Ҡуңыр ҡуңыҙ

	Рәсәйҙең Ҡыҙыл китабы ; популяция ҡыҫҡара
	ИПЭЭ РАН сайтында эҙләргә

	Ҡуңыр ҡуңыҙ
	; Ата бөжәк
Фәнни классификация
Домен:	Эукариоттар
Батшалыҡ:	Хайуандар
Суб-батшалыҡ:	Эуметазойҙар
Тип/Бүлек:	Ике яҡлы - симметриялы
Ярым бүлек:	Беренсел ауыҙлылар
Рангаһыҙ:	Ҡау һалыусылар
Тип:	Быуынтыҡ аяҡлылар
Ярым тип:	Трахеялылар
Юғары класс:	Алты аяҡлылар
Класс:	Бөжәктәр
Подкласс:	Асыҡ яңаҡ һөйәклеләр
Инфракласс:	Ҡанатлы бөжәктәр
Инфракласс:	[[Neoptera\|Яңы ҡанатлы бөжәктәр ru:Новокрылые насекомые]]
Отряд:	Ҡаты ҡанатлылар
Ярым отряд:	Ҡуңыҙҙар
Инфраотряд:	Scarabaeiformia
Юғары ғаилә:	Scarabaeoidea
Ғаилә:	Пластинчатоусые
Ярым ғаилә:	Восковики и пестряки
Триба:	Trichiini
Ярым триба:	Osmodermina
Ырыу:	Osmoderma
Төр:	Ҡуңыр ҡуңыҙ
Халыҡ-ара фәнни исеме
	Osmoderma eremita Scopoli, 1763
Һаҡлау статусы
	Хәүефле хәлгә яҡын; IUCN 2.3 Near Threatened : 15632
NCBI	314302
EOL	292560

Ҡуңыр ҡуңыҙ^[1] (лат. Osmoderma eremita) — ҡаты ҡанатлылар отрядының суҡ мыйыҡлылар ғаиләһенә ҡараған бөжәк.

Ҡылыҡһырлама

Кәүҙәһе киң, яҫы, 24—30 мм оҙонлоҡта. Ҡуңыр төҫтә, йәшкелт металға оҡшаш ялтырауыҡлы. Башы йыйырсыҡлы, мыйығы ҡыҫҡа, япраҡ формаһында. Өҫкө ҡанаты ҡабарынҡы, даға рәүешле, түңәрәк. Алғы сирағы 3 тешле. Енси диморфизм хас: ата ҡуңыҙҙарҙың алғы арҡаһының уртаһында киң буй бураҙна, инә ҡуңыҙҙарҙың — ваҡ буй батынҡылыҡ һәм алғы өлөшөндә 2 түмһәләк бар.

Үрсеүе

Йомортҡаларын ҡарт ағас ҡыуышына һала. Ҡарышлауыҡтары дуға формаһында, 90—100 мм оҙонлоҡта, 3 йыл һәм унан да ашыу ваҡыт дауамында үҫешәләр. Ҡуңыҙҙарҙың осоуы июнь—сентябрҙә; эңерҙә һәм төндә әүҙемдәр.

Туҡланыуы

Ағастарҙың имгәнгән олондарынан ағып сыҡҡан һут менән, ҡарышлауыҡтары серек үҙағас менән туҡлана. Өлкән ҡуңыҙҙарҙың бер нисә метр алыҫлыҡтан һиҙелгән көслө, насар еҫе бар.

Таралышы

Башҡортостан Республикаһында Бөрө, Ғафури һәм Өфө райондарының ҡатнаш һәм киң япраҡлы урмандарында осрай. Башҡортостан Республикаһы һәм Рәсәй Федерацияһының "Ҡыҙыл китап"тарына индерелгән.

Ҡуңыр ҡуңыҙ // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.

Иҫкәрмәләр

↑ Стриганова Б. Р., Захаров А. А. Пятиязычный словарь названий животных: Насекомые (латинский-русский-английский-немецкий-французский) / Под ред. д-ра биол. наук, проф. Б. Р. Стригановой. — М.: РУССО, 2000. — С. 118. — 1060 экз. — ISBN 5-88721-162-8.

Һылтанмалар

Д. Тельнов: возможно в России не встречается жук-отшельник Osmoderma eremita

[1] Стриганова Б. Р., Захаров А. А. Пятиязычный словарь названий животных: Насекомые (латинский-русский-английский-немецкий-французский) / Под ред. д-ра биол. наук, проф. Б. Р. Стригановой. — М.: РУССО, 2000. — С. 118. — 1060 экз. — ISBN 5-88721-162-8.

[1]

Рәсәйҙең Ҡыҙыл китабы популяция ҡыҫҡара
ИПЭЭ РАН сайтында эҙләргә