 11 июлдә Атлетиссимала, 19,88 ваҡыт күрһәткесе менән, 3-сө урынды яулай^[64]. 31 августа 200 метр дистанцияла Борис Ханцекович иҫтәлеге мемориалының (Hanžeković Memorial) еңеүсеһе була — 20,49^[65]. 10 сентябрҙә ул Бөтә донъя еңел атлетика финалында 20,10 һөҙөмтәһе менән 3-сө урын яулай^[66]. Бер аҙнанан Үҙәк һәм Көньяҡ Америка йыйылма командаһы составында 2006 йылғы IAAF Донъя кубогында ҡатнаша. 200 метрға йүгереүҙә 19,96 һөҙөмтәһе менән Болт, америкалы Уоллас Спирмонға йөҙҙән туғыҙға ғына ҡалышып, 2-се урын ала^[67].

Тәүге донъя рекорды

2007 йылдың 24 июнендә Ямайка чемпионатында Болт 19,75 һөҙөмтәһе менән чемпион була. Шулай итеп ул 1971 йылдан бирле килгән Дон Куорриҙың милли рекордын уҙып китә (19,86). Был еңеү уға 2007 йылғы Осакала үткән Еңел атлетика буйынса донъя Чемпионатының йыйылма командаһына инергә ярҙам итә. Донъя беренселегендә ул 200 метрлыҡ дистанцияла бер нисә стартта ҡатнашҡан. Айырым алғанда, 10 июлдә ул Атлетиссимала 2-се — 20,11 урын ала^[68], 15 июлдә Шеффилдәге Norwich Union British Grand Prix ярыштарында — 20,08 һөҙөмтә күрһәтә^[69], 3 августа Norwich Union Super Grand Prix ярыштарының еңеүсеһе — 20,06^[70].

2007 йылғы еңел атлетика донъя Чемпионаты ямайка спринтеры карьераһында икенсеһе булған. Был беренселектә ул 200 метр һәм 4×100 метр дистанцияларындағы эстафеталарында сығыш яһай. 28 августа икенсе, ә һуңғараҡ сирек финал йүгереүендә 4-се урын яулай. Икенсе көндә 20,03 һөҙөмтәһе менән ярым финалда еңә. 30 августа финал йүгереүендә американлы Тайсон Гэйҙан һуң 2-се була. Болттың һөҙөмтәһе — 19,91. 31 августа 4×100 метр эстафетаға квалификация ярыштарында Болт ҡатнашмай^[71]. Финалда ул икенсе этапта йүгерә, һөҙөмтәлә Ямайка йыйылма командаһы, яңы милли рекорд ҡуйып — 37,89 көмөш миҙалдар яулай^[72].

2008 йылға саҡлы уның төп дистанцияһы 200 метр була, тик 2007 йылда ғына ул 100 метрлыҡ дистанцияла рәсми ярыштарҙа ҡатнаша. 8 мартта Спаниш-Таунда GC Foster Classics олимпия сезонының беренсе ярыштары үткән. Болт йөҙ метрҙы 10,03 менән үткән^[73]. 3 майҙа ул Кингстонда Jamaica International Invitational халыҡ-ара ярыштарында еңә, 100 метр дистанцияны 9,76 — ул ваҡытта был тарихта икенсе урын күрһәткесе булған^[74]. Бер ай ҙа үтмәй, 31 майҙа Нью-Йорктағы Adidas Grand Prix ярыштарында Болт 100 метр дистанцияһында, Асафа Пауэлл ҡаҙанышын уҙып, яңы донъя рекордын ҡуя — 9,72. Пекин Олимпиадаһы алдынан 3 августа үткән Athens Grand Prix ярыштары (200 метр дистанцияһы — 19,76) иң һуңғыһы була^[75].

2008 йылғы Олимпия уйындары

Болт 2008 йылғы Йәйге Олимпия уйындарыгда финал йүгереүҙә көнәркәштәрен акүпкә артта ҡалдырып, алға сыға. Август башында Болт Пекин Олимпиадаһында 100 һәм 200 метр дистанцияларында йүгерәсәген иғлан итә. Олимпия уйындарында 15 августа ул 100 метрға квалификация йүгереүен (10,20), сирек финалға йүгереүҙе (9,92) һәм ярым финалды (9,85) ота. 16 августа финал йүгереүендә ул, яңы донъя рекордын — 9,69 ҡуйып, үҙенең тәүге алтын миҙалын яулай. Дистанцияның һуңғы 20 метрында ул, ҡулдарын йәйеп, йоҙроғо менән бер тапҡыр күкрәгенә һуға. Һуңғараҡ, Халыҡ-ара Олимпия комитеты президенты Жак Рогге спортсыны ошо хәрәкәттәрен, һанға һуҡмау тип, уны шелтәләгән. Әммә Болт үҙе, был маҡтаныуға һыймай, тип аңлатҡан^[76]. Ул 100 метрҙа Ямайка еңел атлеттарынан тәүге олимпия чемпионы булған^[77]. Был еңеүҙән һуң өс аҙна үткәс New Scientist журналында Осло астрофизика университеты физиктарының доклады баҫылып сыҡҡан. Мәҡәләлә, әгәр Усэйн финишҡа саҡлы тулы көсөнә йүгергән булһа, уның һөҙөмтәһе 9,55—9,69 интервалында булыр ине^[78].

2008 йылдың 20 авгусында Болт, 200 метр дистанцияла 19,30 күрһәткесе менән, Майкл Джонсондың күрһәткесенән 0,02-гә арттырып, үҙенең икенсе алтын миҙалын яулай. 22 августа, 22 йәше тулған көндөң иртәгәһенә, Болт Пекинда үткән 2008 йылғы йәйге Олимпия уйындарында өсөнсө алтын миҙалын яулай. 4×100 метр эстафетаһы составында ул өсөнсө этапта йүгерә, һәм үҙенең ватандаштары (Неста Картер, Майкл Фрейтер һәм Асафа Пауэлл) менән яңы олимпия һәм донъя рекордын — 37,10 ҡуя. Унан алдағы донъя рекорды — 37,40, һәм АҠШ йыйылма командаһы уны 1992 йылда ҡуйған^[79]. Икенсе көндө өс тапҡыр олимпия чемпионы Сычуань ер тетрәүендә (2008) зыян күргән балаларға ярҙам итеп 50 000 АҠШ доллары бирә^[80]. Әммә 2017 йылдың 25 ғинуарында ямайка эстафетаһында бер ҡатнашыусыны, Картерҙы, допинг ҡулларныуҙа ғәйепләү арҡаһында, бөтә ҡатнашыусыларҙың да миҙалдарын иҫәпләмәү ҡарары ҡабул ителә. Усэйн Болт та алтын миҙалдан яҙа^[81]

Олимпиаданан һуң ул тағы өс ярышта еңеү яулай. 29 августа Цюрихта 100 метр араға йүгереп еңеүсе була — 9,83^[82]. 2 сентябрҙә, 19,63 һөҙөмтә күрһәтеп, Атлетиссима еңеүсеһе була^[83], ә 5 сентябрҙә, 9,77 һөҙөмтә менән 100 метр дистанцияһында Мемориал Ван-Даммаға лайыҡ була^[84]. 23 ноябрҙә, Елена Гаджиевна Исинбаева менән икеһе, 2008 йылдың иң шәп еңел атлеты тип танылалар^[85].

