Херцег-Нови

Херцег-Нови
	Херцег-Нови
	черног. Херцег Нови
Байраҡ	Герб
Нигеҙләү датаһы	1382
Рәсми атамаһы	Херцег Нови
Этнохороним	castelnuovesi
Донъя ҡитғаһы	Европа
Дәүләт	Черногория
Административ үҙәге	Херцег-Нови[d]
Административ-территориаль берәмек	Херцег-Нови[d]
Сәғәт бүлкәте	Үҙәк Европа ваҡыты[d] һәм UTC+1:00[d]
Халыҡ һаны	16 493 кеше (2003)
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	40 метр
Туғандаш ҡала	Смедерево[d], Земун[d], Ново-Место, Барлетта[d], Гульонези[d], Чаетина[d], Левангер[d], Крань[d], Битола[d] һәм Бачка-Топола[d]
Майҙан	235 км²
Почта индексы	85340
Рәсми сайт	hercegnovi.me
Иң тәүге яҙма ваҡыты	1382
Урындағы телефон коды	31
Номер тамғаһы коды	HN
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Категория:Похороненные в Херцег-Нови[d]
	Херцег-Нови Викимилектә

Хе́рцег-Но́ви (шулай уҡ Герцег-Нови, сер. һәм черног. Херцег Нови, итал. Castelnuovo) — Черногорияла ҡала. Херцег-Нови муниципалитетының административ үҙәге.

Географияһы

Адриатик диңгеҙенең Котор ҡултығы яры буйында, Орьен тауы итәгендәге үҙәндә урынлашҡан. Убалы рельеф арҡаһында Херцег-Новила текә һуҡмаҡтар һәм баҫҡыстар күп, шунлыҡтан уны «мең баҫҡыстар ҡалаһы» тип атайҙар. Херцег-Нови муниципалитетының майҙаны 235 км² тәшкил итә.

Климаты

Климаты — урта диңгеҙ, йылы ҡоро йәйе һәм йомшаҡ дымлы ҡышы менән айырыла. Херцег-Нови урынлашҡан еренең үҙенсәлектәре арҡаһында айырым микроклиматҡа эйә. Бында йылына 200 самаһы ҡояшлы көн. Июль һәм август айҙарында — көнөнә яҡынса 11 ҡояшлы сәғәт. Уртаса йыллыҡ температура: +16,2 °C. Көн дауамында 4 градусҡа етә алған температураның бер аҙ тирбәлеүе йыш ҡына күҙәтелә. Май айынан сентябргә тиклем уртаса температура +25 °C. Һыу инеү миҙгеленең биш айға тиклем дауам итеүе ихтимал, был ваҡытта диңгеҙҙең уртаса температураһы 22-26 градус тәшкил итә. Бер йылда уртаса 1930 миллиметр яуым-төшөм яуа. Һауаның сағыштырма дымлылығы — йәй миҙгелендә 63 % һәм көҙөн 80 % тиклем.

Халҡы

2003 йылғы халыҡ иҫәбен алыу Херцег-Нови муниципалитетында 33 мең самаһы кеше иҫәпләнгән. Херцег-Нови халҡы тураһында түбәндә бирелгән һандар Игало халҡын да үҙ эсенә ала, сөнки ике тораҡ пункты ла әлеге ваҡытта фактик рәүештә бер ҡаланы тәшкил итә (Игало рәсми рәүештә айырым административ берәмек булып иҫәпләнә).

Март 1981 — 12 686
Март 1991 — 15 105
Ноябрь 2003 — 16 493 (Херцег-Нови — 12 739, Игало — 3754)

Тарихы

Был ҡалаға 1382 йылда Босния короле Твртко I тарафынан Свети Стефан — йәки итальян манераһына Сан-Стефано (хәҙер Черногориялағы башҡа ҡала шулай атала) исеме менән ҡәлғә булараҡ нигеҙ һалынған. Король Твртко Беренсенең вафат булғандан һуң, ҡәлғә Косач династияһынан кенәз Сандаль Хранич ҡулына күсә. Ул идара иткән ваҡытта бында тоҙ менән сауҙа итеүҙең мөһим үҙәге барлыҡҡа килгән. Сандал Храничтан ҡәлғәне уның ҡустыһы, герцог Стефан Вукшич, мираҫ итеп ала. Ул идара иткән осорҙа тораҡ пункт ҡала хоҡуғын ала һәм хәҙерге исемен йөрөтә башлай (нәҡ Стефан Вукшичтың титулынан «Херцег» һүҙе барлыҡҡа килә). 1466 йылда Венеция Рреспубликаһы герцогҡа Адриатик диңгеҙҙәге Брач утрауына һәм Сплиттағы һарайға Херцег-Нови һәм Рисан ҡалаларын алмаштырырға тәҡдим итә — ләкин Стефан Вукшич баш тарта.

