Ҡырмыҫҡалы районы

Ҡырмыҫҡалы районы
Ҡырмыҫҡалы районы
Байраҡ^[d]
Нигеҙләү датаһы	20 август 1930
Дәүләт	Рәсәй
Административ үҙәк	Ҡырмыҫҡалы
Административ-территориаль берәмек	Башҡортостан Республикаhы
Сәғәт бүлкәте	YEKT һәм UTC+05:00^[d]
Халыҡ һаны	49 285 кеше (1 ғинуар 2019)[1]
Сиктәш	Иглин районы
Майҙан	1750,88 км²[2]
Почта индексы	4530ХХ
Рәсми сайт	admkarm.ru
Урындағы телефон коды	34765
Ҡырмыҫҡалы районы Викимилектә

Ҡырмыҫҡалы районы (рус. Кармаскалинский район) — Башҡортостан Республикаһының урта өлөшөндә, Ағиҙел йылғаһының һул яғында урынлашҡан район.

1930 йылда ойошторолған. Майҙаны — 1751 км².

Район үҙәге — Ҡырмыҫҡалы ауылы.

Ҡырмыҫҡалы районы Дәүләкән, Шишмә, Өфө, Иглин, Архангел, Ғафури, Ауырғазы райондары менән сиктәш.

2002 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса халыҡ һаны — 46,2 мең кеше. Күпселеген башҡорттар (42,68 %), татарҙар (28,97 %) һәм урыҫтар (16,06 %) тәшкил итә.

Халыҡтың уртаса тығыҙлығы — 26,4 кеше/км².