Олимпия уйындары араһындағы период

2009 йылдың февралендә Болт Кингстонда 400 метр дистанцияла ике контроль йүгереш яһай, 46,35 һәм 45,54 һөҙөмтәләре менән еңә^[86]. 2009 йылдың 17 майында 150 метрға йүгерештә 14,35 һөҙөмтәһе менән еңә. 100 метр дистанцияһы араһында — 50 метрҙан алып финишҡа саҡлы ул 8,70 с һөҙөмтә күрһәтә. Шулай уҡ был йүгерештә 1983 йылда Пьетро Меннеаның 14,80-ға тигеҙ рәсми булмаған донъя рекордын ҡуя ^[87]. Июнь һуңында Болт Ямайка чемпионатында 100 һәм 200 метр дистанцияһында 9,86 һәм 20,25 һөҙөмтә күрһәтә^[88]. 17 июндә ул 100 метрҙа 9,77 менән Golden Spike ярыштарында еңә. Әммә был һөҙөмтә рәсми түгел, сөнки ыңғай ел ярҙам иткән тигән фекер бар (ыңғай ел тиҙлеге 2 м/с булыуы мөмкин^[89]. 7 июлдә ҡойма ямғыр аҫтында^[90] Атлетиссимала 200 метр дистанцияла ярыш рекорды менән еңә — (хәҙерге заманда ярыш рекорды 19,58 һәм — Усэйн Болттыҡы). 17 июлдә Meeting Areva Алтын лигаһы этабында, 100 метр дистанцияны 9,79 менән етә^[91].

2009 йылдың төп сезон старты — Берлинда үткән 2009 йылғы Еңел атлетика буйынса донъя чемпионаты. Был беренселектә ул 100 һәм 200 метр спринтер дистанцияһында йүгерештә, шулай уҡ 4×100 метрлыҡ эстафетала ҡатнаша. 100 метр йүгерештә сығыш барышында Усэйн квалификация йүгерешендә — 10,20, сирек финалда — 10,03, ярым финалда 9,89 һөҙөмтәләрен ҡуя. 16 августа ул финал йүгерешендә яңы донъя рекорды — 9,58, үҙенең донъя рекордын йөҙҙән 11 секундҡа яҡшырта, һәм был һөҙөмтә 2017 йылдың авгусына саҡлы иң юғары дәрәжәләге һөҙөмтә булып ҡала. Донъя рекорды ҡуйған өсөн уға 100 000 АҠШ доллары кимәлендәге бонус өҫтәлә^[92]. Йүгереү барышында ул дистанцияның тәүге 60 метрын 6,31 с үтә, был Мориса Гриндың донъя рекордынан — 6,39 етеҙерәк^[93]. 2 көн үткәс Болт 200 метр дистанцияла квалификацияла йүгерештә, сирек финалда һәм ярым финалда еңә. 20 августа финалда 200 метрҙа йүгереүҙә донъя рекордында 19,19 һөҙөмтәһе менән еңә. Был еңеү өсөн ул 160 000 доллар, шуның эсенән еңеү өсөн 60 000 һәм TDK компанияһынан донъя рекорды өсөн бонус сифатында 100 000 доллар^[94]. 22 августа ул 4×100 метр эстафетаһында ҡатнашып, үҙенең партнёрҙары менән был чемпионаттың алтын миҙалын ота. Был эстафетаның финал йүгерешендә Болт өсөнсө этапта йүгерә^[95]. Донъя чемпионатынан һуң Усэйн 2009 йылғы Алтын лигаһының йомғаҡлау этабында: 28 августа Цюрихта Донъя класында 100 метрҙы — 9,81^[96]. 4 сентябрҙә Ван-Дамм Мемориалында 200 метрҙа еңә — 19,57^[97]. Уның сезонда һуңғы йүгереүе 2009 йылғы Бөтә донъя еңел атлетика финалында 200 метр дистанцияла яңы рекорд — 19,68 ҡуя^[98]. 2009 йылда ул сығыш яһаған һәр бөтә ярыштарҙа ла еңә^[99]. IAAF фаразы буйынса йылдың иң яҡшы еңел атлеты тип таныла^[100].

2010 йылда, ҙур халыҡ-ара чемпионаттары булмаған осорҙа, Болт Гәүһәр лигаһы сығышына иғтибарын туплаған. 1 майҙа Кингстондағы Jamaica International Invitational ярыштарында 200 метр дистанцияла — 19,56 һөҙөмтә күрһәтә, һәм был һөҙөмә 2014 йылда ла ҡуйылмаған. 23 майҙа Shanghai Golden Grand Prix ярыштарында 200 метр дистанцияла һөҙөмтә — 19,76^[101]. 27 майҙа ул Golden Spike Ostrava ярыштарында ҡатнашыуының маҡсаты — 300 метрҙа Майкл Джонсон ҡуйған юғары донъя ҡаҙанышын ҡуйыу. Ойоштороусылар донъя рекорды өсөн 30 000 доллар бонус вәғәҙә итеүе өҫтәмә мотивация булған. Әммә Усэйн рекорд ҡуя алмай — дистанцияны 30,97 үткән, ә юғары донъя ҡаҙанышы — 30,85. Был уңышһыҙлыҡ еүеш ямғырлы һауа торошо менән дә бәйле булғана^[102]. 16 июлдә ул, үҙенең ватандашы Асафу Пауэлланы 9,91 һөҙөмтәһе менән икенсе урынға ҡалдырып, 100 метрҙа — 9,84 һөҙөмтәһе менән Meeting Areva Гәүһәр лигаһының сираттағы этабында еңә. 2010 йылдың 6 авгусында Стокгольмда DN Galan Гәүһәр лигаһы этабында Болт һуңғы ике йылда тәүге уңышһыҙлыҡҡа осрай. 100 метр дистанцияла ул 9,97 һөҙөмтәһе менән икенсе урын яулай һәм Тайсону Гэйҙан (уның — 9,84) еңелә^[103]. Бынан алда Усэйн Болт 2008 йылдың 22 июлендә шул уҡ стадионда Асафа Пауэллуҙан еңелә^[99].

Усэйн Болт «2011 йылдың иң яҡшы еңел атлеты» номинацияһында статуэтка менән бүләкләнгән

2011 йылғы спорт сезонын Римдә Гәүһәр лига этабында Samsung DL Golden Gala ярыштарында ҡатнашыуҙан башлай. Ул, йөҙҙән ике секундҡа артта ҡалдырып, ватандашы Асафу Пауэлланы 100 метрлыҡта 9,91 һөҙөмтәһе менән еңә^[104]. 31 майҙа Остравалағы 50-се ярышында «Golden Spike Ostrava (Золотая шиповка)» 9,91 ваҡыт менән еңә.

Тэгуҙа үткән 2011 йылғы еңел атлетика буйынса донъя чемпионаты сезондың төп ваҡиғаһы була. Унан алдағы донъя чемпионаты кеүек Усэйн Болт 100 һәм 200 метр дистанцияларҙа, шулай уҡ 4x100 метр эстафетаһында ҡатнаша. 100 метрға йүгереү барышында ул алдан уҙған йүгерештә һәм ярым финалда еңә. Финал йүгерештә ул фальстартта ғәйепләнә һәм дисквалифициялана. Һөҙөмтәлә уның ватандашы Йохан Блейк, 9,92 ваҡыт күрһәтеп, донъя чемпионы булған^[105]. 100 метрлыҡта уңышһыҙ сығыш яһағандан һуң, Болт 200 метр дистанцияла сығыш яһай башлай. Финал йүгерешендә ул донъялағы иң яҡшы сезон һөҙөмтәһе менән еңә — 19,40^[106]. Чемпионат тамамланған көндә ул 4 x 100 метр эстафетаһында ҡатнаша. Неста Картер, Майкл Фрэйтер, Йохан Блейк һәм Усэйн Болт яңы донъя рекрды ҡуя — 37,04. Донъя чемпионатынан һуң Цюрихта Донъя класын ойоштороусылар Усэйн Болтҡа үҙҙәренең 100 метр дистанцияға үткән ярыштарындаҡатнашырға тәҡдим итә . Бонус сифатында уға 200 000 евро бирәбеҙ тиһәләр ҙә, спортсы баш тарта^[107]. Уның урынына ул Загребта Hanžeković Memorial (Ханцекович мемориалында) ҡатнаша. 100 метрға йүгерештә — 9,85. 16 сентябрҙә ул Ван-Дамм Мемриалында ота — 9,76. Йыл йомғаҡтары буйынса IAAF фаразы буйынса Усэйн Болт, Салли Пирсон менән донъяның иң яҡшы еңел атлеты тип таныла^[108].