1482 йылда Ғосман империяһы герцог Стефандың улы — Владислав Херцеговичтан Рисан һәм Херцег-Нови ҡалаларын яулап ала һәм ике быуат уларға хужа була (1538—1539 йылдарҙа ҡыҫҡа ваҡытҡа испандар баҫып ала). 1688 йылда ғына венециялылар ике ҡаланы ла төрөктәрҙән тартып ала һәм Херцег-Новиҙы, итальян телендә «Яңы йоҙаҡ» тигәнде аңлатҡан Кастельнуово (Castelnuovo) итальян исеме аҫтында «Албания Венета» провинцияһының бер өлөшө булараҡ, Венеция республикаһы составына индерә. Артабанғы быуаттарҙа Херцег-Нови яҙмышы бөтә Боки Которскийҙың яҙмышынан айырылмай — 1797 йылға тиклемге Венеция хакимлығы, Наполеон һуғыштары осоронда Рәсәй империяһы ҡурсалауы (1806—1807 йылдар), Иллирия провинциялары составында француз идараһының ҡыҫҡа ваҡытлы осоро, 1918 йылға тиклем Австро-Венгрия хакимлығы, Югославия тарҡалғанға тиклем уның составына инеүе.

2018 йылдың мартында автор — архитектор, эколог һәм геральдист Срджан Марловичтың (Srđan Marlović) 2017 йылдың авгусында дөйөм фекер алышыуға тәҡдим иткән ҡаланың яңы гербы һәм флагы хупланды^[1]^[2].

Херцег-Нови — Черногорияның төп туристик йүнәлештәренең береһе. Был билдәле спа-медицина үҙәге: Игалонан алыҫ түгел ерҙә «Игальско Блато» шифаханаһы һәм «Игальск Слатине» минераль һыу сығанағы урынлашҡан. Шулай уҡ унда Милошевич исемендәге физиотерапия һәм реабилитация институты урынлашҡан, ул 1949 йылда асылған.

Ҡалала Черногория университетының ғәмәли физиотерапия факультеты, архив, тарихи музей, китапханаһы урынлашҡан.

Транспорты

Херцег-Новиҙан бер тигеҙ тиерлек алыҫлыҡта (30 километр самаһы) ике аэропорт урынлашҡан: Тивата аэропорты — Черногорияның ике халыҡ-ара аэропортының береһе һәм Дубровник аэропорты (Хорватия). Херцег-Нови Черногорияның ҡалған өлөшө менән ике һыҙатлы автомобиль юлы — Адриатика трассаһы (Jadranska magistrala) менән тоташтырылған. Шулай уҡ ҡаланан алыҫ түгел Вериге боғаҙы аша Каменари — Лепетан кисеүе эшләй, ул Хорватиянан Черногорияға илткән юлда Котор ҡултығын урап үтмәҫкә мөмкинлек бирә (киләсәктә был урында күпер төҙөү планлаштырыла).

Архитектураһы

1382 йылда Босния короле Твртко Беренсе төҙөгән диңгеҙ ҡәлғәһе (Forte Mare), Ғосман империяһы хакимлыҡ итеү осоронда төҙөлгән сәғәт башняһы (төр. Саат-Кула) һәм «Ҡанлы башня» ҡәлғәһе (төр. Канли-Кула), шулай уҡ Белавист майҙанындағы Михаил Архангелдың православие сиркәүеҡаланың иң билдәле иҫтәлекле урындары булып һанала. Һуңынан ботҡаға табыныу менән шөғөлләнгәндәр. Ғосман хакимлығы осоронда төҙөлгән Канли-Кула һәм эклектика рухында.

Ҡаланан ситтә Савин монастырына (Manastir Savina) — XVII быуатта Герцеговинанан күсеп килгән монахтар нигеҙ һалған ир-егеттәр православие монастырына барырға мөмкин.

Ҡалала 2007 йылда тергеҙелгән рус зыяраты урынлашҡан. Унда 1917 йылдан һуң Югославияға күсеп килгән Рәсәй армияһы генералдары һәм офицерҙары ерләнгән. Черногория ерендә вафат булған бөтә рустар хөрмәтенә бәләкәй һәйкәл ҡуйылған. Үҫемлектәрҙең күп булыуы һәм реликт ағастарҙың, ҡыуаҡтарҙың күплеге өсөн Херцег-Новиҙы «Черногорияның ботаника баҡсаһы» тип йөрөтәләр. Уның Ботаника баҡсаһында сәскә байрамдары даими үткәрелә, шуларҙың иң билдәлеһе — «Мимоза фестивале».



Архангел Михаилдың православие сиркәүе	Ҡәлғә	Габела—Зеленика тимер юлы урынында яр буйы	Изге Иероноим сиркәүе