Үәхдәт әл-вүжүд | |
Үәхдәт әл-вүжүд Викимилектә |
Иман шарттары |
Исламдың биш нигеҙе |
Шәхестәр |
Үәхдәт әл-вүжүд (ғәр. وحدة الوجود — йәшәйеш берҙәмлеге; рус. Ва́хдат аль-вуджу́д) — Ибн әл-Ғәрәби тәғлимәтен тасуирлаған философик категория. Ибн әл-Ғәрәби үҙе был терминды ҡулланмаған[1]. Һүҙбәйләнеш үәхид («берҙәмлек») һәм вүжүд ("йәшәйеш ғәр. وجود) һүҙҙәренән тора.
Үәхдәт әл-вүжүд нигеҙен суфый метафизикаһы, неоплатон эманацион доктринаһы һәм гностицизм, шулай уҡ кәләм һәм фәлсәфә кеүек тәғлимәт элементтары ингән теософия тәшкил итә[1]
Үәхдәт әл-вүжүд концепцияһына ярашлы, барлыҡҡа килтереү сәбәбе — Абсолюттың үҙ-үҙен күреүгә һәм үҙ-үҙен танып белеүгә ынтылышында. Абсолют ғаләмдең предметтарында һәм асылдарында ғәмәлгә аша, әммә илаһи камиллыҡтың атрибуттары унда айырыла. Улар тик кешелә генә бергә йыйыла, ә камил кешелә (әл-инсан әл-камил) Абсолют үҙ-үҙен тулыһынса танып белеүгә өлгәшә[1].
Үәхдәт әл-вүжүд тәғлимәте әйтеп бөтөлмәгәнлек һәм ике мәғәнәлелек менән характерлана. Үәхдәт әл-вүжүд тәғлимәтен комментаторҙар төрлөсә аңлата һәм ниндәйҙер кимәлдә тәғлимәттең асылын үҙгәртә. Быға урта быуат авторҙарының, шулай уҡ хәҙерге заман тикшеренеүселәренең хеҙмәттәрендә баһа төрлөлөгө сәбәпсе була[1].
Был тәғлимәт мосолман дин ғилеменә һәм «фәлсәфәүи» суфыйлыҡ үҫешенә ҙур йоғонто яһаған. Уны сөнни һәм шиғый аҡыл эйәләре ҡабул иткән һәм үҫтергән. Был инанысҡа ҡаршылар — Ибн Тәймиә, Ибн Хәлдүн, Ибн Хәжәр әл-Әсҡәләни, Сүриә, Мысыр һәм Мәғриб фаҡиһтары. Ғәлә әд-дәүләт Симнәни Ибн әл-Ғәрәби тәғлимәтенә альтернатива сифатында үәхдәт әш-шүһүд исемен алған доктринаны тәҡдим итә. Ошо ике доктрина яҡлылар бер-береһе менән һаман да тынысланып етмәгән әүҙем көрәш алып бара[1].
Күп кенә тикшеренеүселәр һәм тәнҡитселәр үәхдәт әш-шүһүд тәғлимәтен пантеизм төрө тип һанай[1].
Был ислам тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ. |