2012 йылғы Олимпия уйындары

Усэйн Болт 2012 йылғы Олимпиадала

2012 йылғы спорт сезонында Усэйн Болт урындағы IAAF World Challenge — Jamaica International Invitational ярыштар этабында ҡатнашыуҙан башлай. Был ярыштарҙа 100 метрҙы 9,82 һөҙөмтәһе менән еңгән^[109].

Июнь аҙағында Ямайканың олимпиадаға һайлау чемпионатында ул 100 һәм 200 метр дистанцияларҙа еңелә. 100 метрлыҡ дистанцияла Йохан Блэйк яңы шәхси рекорд менән еңә, ә Болт 2-се һөҙөмтә менән — 9,86 финишҡа килә. 200 метрға йүгереүҙә Блэйк 19,80 алға сыға, ә Болт унан йөҙҙән 3 секундҡа артта ҡала^[110] 2007 йылдан башлап был Болттың 200 метрлыҡ дистанцияла тәүге еңелеүе ине.

26 июлдә Лондонда 2012 йылғы Олимпия уйындарын асыу тантанаһында Усэйн Ямайка йыйылма командаһының байраҡсыһы буласағы тураһында билдәле була^[111]. 4 августа ул, 100 метрҙа алдан йүгерештә еңеп, Олимпиадала үҙенең сығышын башлай. Икенсе көнгә ул ярымфиналда еңә — 9,87. Өс сәғәт үтеүгә ул, финал йүгерешендә яңы — 9,63 һөҙөмтә яулап, дүрт тапҡыр олимпия чемпионы була. Карл Льюистан һуң ул икенсе булып, 100 метрға йүгереүҙә олимпия чемпионы титулын яҡлап ҡала ала^[112]. 9 августа ул Олимпия уйындарында икенсе алтын яулай. 200 метрға финал йүгерешендә 19,32, ә 2-се һәм 3-сө урындарҙы яулаусы уның ватандаштары Йохан Блэйк һәм Уоррен Уир 19,44 һәм 19,84 һөҙөмтә күрһәтә. Шулай уҡ ул ике Олимпиадала 200 метрлыҡ дистанцияны бер рәттән еңә^[113]. Еңеү яулағандан һуң, киң мәғлүмәт сараларына биргән пресс-конференцияһында ул үҙен «тере легенда» тип атауҙарын талап итә, әгәр ҙә риза булмаһалар, интервьюнан баш тартыу менән янай^[114]. Спортсының был белдереүенән һуң, Халыҡ-ара Олимпия комитеты президенты Жак Рогге Усэйн Болт «легенда» статусына барып етмәгән ти. Шулай уҡ ул Болт «икона», ә уның тураһында, карьераһы аҙағына еткәс, өҙөп кенә әйтергә булыр, тип өҫтәп ҡуя^[115]. Олимпиаданың һуңғы көнөндә ул команда буйынса үҙенең партнёрҙары (Неста Картер, Майкл Фрэйтер, Йохан Блэйк) менән 4×100 метр эстафетаһында чемпион була. Улар, 2011 йылғы үҙ рекордынан уҙҙырып, яңы донъя рекордын — 36,84 ҡуя. Эстафета финишынан һуң тура эфирҙа Болттың, эстафета таяғын сувенир сифатында үҙенә алған һәм кире бирергә теләмәгән судья менән бәхәсе күрһәтелә, әммә һуңғараҡ Болтҡа таяҡты бүләк итәләр^[116].

Олимпиадалағы триумфынан һуң Усэйн Гәүһәр лиганың ике йомғаҡлау этабында сығыш яһай. 30 августа Цюрихта Донъя класында 200 метр дистанцияла еңә — 19,66^[117]. 7 сентябрҙә Ван-Дамм мемориалында 100 метрға йүгереүҙә еңә — 9,86^[118]. 2012 йыл йомғаҡтары буйынса IAAF фаразы буйынса үҙенең карьераһында 4-се тапҡыр донъяның иң яҡшы еңел атлеты тип таныла^[119].

2013—2015

Усэйн Болт 2013 йылғы Мәскәү донъя чемпионатында

2013 йылда Усэйндың Camperdown classic тигән тәүге чемпионаты 9 февралдә Кингстонда үтә. Ул 400 метрға йүгерештә, 46,74 ваҡыт күрһәтеп, еңеү яулай^[120]. 8 майҙа Джорджтаундағы (Кайман утрауҙары) ярыштарҙа ул 100 метрлыҡ йүгерештә, йөҙҙән 1 секундҡа үҙенең ватандашы Кемар Бейли-Коулды артта ҡалдырып, алға сыға^[121]. 6 июндә Гәүһәр лига (Golden Gala) этабында Болт (9,95), американлы Джастин Гэтлинға (9,94) юл биреп, еңелә. Бер аҙнанан, Ослолағы ExxonMobil Bislett Games ярыштарында еңә — 19,79^[122]. Артабан Ямайка чемпионаты һөҙөмтәләре буйынса Мәскәү донъя чемпионатына ил йыйылма командаһын төҙөйҙәр. 21 июндә Болт милли беренселектә 100 метрлыҡ дистанцияла еңә — 9,94^[123]. 6 июлдә ул Гәүһәр лиганың — Meeting Areva сираттағы этабы еңеүсеһе, 200 метр араны — 19,73^[124].

11 августа ҡойма ямғыр аҫтында^[125], 100 метрҙа донъя чемпионы — 9,77, Тайсон Гэй алдараҡ — 9,75. 17 августа 200 метр дистанцила донъя чемпионы — 19,66, 2013 йыл сезонында ул донъяла иң яҡшыһы була^[126]. Донъя чемпионатының һуңғы көнөндә 4×100 метр эстафета финалында ул һуңғы этапта йүгерә. Ямайка командаһы донъяла иң яҡшы сезон һөҙөмтәһенә эйә була^[127], ә Болта донъя чемпионатының һигеҙенсе алтын миҙалына лайыҡ була.

2014 йылда Усэйн Болт үҙенең төп бурысы итеп 200 метр дистанцияла яңы рекорд ҡуйыуҙы үҙенең төп бурысы итеп һанай^[128]. Әммә, мартта һул аяғының тубыҡ аҫты тарамышы имгәнә. Уға операция эшләйҙәр, унан һуң 9 аҙна дауамында аҡрынлап аяҡҡа баҫа^[129]. 2014 йылда Глазгола уҙған Берҙәмлек Уйындарындағы сығышы Болт өсөн сезондың беренсе старты булып тора, был ярыштарҙа ул бер ҙә ҡатнашмаған булған. 2 августа Ямайка йыйылма командаһы составында 4×100 метр эстафетаһында яңы рекорд ҡуя — 37,58, еңәләр.

Болт 2016 йылға саҡлы сығыш яһаясағы тураһында һәм Рио-де-Жанейролағы йәйге Олимпия уйындарынан һуң үҙ карьераһына нөктә ҡуясағын бер нисә тапҡыр белдерә^[130], ләкин Глазгола үткән 2014 йылғы Берҙәмлек Уйындарында ул Лондонда уҙғарыласаҡ еңел атлетика буйынса донъя чемпионатында ла ҡатнашырға иҫәп тотҡанын белдерә^[131].