Билдәле шәхестәр

• Аҡбашев Рәшит Шаһабетдин улы (29.05.1933—21.02.2015), СССР һәм Рәсәй һаулыҡ һаҡлау эшмәкәре, 1962—1994 йылдарҙа Янғантау шифаханаһының баш табибы. Медицина фәндәре кандидаты (1975). Рәсәй Федерацияһының (1993) һәм Башҡорт АССР-ының (1967) атҡаҙанған табибы. СССР-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы, СССР профсоюздары курортары отличнигы, «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры. Салауат районының почётлы гражданы (2012).
• Безденежный Фёдор Ильич (23.02.1926—26.10.2001), нефтсе, 1959—1981 йылдарҙа «Арланнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы операторы, скважиналарҙы ер аҫтында ремонтлау мастеры. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1971). Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (1978).
• Ирек Кинйәбулатов (15.07.1938—2.06.2016), шағир һәм яҙыусы, журналист һәм публицист. Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (2008), Салауат Юлаев ордены кавалеры (2014), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2001). Зәйнәб Биишева (2000), Сергей Чекмарёв (2000), Рәми Ғарипов (2001), Фәтих Кәрим (2006), Мәжит Ғафури (2007), Мөхәмәтсәлим Өмөтбаев (2007) һәм Назар Нәжми (2014) исемендәге премиялар лауреаты. Райондың почётлы гражданы. Абдулла ауылынан.
• Кинйәғолов Барый Исмай улы (1.06.1948—25.06.2018), хужалыҡ һәм дәүләт эшмәкәре, хоҡуҡ белгесе. Юридик фәндәр докторы (2004). Башҡорт АССР-ының 12-се саҡырылыш Юғары Советы һәм Башҡортостан Республикаһының 1-се саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты. Башҡортостандың атҡаҙанған төҙөүсеһе (1996), РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1981). Салауат Юлаев ордены кавалеры (2006). Иҫке Йәнбәк ауылынан^[3].
• Ҡолбахтин Нәзир Мырҙабай улы (17.09.1941), тарихсы-ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Тарих фәндәре докторы (1997), профессор (1998). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2001), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (2003). Башҡортостан Фәндәр академияһының Р. Ғ. Кузеев исемендәге премия лауреаты (2009). Шәрипҡол ауылынан.
• Ҡунаҡбаев Сабирйән Абдулла улы (29.12.1901—3.07.1996), ғалим-селекционер, БССР Фәндәр академияһының почётлы академигы (1991), ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (1950). Социалистик Хеҙмәт Геройы (1987). РСФСР-ҙың атҡаҙанған агрономы (1957), БАССР-ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1963). Олокүл ауылынан.
• Майстренко Валерий Николаевич (8.09.1947) — ғалим-химик, Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһының ағза-корреспонденты (2006), химия фәндәре докторы (1990), профессор (1992), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2001). (Новиковка ауылынан (хәҙер бөткән).
• Маскулов Рамзит Мөнир улы (27.09.1957) — архитектор, 1987 йылдан СССР Архитекторҙар союзы ағзаһы. Рәсәй Федерацияһының почётлы (2007), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (2002) архитекторы. (Яңы Ҡыйышҡы ауылынан)^[4].
• Мифтахова Әминә Садиҡ ҡыҙы (8.12.1923—25.11.2005), табип-ғалим, балалар неврологы. 1953—1986 йылдарҙа Башҡорт дәүләт медицина институты уҡытыусыһы, 1972—1983 йылдарҙа кафедра мөдире. Медицина фәндәре докторы (1973), профессор (1974). СССР-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1967). Абдулла ауылынан^[5].
• Рафиҡов Ғәббәс Ғабдрафиҡ улы (26.03.1899—1982), дәүләт һәм хужалыҡ эшмәкәре. 1944—1955 йылдарҙа Ҡырмыҫҡалы район Советы рәйесе. Башҡорт АССР-ының 2-се һәм 3-сө саҡырылыш Юғары Советы депутаты. БАССР Юғары Советы Президиумы, КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты һәм СССР Журналистар союзы ағзаһы, РСФСР-ҙың персональ пенсионеры. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ, Ҡыҙыл Йондоҙ һәм ике «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры. Иғмәт ауылынан^[6].
• Сәлихова Эльвина Әхнәф ҡыҙы (18.12.1973), тел белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре докторы (2008). Прибельский ауылынан^[7].
• Ураҙбахтин Илдар Миҙхәт улы (9.05.1954), ғалим-хирург, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2005). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2005), Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2007). Атйетәр ауылынан^[8].
• Ханнанов Рәсих Нурғәли улы (28.10.1931), журналист, шағир һәм яҙыусы. 1957 йылдан СССР Журналистар союзы, 1959 йылдан СССР Яҙыусылар союзы, 1960 йылдан КПСС ағзаһы. 1992—1994 йылдарҙа Ҡыҙыл таң республика гәзите мөхәррире. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1981). Шәһит Хоҙайбирҙин (1994) һәм Әнғәм Атнабаев (2005) исемендәге лауреаты.
• Хөсәйенов Марат Әсҡәт улы (15.05.1944—12.12.2016), хужалыҡ эшмәкәре. 1972—2008 йылдарҙа Өфөнәң Электр транспорты идаралығында яуаплы вазифаларҙа. Рәсәй Федерацияһының (2007) һәм Башҡортостан Республикаһының (2000) атҡаҙанған транспорт хеҙмәткәре, Рәсәй Федерацияһының почётлы транспорт хеҙмәткәре (2000). Һарт-Наурыҙ ауылынан^[9].
• Хәзипов Рим Хәлит улы (30.01.1939), ғалим-инженер‑технолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (2007). Башҡорт АССР‑ының атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1987), Рәсәй Федерацияһының почётлы нефтсеһе (2001). Ҡырмыҫҡалы ауылынан^[10].
• Хәмитов Нәжип Шәңгәрәй улы (5.11.1898—5.09.1943), Бөйөк Ватан һуғышында батырҙарса һәләк булған СССР хәрби эшмәкәре. Уҡсылар корпусы командиры, генерал-майор (1943). Ленин, Ҡыҙыл Байраҡ һәм 1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордендары кавалеры. Олокүл ауылынан.

Халыҡ һаны

1939 йылдан башлап халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса районда даими йәшәгән халыҡ һаны (кеше):

Йыл Халыҡ һаны 1939 47 644 [11][12] 1959 55 443 [13][12] 1970 57 183 [14][12] 1979 49 849 [15][12] 1989 45 680 [16][12] Йыл Халыҡ һаны 2002 54 585 [17][12] 2008 52 191 [18] 2009 52 194 [19] 2010 51 504 [20] 2012 50 877 [21] Йыл Халыҡ һаны 2013 50 620 [22] 2014 50 176 [23] 2015 50 190 [24] 2016 50 276 [25] 2017 50 319 [26] Йыл Халыҡ һаны 2018 49 792 [27] 2019 49 285 [1] 2021 52 715 [28]

