Ҡыҫтыбый

Кыҫтыбый
Милли аш-һыу
Милли аш-һыу
Башҡорт аш-һыуы Татар аш-һыуы
Авторы
Тыуған иле	Башҡортостан
Компоненттар
Төп	эслек, май, ҡамыр
Викимилектә медиафайлдар Кыҫтыбый

Ҡыҫтыбый — башҡорт милли аш-һыуының бер төрө. Татарҙарҙа, шулай уҡ Урта Азияның күп кенә халыҡтары аш-һыуында ла осрай. Ҡыҫтыбый сөсө ҡамырҙан бешерелә. Эслеккә тары, ҡарабойҙай бутҡаһы, картуф иҙмәһе ҡулланыла.

Атаманың килеп сығышы

Атаманың нигеҙендә эш барышын аңлатҡан «ҡыҫтырыу» йәки «ҡыҫыу» һүҙе тора. Сыуаш телендәкастампи, марыйса кыстывий, удмурттарҙа кыстыбыйтип йөрөтөлә^[1].

Нисек бешерелә

Ҡамырын йомортҡа һытып һөткә йәки сей ҡатыҡҡа баҫалар. Таба ҙурлығына самалап ҡамырҙы бәләкәй генә йоморсаҡтарға бүлеп сығалар. Йоҡа ғына итеп йәймә йәйәләр. Ҡоро табала йәймәләрҙең ике яғын да бешереп алалар. Йәймәләр һыуынмаҫ элек (һыуынһа һынырға мөмкин) яртыһына эслек һалалар. Икенсе яртыһы менән ҡаплайҙар, йәғни ҡыҫалар, тик ситтәрен бөрмәйҙәр.

Өҫтәлгә бирер алдынан тышын иретелгән һары йәки шыйыҡ май менән майлайҙар. Көндәлек аҙыҡ итеп тә, ҡунаҡҡа һый итеп тә әҙерләйҙәр. Эслеге төрлөсә булһа ла, ҡамыры бер үк төрлө әҙерләнә.

Рецепт: (бер порцияға)

Эслек өсөн: Һөт — 150 мл., Тары- 50 г., Һарымай- 20 г., Тоҙ.

Ҡамыр өсөн: Он- 1 стакан. Һөт йәки сей ҡатыҡ — 1 стакан, 1 йомортҡа, тоҙ.

Ҡыҙыҡлы мәғлүмәт

Донъялағы иң ҙур ҡыҫтыбый 2011 йылда Башҡортостанда бешерелә һәм Гиннесс китабына индерелә. Уның диаметры 2 метр 10 см була. Ҡыҫтыбыйҙы ҙурлығы 6,25 квадрат метр булған табала баш ҡаланың «Аҡбуҙат» ресторан комплексы ашнаҡсылары бешерә. Ҡамырын йәйеү өсөн 2,5 метр оҙонлоғондағы уҡлауҙы "«Ағиҙел» Башҡортостан художество промыслаһы" дәүләт унитар предприятиеһы оҫталары эшләп бирә. ^[2].

Әҙәбиәт

• Шитова С. Н., Гадельгареева Р. Г. Злаки в повседневной, праздничной и обрядовой пище башкир в конце XIX — начале XX в.//Хозяйство башкир в XIX-начале XX в. М., 1979
• Баязитова Ф. С. Аш-су һәм халык традицияләре лексикасы. -Казан: Дом печати, 2007. — 480 б.
• Мигранова Э. В. Башкиры. Традиционная система питания: Историко-этнографическое исследование. — Уфа: Китап, 2012. — 296 с. — ISBN 978-5-295-05587-4.

Иҫкәрмәләр

1. http://kpfu.ru/staff_files/F2014800929/statya.sbornik.RIZYK.ATAMALARYNA.pdf 2020 йыл 30 октябрь архивланған.
2. Рекорд Гиннесса: самый большой Кыстыбый в мире 2011 йыл 5 сентябрь архивланған.

Һылтанмалар

• Мигранова Э. В. Ҡыҫтыбый // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН РБ «Башкирская энциклопедия», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-306-8.
• Башҡорт Энциклопедияһында Ҡыҫтыбый мәҡәләһе 2016 йыл 21 апрель архивланған.
• Башҡорт кухняһы сайтында Ҡыҫтыбый мәҡәләһе  (рус.)
• ufacity.wordpress.com сайтында Ҡыҫтыбый мәҡәләһе  (рус.)