23 августа Усэйн Варшавала уҙған Камила Сколимовская Мемориалында ҡатнаша. Бина эсендә 100 метр араға йүгереште иң юғары яңы донъя ҡаҙанышы менән еңә — 9,98. Шулай итеп, 1996 йылда яуланған Фрэнки Фредерикстың беренсе рекордын ҡуя — 10,05^[132]. 24 августа ул, имгәнеүҙәрҙән һаҡланыу өсөн, ағымдағы сезонды тамамлай^[133].

2015 йылдың 28 февралендә Кингстонда йыл һайын ойошторолған Gibson Relays ярыштарында ҡатнаша. Ул Racers Lions Track Club командаһында 4×100 метрлыҡ эстафета составында, Марио Форсайт, Майкл Фрэйтер һәм Уоррен Уир менән, ҡатнаша. Кингстондың Технологик Университеты командаһынан биш метрҙа эстафета таяғын һуңлатыбыраҡ тапшыралар. Усэйн Болт артта ҡалыуын шәбәйтә алмай һәм һөҙөмтәлә команда 2-се урынға төшә — 38,29, ә еңеүселәрҙең ваҡыты — 38,23^[134]. 19 апрелдә Рио-де-Жанейролағы ярыштарҙа Болт сезонда тәүге тапҡыр 100 метрлыҡ дистанцияла еңә — 10,12^[135]. 26 майҙа Усэйн Golden Spike Ostrava ярыштарында 200 метрлыҡ дистанцияла 20,13 ваҡыт күрһәтә^[136]. 13 июндә Гәүһәр лига (Adidas Grand Prix) этабында 200 метрлыҡ дистанцияла еңә — 20,29. Ҡаршы иҫкән ел тәьҫирен (2,8) күҙ уңында тотоп һөҙөмтә күрһәтелгән 2,8 м/с^[137].

2015 йылдың 24 июлендә Гәүһәр лиганың (London Grand Prix) сираттағы этабында еңә. Ул 100 метрлыҡ дистанцияла 9,87 ваҡытын ҡуя^[138].

2016—2017

2017 йылдың 25 ғинуарында Халыҡ-ара Олимпия комитеты Ямайка йыйылма командаһын, шул иҫәптән Болт та, 2008 йылда Пекинда үткән Олимпия уйындарында 4х100 метрлыҡ ир-егеттәр эстафетаһында еңеп яулаған алтын миҙалды тартып алған, сөнки Неста Картерҙан ҡабаттан алынған үрнәктә тыйылған метилгексанамин препаратын тапҡандар.^[139][140]

2017 йылдың 2 февралендә Усэйн Болт 2017 йылғы Еңел атлетика буйынса донъя чемпионатынан һуң спорт карьераһын тамамларға ҡарар иткәнен әйтә^[141]. 2017 йылдың 5 авгусында 2017 йылғы Лондонда үткән Еңел атлетика буйынса 16-сы чемпионатында 100 метрлыҡ йүгереүҙә 9,95 һөҙөмтәһе менән өсөнсө урын ала^[142]. 2017 йылдың 12 авгусында 2017 йылғы Еңел атлетика буйынса донъя чемпионатында 4×100 метрлыҡ эстафетаһының һуңғы этабында Болт имгәнә^[143]. Усэйндың команда буйынса иптәше Йохан Блэйк йүгереш алдынан спортсылар бүлмәһендә оҙаҡ көтөп ултырыу имгәнеүҙең сәбәбе булып торалыр тигән^[144]. Ике көндән Усэйн Болт профессиональ спорт карьераһын тулыһынса тамамлауы тураһында иғлан итә^[145].

Усэйн Болт феномены

Болттың таныулы ҡыланышы

Белгестәр фекере

Болт 2008 йылғы Олимпия уйындарында уңышлы сығыш яһағандан һуң белгестәр уны тикшерә башлай. Америка тренеры һәм спринт белгесе Лорен Сигроува фекере буйынса Усэйн Болт феноменында әһәмиәтле ролде кеше геномы уйнай. Болттың тыуған иле Көнбайыш Африканан килтерелгән, йола булараҡ, спринтта көслө булған ҡара тәнлеләрҙе ҡоллоҡҡа һатыу үҙәктәренең береһе булған. Шулай уҡ Болт мускулдарының яҡынса өстән бер өлөшө супер етеҙ мвскул күҙәнәктәренән тора тип раҫлай^[146]. Теоретик астрофизика өлкәһе америка ғалимы Этан Зигель Усэйн «киләсәккә физиологик һикереү» яһаны тип билдәләй. Уның фекеренсә, спортсы күрһәткән һөҙөмтәләр бары тик 30 йылдан һуң ғына күрһәтелергә тейеш булған^[147]. Уның математик тикшереүҙәренә ярашлы, 1968 йылдан башлап, 100 метрлыҡ дистанцияла донъя рекордын 10 йыл эсендә 0,05 секундҡа яҡшыртҡан. Болт рекордын бары тик 1 йыл 3 ай эсендә 0,14 секундҡа яҡшыртҡан^[148]. Этан Зигель донъя рекордтары хронологияһы диаграммаһын төҙөй һәм донъя рекорды — 9,58 — 2039 йылда ғына булырға тейеш булған ти^[149]. Далластағы Көньяҡ методистик университетының әйҙәүсе физиологы һәм спринтер йүгереү өлкәһендәге белгес Питер Вейэнд былай тигән: «Усэйн Болт — фрик, ул биология закондарына ҡаршы тора»^[147]. Вулвергемптон университетының биостатистика профессоры Алан Невилл еңел атлеттың тәбиғәттән оҙон буйы мускулдарынан йылыны тиҙ сығарырға ярҙам итә һәм был уның эшмәкәрлегенең артыуына килтерә^[147].

Стэнфорд университетының биология профессоры Марк Денни уның феноменаль тиҙлегенә аңлатма эҙләү кәрәкмәй ти. «Усэйн Болттың эше уңған, тәбиғәт уны уникаль талант менән бүләкләгән», — тип әйткән ғалим^[147].

Тиҙлек рекорды

2008 йылғы Йәйге Олимпия уйындарындағы Болттың 100 метрға финал йүгерешендә иң юғары тиҙлеген — 12,2 м/с (43,9 км/ч) билдәләнгәндәр һәм аҙымының уртаса оҙонлоғо — 2,6 метр. Болт 41 аҙым яһағанда, башҡа спринтерҙарға, Асафа Пауэллаға һәм Тайсон Гэйға 2—2,5 аҙым күберәк яһарға кәрәк була. 2009 йылдың 16 авгусында Берлинда үткән донъя чемпионаты финалында 100 метр дистанцияла донъя рекорды ҡуйған — 9,58. Икенсе көнгә үк IAAF сайтында рекорд йүгереше буйынса ентекле мәғлүмәт баҫыла. Уларға ярашлы, ямайка спринтеры 60 метрҙан 80 метрға саҡлы дистанцияны 1,61 с үткәне асыҡлана. Был киҫектә иң юғары уртаса тиҙлек теркәлгән — 12,42 м/с (44,72 км/ч)^[150]. Отчёт мәғлүмәттәренә ярашлы, йүгеректең үҙенең көнәркәштәренән максималь рәүештә алғараҡ атылып сығыуы дистанцияның өсөнсө өлөшөндә була. Юғарыла атап үтелгән Лорен Сигроува фекере буйынса был тиҙлекте арттырыу менән бәйле түгел, ә бындай уңышҡа тиҙлек үҫешенә килтергән сыҙамлылыҡ сәбәпле^[146]. Боттарын түбәнерәк күтәреү уның техникаһының үҙенсәлеге булып тора э был энергияны экономиялауға һәм уны алға эффектлы ынтылыуҙа файҙаланырға ярҙам итә^[146]. Шулай уҡ отметить, ошо параметрға ярашлы старттағы реакция ваҡыты аша ул ҡайһы бер еңел атлеттарҙан, атап әйткәндә, рекорд йүгерешенең көмөш һәм бронза призёрҙарынан еңелә^[93].