Ауыл биләмәләре һәм ауылдар

ОКАТО коды	Ҡырмыҫҡалы районы	'
80 235 805 000	Атйетәр ауыл Советы
80 235 805 001	Атйетәр
80 235 805 002	Елизаветино
80 235 805 003	Ҡушкүл
80 235 805 004	Никитин
80 235 805 005	Яңы Алексеевка
80 235 805 006	Иҫке Алексеевка
80 235 805 007	Иҫке Йәнбәк
80 235 805 008	Һыулыҡыуаҡ
80 235 805 009	Таңсәйет
80 235 805 010	Шишмә
80 235 805 011	Яковлевка
80 235 805 012	Яҡтыялан
80 235 815 000	Боҙаяҙ ауыл Советы
80 235 815 001	Боҙаяҙ
80 235 815 002	Александровка
80 235 815 003	Боҙаяҙбаш
80 235 815 004	Алмалыҡ
80 235 820 000	Ефремкин ауыл Советы
80 235 820 001	Ефремкин
80 235 820 002	Алайғыр
80 235 820 003	Антоновка
80 235 820 004	Бочкарёвка
80 235 820 005	Георгиевка
80 235 820 006	Дмитриевка
80 235 820 007	Күлләр
80 235 820 008	Матросовка
80 235 820 009	Мөрсәк
80 235 820 010	Никифоровка
80 235 820 011	Яңы Ҡаҙан
80 235 823 000	Ҡабаҡ ауыл Советы
80 235 823 001	Ҡабаҡ
80 235 823 002	Түбәнге Тимкә
80 235 823 003	Салйоғот
80 235 823 004	Ҡабак станцияһы
80 235 823 005	Иҫке Ҡыйышҡы
80 235 823 006	Сихонкин
80 235 823 007	Балта
80 235 823 008	Үрге Тимкә
80 235 823 009	Үрге Углич
80 235 823 010	Яңы Муса
80 235 823 011	Романовка
80 235 825 000	Ҡамышлы ауыл Советы
80 235 825 001	Ҡамышлы
80 235 825 002	Александровка
80 235 825 004	Үрге Төкөн
80 235 825 006	Ҡаракүл
80 235 825 007	Малай
80 235 825 008	Түбәнге Төкөн
80 235 825 009	Яңы Петровка
80 235 830 000	Ҡарлыман ауыл Советы
80 235 830 001	Олокүл
80 235 830 002	Ивановка
80 235 830 003	Көстөғол
80 235 830 004	Михайловка
80 235 830 005	Яңы Аҡташ
80 235 830 006	Октябрь
80 235 830 007	Покровка
80 235 830 008	Урал
80 235 830 009	Шәрипҡол
80 235 835 000	Ҡырмыҫҡалы ауыл Советы
80 235 835 001	Ҡырмыҫҡалы
80 235 835 002	Аксаков
80 235 835 003	Алексеевка
80 235 835 004	Берёзовка
80 235 835 005	Ҡарлыман
80 235 835 006	Кәсеүән
80 235 835 007	Яңы Троицк
80 235 840 000	Николаевка ауыл Советы.
80 235 840 001	Константиновка
80 235 840 002	Николаевка
80 235 840 003	Ульяновка
80 235 840 004	Кальмовка
80 235 845 000	Яңы Ҡыйышҡы ауыл Советы
80 235 845 001	Яңы Ҡыйышҡы
80 235 845 003	Калгановка
80 235 845 004	Мөкәй
80 235 845 005	Мырҙа
80 235 845 006	Таҙлар станцияһы
80 235 845 007	Һарт-Шишмә
80 235 845 008	Төбәк-Таҙлар
80 235 845 009	Үтәгән
80 235 850 000	Подлуб ауыл Советы
80 235 850 001	Подлуб
80 235 850 002	Бүләкәй
80 235 850 004	Орловка
80 235 850 005	Яҡты Күл
80 235 850 006	Ляхов
80 235 850 007	Бекетов
80 235 850 008	Һыуыҡшишмә
80 235 850 009	Вязовка
80 235 850 010	Ракитовка
80 235 850 011	Һарыһаҙ
80 235 851 000	Прибельский ауыл Советы
80 235 851 001	Прибельский
80 235 851 002	Һарт-Наурыз
80 235 851 003	Шәкәр заводы станцияһы
80 235 855 000	Һәүәләй ауыл Советы
80 235 855 001	Һәүәләй
80 235 855 002	Бишауыл-Уңғар
80 235 855 006	Ибраһим
80 235 855 007	Ҡолош
80 235 855 008	Мөҡсин
80 235 855 009	Набережный
80 235 855 010	Ибраһим разъезы
80 235 865 000	Иҫке Бәпес ауыл Советы
80 235 865 001	Иҫке Бәпес
80 235 865 002	Абдулла
80 235 865 003	Адвокатовка
80 235 865 004	Ҡарлыманбаш
80 235 865 005	Липовка
80 235 865 006	Яңы Бәпес
80 235 865 007	Яңы Бишауыл
80 235 865 008	Яңы Ҡуғанаҡ
80 235 865 009	Смоленка
80 235 870 000	Иҫке Муса ауыл Советы
80 235 870 001	Иҫке Муса
80 235 870 002	Аҡкүл
80 235 870 003	Аҡтүбә
80 235 870 004	Арыҫлан
80 235 870 005	Илтуған
80 235 870 006	Яңы Муса
80 235 875 000	Сахай ауыл Советы
80 235 875 001	Сахай
80 235 875 002	Бельский
80 235 875 003	Ҡыҙылъяр
80 235 875 004	Ҡуяш
80 235 875 005	Эҫем
80 235 875 006	Иҫке Аҡташ
80 235 875 007	Иҫке Шөрөй
80 235 875 008	Сысҡан
80 235 880 000	Шайморат ауыл Советы
80 235 880 001	Шайморат
80 235 880 002	Варшавка
80 235 880 003	Грачёвка
80 235 880 004	Илтирәк
80 235 880 005	Яңы Андреевка
80 235 880 006	Тауһеңер