Карьераһы дауамында 45 тапҡыр^[151] рәсми ярыштарҙа 100 метрлыҡ дистанцияны 10 секундтан шәберәк һәм 31 тапҡыр^[152] 200 метр дистанцияны 20 секундтан шәберәк йүгереп үткән.

Шәхси тормошо

Әлеге ваҡытта Кингстонда (Ямайка) йәшәй. Вест-Һиндостан Университетының еңел атлетика стадионында күнекмәләр яһай. 2011 йылдың аҙағынан словак модельеры Лубица Куцерова менән осраша. 2012 йылдың майында, ике яҡлы килешеп, улар айырыла^[153]. Лондон Олимпиадаһы алдынан Дартфорд ҡалаһында йәшәүсе британия спортсменкаһы Меган Эдвардс менән таныша. Ҡыҙ Ямайка олимпия йыйылма командаһының спорт формаһын презентациялауҙа эшләй. 2012 йылдың аҙағында улар айырылыша^[154].

Усэйн Болт донъяла иң юғары эш хаҡы алыусы спортсыларҙың береһе. Forbes журналы мәғлүмәттәре буйынса 2012 йылда ул 63-сө урын ала һәм 20,3 миллион АҠШ долларына эйә була, шуларҙан 20 миллионы рекламаи һәм спонсорс контракттары^[155]. 2013 йылда 24,2 миллион доллар менән рейтингтың 40-сы юлында торған, шуларҙың 200 меңе приз аҡсалары^[156]. 2014 йыл рейтингында, 23,2 миллион доллар алып, 45-се урында торҙо. Шулай уҡ рейтингтың тәге йөҙөнә ингән берҙән-бер еңел атлет булып тора^[157].

2011 йылда Кингстонда «Tracks & Records» исемле үҙ ресторанын асты^[158].

Йәмәғәт эшмәкәрлеге

Спортсы 2003 йылда асылып, 2013 йылда 2016 йылғы Олимпия уйындарына тиклем яңынан оҙайтылған Puma компанияһы менән контракт төҙөй. Был контрактҡа ярашлы фирманың спорт формаһында, шиповканы ла ҡыҫтырып, сығыш яһай. Спортсы компания тураһында былай ти: «Puma компанияһы баштан башлап минең менән булды. Улар йәш кенә сағымдан минең һәләтемде таныны һәм күп йылдар дауамында, бигерәк тә тәүге йылдарҙа, мин йыш имгәнгән саҡтарҙа, ярҙам итте. Уларҙың эше һәм приверженность Ямайкаға ысын күңелдән тартылғанлығы минең сөн мөһим. Мин һәр ваҡыт Puma ғаиләһенең бер өлөшө булғаныма бәхетлемен. Мин улар исеменән сығыш яһауым менән ғорурланам һәм яҡын арала улар менән эшемде дауам итеүемә шатмын»^[159].

2009 йылдың ноябрендә ул элекке еңел атлет Колин Джексон һәм Puma компанияһы етәкселәренең береһе Йохен Цайц менән Кенияға бара. Унда барғанда, Болт браконьерҙар уның ата-инәһен үлтергән өс айлыҡ гепардты патронажға ала һәм «Йәшен» тигән ҡушамат бирә. Спортсы заплатил за гепард өсөн 13 700 АҠШ доллары түләй, шулай уҡ уны Найроби йәнлектәр приютында тотҡан өсөн йылына 3 мең түләй^[160].

«Манчестер Юнайтед» футбол клубы көйәрмәне булып тора^[161]. 2011 йылдың июнендә Болт еңел атлет карьераһын тамамлағандан һуң «Манчестер Юнайтед» командаһында уйнарға теләге булғанын әйтә. Ул етеҙ, һәм, уның фекеренсә, ул шәп уйынсы була алыр ине^[162].

Наградалары

• ИААФ фаразы буйынса донъяның 2008, 2009, 2011, 2012, 2013 һәм 2016 йылдарҙағы иң яҡшы еңел атлеты^[163] годах
• Track & Field News журналы фаразы буйынса донъяның 2008 һәм 2009 йылдарҙағы иң яҡшы еңел атлеты
• BBC фаразы буйынса 2008, 2009 һәм 2012 йылдарҙағы сит ил йыл спортсыһы
• Laureus World Sports Award — 2009 һәм 2010 йылдарҙың спортсыһы
• Ямайканың 2008, 2009 йылдарҙағы иң яҡшы спортсыһы^[164], 2011, 2012 и 2013 годах^[165]
• L’Équipe гәзите фаразы буйынса 2008, 2009 и 2012 йылдарҙың чемпиондарының чемпионы^[166]

Ҡаҙаныштары

Йыл	Ярыш	Ҡала	Урын	Дисциплина	Ваҡыт (с)
2002	Юниорҙар араһында донъя чемпионаты	Кингстон, Ямайка	1	200 м	20,61
2002	Юниорҙар араһында донъя чемпионаты	Кингстон, Ямайка	2	Эстафета 4х100 м	39,15 — NJR
2002	Юниорҙар араһында донъя чемпионаты	Кингстон, Ямайка	2	Эстафета 4×400 м
2003	Юниорҙар араһында донъя чемпионаты	Шербрук, Канада	1	200 м	20,40
2005	Үҙәк Америка һәм Кариб бассейны илдәре чемпионаты	Нассау, Багам Утрауҙары	1	200 м
2007	Еңел атлетика буйынса донъя чемпионаты (2007)	Осака, Япония	2	200 м	19,91
2008	XXIX Йәйге Олимпия уйындары (2008)	Пекин, Ҡытай Халыҡ Республикаһы	1	100 м	9,69 — Ҡалып:WR
2008	XXIX Йәйге Олимпия уйындары	Пекин, Ҡытай Халыҡ Республикаһы	1	200 м	19,30 — Ҡалып:WR
2009	Еңел атлетика буйынса донъя чемпионаты (2009)	Берлин, Германия	1	100 м	9,58 — Ҡалып:WR
2009	Еңел атлетика буйынса донъя чемпионаты (2009)	Берлин, Германия	1	200 м	19,19 — Ҡалып:WR
2009	Еңел атлетика буйынса донъя чемпионаты (2009)	Берлин, Германия	1	Эстафета 4×100 м	37,31 — Ҡалып:CR
2011	Еңел атлетика буйынса донъя чемпионаты (2011)	Тэгу, Корея Республикаһы	1	200 м	19,40
2011	Еңел атлетика буйынса донъя чемпионаты (2011)	Тэгу, Корея Республикаһы	1	Эстафета 4×100 м	37,04 — Ҡалып:WR
2012	XXX Йәйге Олимпия уйындары (2012)	Лондон, Бөйөк Британия	1	100 м	9,63 — OR
2012	XXX Йәйге Олимпия уйындары	Лондон, Бөйөк Британия	1	200 м	19,32
2012	XXX Йәйге Олимпия уйындары	Лондон, Бөйөк Британия	1	Эстафета 4×100 м	36,84 — Ҡалып:WR
2013	Еңел атлетика буйынса донъя чемпионаты (2013)	Мәскәү, Рәсәй	1	100 м	9,77
2013	Еңел атлетика буйынса донъя чемпионаты (2013)	Мәскәү, Рәсәй	1	200 м	19,66
2013	Еңел атлетика буйынса донъя чемпионаты (2013)	Мәскәү, Рәсәй	1	Эстафета 4×100 м	37,36
2015	Еңел атлетика буйынса донъя чемпионаты (2015)	Пекин, Ҡытай Халыҡ Республикаһы	1	100 м	9,79
2015	Еңел атлетика буйынса донъя чемпионаты (2015)	Пекин, Ҡытай Халыҡ Республикаһы	1	200 м	19,55
2015	Еңел атлетика буйынса донъя чемпионаты (2015)	Пекин, Ҡытай Халыҡ Республикаһы	1	Эстафета 4×100 м	37,36 — Ҡалып:WL
2016	XXXI Йәйге Олимпия уйындары (2016)	Рио-де-Жанейро, Бразилия	1	100 м	9,81
2016	XXXI Йәйге Олимпия уйындары	Рио-де-Жанейро, Бразилия	1	200 м	19,78
2016	XXXI Йәйге Олимпия уйындары	Рио-де-Жанейро, Бразилия	1	Эстафета 4×100 м	37,27
2017	Еңел атлетика буйынса донъя чемпионаты (2017)	Лондон, Бөйөк Британия	3	100 м	9,95

Иҫкәрмәләр

1. Olympedia (нем.) — 2006.
2. Deutsche Nationalbibliothek Record #142407232 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
3. Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
4. https://www.biography.com/athletes/a45897247/usain-bolt
5. Internet Movie Database (ингл.) — 1990.
6. Энциклопедия Брокгауз (нем.)
7. Usain Bolt // Store norske leksikon (норв.) — 1978. — ISSN 2464-1480
8. (unspecified title) (ингл.) / World Athletics — 2009. — P. 30.
9. https://jis.gov.jm/information/famous-jamaicans/usain-st-leo-bolt/ (ингл.) / Jamaica Information Service
10. https://web.archive.org/web/20150623210848/http://racerstrackclub.com/?page_id=5 (ингл.) / Racers Track Club
11. Usain Bolt scores twice on first start for Australia's Central Coast Mariners (ингл.) / BBC Sport — 2018.
12. Chappell K. Usain Bolt Tests Positive For Coronavirus (нем.) // HuffPost — NYC: 2020.
13. Usain BOLT // https://worldathletics.org/athletes/-/14201847 (ингл.)
14. Usain BOLT // https://www.iaaf.org/data/GetCompetitorResultsByYearHtml?resultsByYear=2015&resultsByYearOrderBy=date&aaId=014201847
15. Usain BOLT // https://www.iaaf.org/data/GetCompetitorResultsByYearHtml?resultsByYear=2017&resultsByYearOrderBy=date&aaId=014201847
16. Usain BOLT // https://www.iaaf.org/data/GetCompetitorResultsByYearHtml?resultsByYear=2016&resultsByYearOrderBy=date&aaId=014201847
17. Usain BOLT // https://www.iaaf.org/data/GetCompetitorResultsByYearHtml?resultsByYear=2014&resultsByYearOrderBy=date&aaId=014201847
18. Usain BOLT // https://www.iaaf.org/data/GetCompetitorResultsByYearHtml?resultsByYear=2013&resultsByYearOrderBy=date&aaId=014201847
19. Usain BOLT // https://www.iaaf.org/data/GetCompetitorResultsByYearHtml?resultsByYear=2012&resultsByYearOrderBy=date&aaId=014201847
20. Usain BOLT // https://www.iaaf.org/data/GetCompetitorResultsByYearHtml?resultsByYear=2011&resultsByYearOrderBy=date&aaId=014201847
21. Usain BOLT // https://www.iaaf.org/data/GetCompetitorResultsByYearHtml?resultsByYear=2010&resultsByYearOrderBy=date&aaId=014201847
22. Usain BOLT // https://www.iaaf.org/data/GetCompetitorResultsByYearHtml?resultsByYear=2009&resultsByYearOrderBy=date&aaId=014201847
23. Usain BOLT // https://www.iaaf.org/data/GetCompetitorResultsByYearHtml?resultsByYear=2008&resultsByYearOrderBy=date&aaId=014201847
24. Usain BOLT // https://www.iaaf.org/data/GetCompetitorResultsByYearHtml?resultsByYear=2007&resultsByYearOrderBy=date&aaId=014201847
25. Usain BOLT // https://www.iaaf.org/data/GetCompetitorResultsByYearHtml?resultsByYear=2006&resultsByYearOrderBy=date&aaId=014201847
26. Usain BOLT // https://www.iaaf.org/data/GetCompetitorResultsByYearHtml?resultsByYear=2005&resultsByYearOrderBy=date&aaId=014201847
27. Usain BOLT // https://www.iaaf.org/data/GetCompetitorResultsByYearHtml?resultsByYear=2004&resultsByYearOrderBy=date&aaId=014201847
28. Usain BOLT // https://www.iaaf.org/data/GetCompetitorResultsByYearHtml?resultsByYear=2003&resultsByYearOrderBy=date&aaId=014201847
29. Usain BOLT // https://www.iaaf.org/data/GetCompetitorResultsByYearHtml?resultsByYear=2002&resultsByYearOrderBy=date&aaId=014201847
30. Usain BOLT // https://www.iaaf.org/data/GetCompetitorResultsByYearHtml?resultsByYear=2001&resultsByYearOrderBy=date&aaId=014201847
31. Olympedia (ингл.) — 2006.
32. Helps H. Bolt handed diplomatic passport by Jamaica's PM (ингл.) / Reuters — 2009.
33. Athletics — Athlete Medal Leaders (билдәһеҙ). sports-reference.com. Дата обращения: 2014-2-25. 2012 йыл 26 ноябрь архивланған.
34. Welcoming home our Olympians (билдәһеҙ). jamaica-gleaner. Дата обращения: 2014-8-21. Архивировано 12 декабрь 2013 года. 2013 йыл 12 декабрь архивланған.
35. Focus on Athletes Biography (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 27 ноябрь 2014.
36. Jamaica’s Usain Bolt: Is He Still the World’s Fastest Runner? (билдәһеҙ). Дата обращения: 19 сентябрь 2014.
37. Vatican invites Usain Bolt to address religious liberty conference (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2014.
38. Bolt's gold down to yam power, father says (билдәһеҙ). reuters. Дата обращения: 2014-2-25. 2012 йыл 18 сентябрь архивланған.
39. Usain Bolt's rise from rags to rapid riches (билдәһеҙ). theguardian. Дата обращения: 2014-9-19.
40. Usain Bolt's school - Waldensia Primary, Jamaica (билдәһеҙ). ВВС. Дата обращения: 2014-2-25.
41. The Greatest: Usain Bolt (билдәһеҙ). The Independent. Дата обращения: 2014-2-25.
42. Pablo McNeil - the man who put the charge in Bolt (билдәһеҙ). http://jamaica-gleaner.com/.+Дата обращения: 2014-2-25. 2013 йыл 27 июль архивланған.
43. Focus on Athletes biographies (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 2014-2-25.
44. WORLD JUNIOR ATHLETICS HISTORY (билдәһеҙ). Дата обращения: 2014-2-25. 2013 йыл 20 декабрь архивланған.
45. Результаты квалификации дистанции 200 метров (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 2014-2-25.
46. Результаты полуфинала дистанции 200 метров (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 2014-2-25.
47. world-junior-championships-men/200-metres/final (билдәһеҙ). 31st Carifta Games. Дата обращения: 2014-8-7.
48. world-junior-championships-men/200-metres/final (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 2014-8-7.
49. Hicham El Guerrouj and Paula Radcliffe are 2002 World Athletes of the Year (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 2014-8-7.номинацияһында еңеүсе булған
50. Focus on Athletes Biography (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 2014-8-7.
51. 32nd Carifta Games (билдәһеҙ). Дата обращения: 2014-8-7.
52. 32nd Carifta Games (билдәһеҙ). Дата обращения: 2014-8-7.
53. Высшие мировые достижения у юношей (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 2014-8-7.
54. Мировые рекорды среди юниоров
55. Injury forces Usain Bolt to withdraw from World Junior Championships (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 2014-8-6.
56. 28th Olympic Games > 200 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 2014-8-6.
57. I was in gutter, admits Chambers (билдәһеҙ). BBC. Дата обращения: 2014-8-6.
58. How bottles of Guinness and buckets of chicken nuggets made Usain Bolt the fastest man in the world (билдәһеҙ). dailymail.co. Дата обращения: 2014-9-19.
59. XX CAC Senior Track & Field Championships (билдәһеҙ). Дата обращения: 2014-8-6.
60. Все параметры шаблона {{cite web}} должны иметь имя. IAAF Super Grand Prix > Norwich Union British Grand Prix > 200 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 2014-8-6.
61. Биография спортсмена (билдәһеҙ). Дата обращения: 2014-8-6. 2015 йыл 19 сентябрь архивланған.
62. Jamaica’s Bolt recovers from motor vehicle accident (билдәһеҙ). Дата обращения: 2014-8-6.
63. IAAF Grand Prix > Golden Spike > 200 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 2014-8-6.