Транспорт

Район территорияһы буйлап Өфө—Ырымбур тимер юлы, Р-240 «Өфө — Ырымбур» федераль автомобиль юлы үтә.

Иҫкәрмәләр

1. Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан — 2019. — Б. 62.
2. http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst80/DBInet.cgi?pl=8006001
3. Башҡорт энциклопедияһы — Кинйәғолов Барый Исмай улы 2016 йыл 21 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 2 май 2018)
4. Башҡорт энциклопедияһы — Маскулов Рамзит Мөнир улы 2016 йыл 21 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 21 сентябрь 2017)
5. Башҡорт энциклопедияһы —Мифтахова Әминә Садиҡ ҡыҙы 2016 йыл 21 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 6 декабрь 2018)
6. Илишевский историко-краеведческий музей. Официальный сайт. Илишевская историческая энциклопедия. Рафиков Габбас Габдрафикович (рус.) (Тикшерелеү көнө: 22 март 2019)
7. Башҡорт энциклопедияһы — Сәлихова Эльвина Әхнәф ҡыҙы 2016 йыл 21 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 16 декабрь 2018)
8. Башҡорт энциклопедияһы — Ураҙбахтин Илдар Миҙхәт улы 2016 йыл 21 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 7 май 2019)
9. Башҡорт энциклопедияһы — Хөсәйенов Марат Әсҡәт улы(недоступная ссылка) (Тикшерелеү көнө: 13 май 2019)
10. Башҡорт энциклопедияһы — Хәзипов Рим Хәлит улы(недоступная ссылка) (Тикшерелеү көнө: 19 ғинуар 2019)
11. перепись населения СССР 1939 года
12. Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008. — Б. 448.
13. перепись населения СССР 1959 года
14. перепись населения СССР 1970 года
15. перепись населения СССР 1979 года
16. перепись населения СССР 1989 года
17. Всероссийская перепись населения 2002 года
18. 1.5. Численность населения республики Башкортостан по муниципальным образованиям на 1 января 2009 года
19. Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года (урыҫ)
20. Всероссийская перепись населения 2010 года
21. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года (урыҫ)
22. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. Таблица 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов (урыҫ) — Росстат, 2013. — 528 с.
23. Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года (урыҫ)
24. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года (урыҫ)
25. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года (урыҫ) — 2018.
26. https://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar
27. 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Рәсәй Федерацияһы статистика федераль хеҙмәте.
28. Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года) (урыҫ)

Һылтанмалар

• Ҡырмыҫҡалы районы // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.  (Тикшерелеү көнө: 16 декабрь 2018)

Был тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып Википедия проектына ярҙам итә алаһығыҙ.