64. IAAF Super Grand Prix > Athletissima 2006 > 200 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 2014-8-6.дистанци
65. IAAF Grand Prix > Zagreb 2006 > 200 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 2014-8-6.
66. 4th IAAF World Athletics Final > 200 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 2014-8-6.
67. IAAF World Cup > 10th IAAF World Cup > 200 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 2014-8-6.
68. IAAF Super Grand Prix > Athletissima > 200 Metres - men (билдәһеҙ). Дата обращения: 5 август 2014.
69. IAAF Grand Prix > Norwich Union British Grand Prix > 200 Metres - men (билдәһеҙ). Дата обращения: 5 август 2014.
70. IAAF Super Grand Prix > Norwich Union Super Grand Prix > 200 Metres - men (билдәһеҙ). Дата обращения: 5 август 2014.
71. 11th IAAF World Championships in Athletics > 4x100 Metres Relay - men (билдәһеҙ). Дата обращения: 5 август 2014.
72. 11th IAAF World Championships in Athletics > 4x100 Metres Relay - men (билдәһеҙ). Дата обращения: 5 август 2014.
73. BOLT dashes 10.03sec in Kingston (билдәһеҙ). Дата обращения: 5 август 2014.
74. BOLT stuns with 9.76 dash in Kingston – JAMAICA INTERNATIONAL REPORT (билдәһеҙ). Дата обращения: 5 август 2014.
75. IAAF Grand Prix > Athens Grand Prix > 200 Metres - men (билдәһеҙ). Дата обращения: 5 август 2014.
76. Профиль легкоатлета на сайте ESPN (билдәһеҙ). Дата обращения: 5 август 2014.
77. Athletics Men's 100 metres Medalists (билдәһеҙ). Дата обращения: 5 август 2014. 2014 йыл 2 июль архивланған.
78. How much faster could Usain Bolt have gone? (билдәһеҙ). New Scientist. Дата обращения: 5 август 2014.
79. NEWS FLASH - World 4x100m record, 37.10 sec – BOLT and JAMAICA again! (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 12 декабрь 2014.
80. «Lightning» Bolt donates for children in China’s quake zone Xinhua
81. Усэйна Болта, USA.one.
82. IAAF Golden League > Weltklasse Zürich > 100 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 8 август 2014.
83. IAAF Super Grand Prix > Athletissima 2008 > 200 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 8 август 2014.
84. IAAF Golden League > Memorial Van Damme > 100 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 8 август 2014.
85. Bolt and Isinbayeva are World Athletes of the Year – 2008 World Athletics Gala (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 8 август 2014.
86. Bolt maintains improvement over longer sprint (билдәһеҙ). reuters.com. Дата обращения: 8 август 2014. 2014 йыл 1 ноябрь архивланған.
87. Bolt runs 14.35sec for 150m; (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 8 август 2014.
88. Bolt completes double; 'Not 100%' Veronica Campbell-Brown runs 22.40 – JAM Champs, Day 3 (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 8 август 2014.
89. IAAF Grand Prix > 48th Zlatá Tretra Ostrava / Ostrava Golden Spike > 100 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 8 август 2014.
90. Meeting de Lausanne : Bolt, la foudre frappe encore (билдәһеҙ). marathons. Дата обращения: 8 август 2014.
91. IAAF Golden League > Meeting Areva > 100 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 8 август 2014.
92. Event Report - Men's 100m - Final (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 8 август 2014.
93. Biomechanical analysis 12. IAAF World Championships in Athletics Berlin, 15. - 23.08.2009 (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 5 октябрь 2014. Архивировано 23 август 2009 года. 2012 йыл 15 август архивланған.
94. Bolt again, and again! 19.19 World record in Berlin (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 8 август 2014. 2014 йыл 8 август архивланған.
95. 12th IAAF World Championships in Athletics Berlin, 4x100 Metres Relay - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 6 октябрь 2014.
96. IAAF Golden League > Weltklasse Zürich > 100 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 12 август 2014.
97. IAAF Golden League > Memorial Van Damme > 200 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 12 август 2014.
98. IAAF World Athletics Final > IAAF/VTB Bank World Athletics Final > 200 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 12 август 2014.
99. Профиль на pacesportsmanagement.com (билдәһеҙ). Дата обращения: 12 август 2014.
100. Bolt and Richards are World Athletes of the Year – 2009 World Athletics Gala (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 12 август 2014.
101. Diamond League Meetings > IAAF Diamond League Shanghai > 200 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 12 август 2014.
102. Usain Bolt falls just short of 300m world record at Golden Spike meeting in Ostrava (билдәһеҙ). The telegraph. Дата обращения: 12 август 2014.
103. Diamond League Meetings > DN Galan > 100 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 12 август 2014.
104. Diamond League Meetings > Samsung DL Golden Gala > 100 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 14 август 2014.
105. Men's 100m - Final - Blake steals the show as Bolt incredibly false starts (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 14 август 2014. 2014 йыл 14 август архивланған.
106. 13th IAAF World Championships in Athletics > 200 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 14 август 2014.
107. Meeting Zurich 2011: Usain Bolt refuse 200 000€ pour un 100m…  (билдәһеҙ) Isportune.fr. Дата обращения: 14 август 2014.
108. Bolt and Pearson are World Athletes of the Year – 2011 World Athletics Gala (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 14 август 2014.
109. Jamaica International Invitational, Kingston (NS), JAM (JAM) - Saturday, May 05, 2012 (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 5 октябрь 2014. Архивировано 28 август 2012 года.
110. Bolt and Pearson are World Athletes of the Year – 2011 World Athletics Gala (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 14 август 2014.
111. JO : Bolt porte-drapeau de la Jamaïque  (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 15 август 2014.
112. Athletics Men's 100 metres Medalists (билдәһеҙ). sports-reference.com. Дата обращения: 15 август 2014. 2014 йыл 2 июль архивланған.
113. Athletics Men's 200 metres Medalists (билдәһеҙ). sports-reference.com. Дата обращения: 15 август 2014. 2014 йыл 4 август архивланған.
114. Став величайшим спринтером в истории, Болт поставил ультиматум журналистам  (билдәһеҙ). newsru.com. Дата обращения: 15 август 2014.
115. IOC president Jacques Rogge says Usain Bolt is not a 'legend' yet (билдәһеҙ). independent.co.uk. Дата обращения: 15 август 2014.
116. Усэйну Болту подарили эстафетную палочку (билдәһеҙ). rg.ru. Дата обращения: 20 август 2014.
117. Diamond League Meetings > Weltklasse Zürich > 200 Metres - men  (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 20 август 2014.
118. Diamond League Meetings > Belgacom Memorial Van Damme > 100 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 20 август 2014.
119. Bolt and Felix are 2012 World Athletes of the Year (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 20 август 2014.
120. Camperdown Classics 2013 - 2/9/2013 (билдәһеҙ). Дата обращения: 4 август 2014.
121. Athlétisme : Bolt entame sa saison avec "une mauvaise course"  (билдәһеҙ). Дата обращения: 4 август 2014.
122. Diamond League Meetings > ExxonMobil Bislett Games > 200 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 4 август 2014.
123. Athlé - Ch. JAM : Tranquille comme Bolt  (билдәһеҙ). lequipe.fr. Дата обращения: 4 август 2014.
124. Diamond League Meetings > Meeting Areva > 200 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 4 август 2014.
125. Болт победил на стометровке  (билдәһеҙ). Вести. Дата обращения: 4 август 2014. 2014 йыл 8 август архивланған.
126. 2013 TOP LIST - 200 METRES (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 4 август 2014.
127. 4X100 METRES RELAY - MEN - SENIOR - OUTDOOR - 2013 (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 4 август 2014.
128. Usain Bolt sets sights on breaking 200-metre world record in 2014, looking to retire after Rio Olympics (билдәһеҙ). Дата обращения: 4 август 2014.
129. Glasgow 2014: Usain Bolt set for Commonwealth Games debut in Scotland & admits he couldn't disappoint his fans (билдәһеҙ). Дата обращения: 4 август 2014.
130. Bolt to RETIRE in 2016! Sprint king reveals plans to bow out at the top after claiming more gold at Rio Olympics (билдәһеҙ). dailymail. Дата обращения: 4 август 2014.
131. Usain Bolt thrills Glasgow Commonwealth Games with relay gold but not planning to race Gold Coast 2018 (билдәһеҙ). News Corp Australia. Дата обращения: 3 август 2014.(недоступная ссылка)
132. Jamaican sprinter dips under 10 seconds in his second 100m race of the season in Warsaw (билдәһеҙ). athleticsweekly.com. Дата обращения: 1 сентябрь 2014.
133. Usain Bolt ends season (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 1 сентябрь 2014.
134. Bolt opens season in Kingston with rare 4x100m loss (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 3 март 2015.
135. Bolt wins first 100m race of 2015 in Rio (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 9 май 2015.
136. 54th Ostrava Golden Spike > 200 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 27 май 2015.
137. 2015 New York City - IAAF Diamond League > 200 Metres - men (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 16 июнь 2015.
138. Bolt lights up London as Farah flies to world-leading win – IAAF Diamond League (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 21 август 2015.
139. IOC sanctions two athletes for failing anti-doping test at Beijing 2008 (ингл.). IOC News (25 ғинуар 2017). Дата обращения: 25 ғинуар 2017.
140. Усэйн Болт лишился золота Олимпиады-2008 из-за допинг-пробы партнера  (билдәһеҙ). РИА «Новости» (25 ғинуар 2017). Дата обращения: 25 ғинуар 2017.
141. Болт назвал сроки завершения карьеры  (билдәһеҙ). lenta.ru (3 февраль 2017). Дата обращения: 6 август 2017.
142. Болт завоевал бронзовую медаль на своем последнем чемпионате мира  (билдәһеҙ). lenta.ru (5 август 2017). Дата обращения: 6 август 2017.
143. Болт получил травму в эстафете 4х100 м на ЧМ в Лондоне, которую выиграли британцы  (билдәһеҙ). Р-Спорт (13 август 2017).
144. Блэйк: Болт получил травму, потому что просто «остыл»  (билдәһеҙ). Чемпионат.com (13 август 2017).
145. Болт подтвердил, что все-таки покидает большой спорт после чемпионата мира в Лондоне  (билдәһеҙ). Р-Спорт (14 август 2017).
146. Boltin salaisuus: Moderni tekniikka ja supernopeat solut  (билдәһеҙ). Дата обращения: 4 август 2014. 2014 йыл 10 август архивланған.
147. Runner's world: Usain Bolt and his entourage  (билдәһеҙ). Дата обращения: 21 август 2014.
148. Let's put Usain Bolt's ability into historical context (билдәһеҙ). http://espn.go.com/.+Дата обращения: 22 сентябрь 2014.
149. Why Bolt is 30 years ahead of his time (билдәһеҙ). esquire.com. Дата обращения: 22 сентябрь 2014. 2014 йыл 19 август архивланған.
150. Bolt’s 100m World record analysed every 20 metres - Biomechanics Project, Berlin 2009 (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 20 октябрь 2014. Архивировано 23 август 2009 года. 2012 йыл 15 август архивланған.
151. 100 METRES - MEN - SENIOR - OUTDOOR ALL TIME BEST (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 7 октябрь 2014.
152. 200 METRES - MEN - SENIOR - OUTDOOR ALL TIME BEST (билдәһеҙ). IAAF. Дата обращения: 7 октябрь 2014.
153. USAIN BOLTS FROM GIRL (ингл.). Дата обращения: 20 август 2014. 2015 йыл 2 май архивланған.
154. She Bolt-ed! Usain's British girlfriend Megan Edwards calls time on her relationship because of the long distance (ингл.). Дата обращения: 20 август 2014.
155. World's Highest-Paid Athletes (ингл.). Forbes. Дата обращения: 1 сентябрь 2014. Архивировано 22 ноябрь 2012 года.
156. World's Highest-Paid Athletes (ингл.). Forbes. Дата обращения: 1 сентябрь 2014. Архивировано 31 декабрь 2013 года.
157. World's Highest-Paid Athletes (ингл.). Forbes. Дата обращения: 1 сентябрь 2014.
158. Usain Bolt goes into the restaurant business before his eagerly awaited return to the track (ингл.). The telegraph. Дата обращения: 1 сентябрь 2014. 2012 йыл 30 июнь архивланған.
159. Usain signs new contract with Puma (билдәһеҙ). Дата обращения: 4 август 2014. 2014 йыл 31 июль архивланған.
160. Bolt adopts abandoned cheetah cub (билдәһеҙ). ESPN. Дата обращения: 4 август 2014.
161. Bolt offers tips to Ronaldo at Manchester United training (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 14 март 2012 года.
162. Болт хочет стать игроком «Манчестер Юнайтед»  (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 14 март 2012 года. 2011 йыл 13 июнь архивланған.
163. Болт стал спортсменом года по версии ИААФ  (билдәһеҙ). Газета.Ru. «Газета.Ру», АО (2 декабрь 2016). Дата обращения: 2 декабрь 2016. Архивировано 2 декабрь 2016 года.
164. rjrsportsfoundation.com  (билдәһеҙ). Дата обращения: 21 август 2014. Архивировано 1 август 2015 года. 2015 йыл 1 август архивланған.
165. Sportsman and Sportswoman of the Year Awards: Bolt, SFP rule (билдәһеҙ). Дата обращения: 21 август 2014.
166. Tous sports : Bolt, champion des champions monde  (билдәһеҙ). lequipe.fr. Дата обращения: 21 август 2014.

Алдан килеүсе: Асафа Пауэлл

Мировой рекорд в беге на 100 метров 31 мая 2008 — по настоящее время

Һуңынан килеүсе: —

Алдан килеүсе: Майкл Джонсон

Мировой рекорд в беге на 200 метров 20 августа 2008 — по настоящее время

Һуңынан килеүсе: —

Ҡалып:Обладатели 6 и более золотых олимпийских медалей Ҡалып:Олимпийские чемпионы в беге на 100 метров Ҡалып:Олимпийские чемпионы в беге на 200 метров Ҡалып:Олимпийские чемпионы в эстафете 4х100 метров Ҡалып:Чемпионы мира в беге на 100 метров Ҡалып:Чемпионы мира в беге на 200 метров Ҡалып:Чемпионы мира в эстафете 4×100 метров

Ҡалып:Без указания даты смерти, включая ныне живущих

Иҫкәрмәләр