Өйҙә көс ҡулланыу


Был тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып Википедия проектына ярҙам итә алаһығыҙ.

Ғаиләләге көс ҡулланыуға ҡаршы кампанияны хуплаусы алһыу таҫма ҡулланыла.[1]

Ғаиләлә көс ҡулланыу, шулай уҡ өйҙә-көндәлек тормошта көс ҡулланыу — бер кешенең икенсеһенә ҡарата көс ҡулланыуы йәки насар мөғәмәлә булыуы, мәҫәлән, өй шарттарында, никахта йәки бергә йәшәүҙә. Ул шулай уҡ балаларға, ата-әсәләргә йәки оло йәштәгеләргә ҡарата көс ҡулланыуҙы ла үҙ эсенә алырға мөмкин. Ғаиләләге көс ҡулланыу, әгәр тормош иптәше йәки яҡын партнеры тарафынан икенсе тормош иптәшенә йәки партнерына ҡарата ҡылынһа, яҡын партнерҙы көсләү тип аталырға мөмкин. Ғаиләлә көс ҡулланыу гетеросексуаль һәм гомосексуаль мөнәсәбәттәрҙә лә, шулай уҡ элекке ирле-ҡатынлыларға йәки парҙарға ҡарата ла булырға мөмкин. Йыш ҡына ғаиләләге көс ҡулланыу зыян күреүсе өҫтөнән власты һәм контролде яулау өсөн тәғәйенләнгән тип билдәләнә[2][3]. Ул физик, һүҙмә-һүҙ, дини, репродуктив, психологик, иҡтисади, енси көсләү формаларынан алып тын алыуҙы быуыу, туҡмау, ҡатын-ҡыҙҙарҙың енес ағзаларын зарарлау, биткә кислота һибеү кеүек физик көсләүҙәргә тиклем булырға мөмкин, һөҙөмтәлә биттең йәмһеҙләнеүенә йәки үлемгә килтерә.

Дөйөм алғанда, донъяла күпселек осраҡта ҡатын-ҡыҙҙар өйҙәге көс ҡулланыу ҡорбандары булып тора, һәм тап ҡатын-ҡыҙ, ҡағиҙә булараҡ, үҙ өҫтөнә етди көс ҡулланыу формаларын кисерә. Әммә көнкүрештә көс ҡулланыуҙың гендер характеры симметриялы йәки симметрияға яҡын, әммә килтерелгән зыяндың әһәмиәте буйынса һаман да айырыла тигән фекер бар.[4] Ҡатын-ҡыҙҙар шулай уҡ ир-егеттәргә ҡарағанда енси партнерға ҡарата көс ҡулланыуҙы үҙ-үҙеңде яҡлау маҡсатында ҡуллана[5], ҡайһы бер тикшеренеүҙәр күрһәтеүенсә, бер генә партнёр көс ҡулланған мөнәсәбәттәрҙә ҡатын-ҡыҙҙар йышыраҡ партнерын физик яҡтан йәберләй[6]. Ҡайһы бер илдәрҙә ғаиләләге көс ҡулланыу йыш ҡына аҡланған тип ҡарала, бигерәк тә ҡатын-ҡыҙ яғынан ғәмәлдә йәки фаразланған хыянат осраҡтарында, һәм закон менән рөхсәт ителә. Тикшеренеүҙәр күрһәтеүенсә, илдең гендер тигеҙлеге кимәле менән көнкүрештә көс ҡулланыу кимәле араһында тура бәйләнеш бар, унда гендер тигеҙлеге түбән булған илдәр ғаиләлә көс ҡулланыуҙың юғары кимәлен кисерә[7]. Өйҙәге көс ҡулланыу йышлығы гомосексуаллеккә бәйле түгел: ир-егеттәрҙә лә, ҡатын-ҡыҙҙарҙа ла ул төрлө енесле мөнәсәбәттәрҙәге кеүек йыш осрай, әммә бер енесле мөнәсәбәткә ҡарата сағылыш кимәле көсһөҙөрәк[8].

Ғаиләлә көс ҡулланыу бик йәшерен ваҡытҡа тура килә, сөнки уның ҡорбандары (ир-егеттәрме, ҡатын-ҡыҙҙармы) йыш ҡына хоҡуҡ һаҡлау органдарына мөрәжәғәт итмәй. Ир-егеттәрҙе ҡорбан итеүгә ҡағылышлы социаль стигмалар арҡаһында ғаиләлә көс ҡулланыу ҡорбаны булған ир-егеттәргә[en] медицина хеҙмәткәрҙәренең енәйәт факттарын иғтибарһыҙ ҡалдырыу ихтималлығы арта.[9][10][11][12][13]

Өйҙәге көс ҡулланыу йыш ҡына рәнйетеүсе көс ҡулланыу рөхсәт ителгән һәм аҡланған хоҡуҡ тип иҫәпләй, йәки көс ҡулланыу тураһында сит кешеләр хәбәр итмәйәсәк, тип иҫәпләй. Был балалар һәм ғаиләнең башҡа ағзалары араһында көс ҡулланыу циклына[en] килтереүе мөмкин, улар бындай көс ҡулланыуҙы яраҡлы йәки аҡланған тип уйларға мөмкин. Күптәр үҙҙәрен көсләүсе йәки ҡорбан тип иҫәпләмәй, сөнки улар үҙҙәренең тәжрибәһен үҙ контроле аҫтынан сыҡҡан ғаилә конфликттары тип ҡарай.[14] Ғаиләлә көс ҡулланыу йыш ҡына мәжбүри йәки балалар никахы шарттарында була[15].

Көс ҡулланыу мөнәсәбәттәрендә көс ҡулланыу циклы булыуы мөмкин, уның барышында көсөргәнешлек арта һәм көс ҡулланыу акты башҡарыла, шунан һуң татыулыҡ һәм тыныслыҡ осоро башлана. Шулай уҡ травматик посттравматик стресс тайпылышы кеүек етди психик тайпылыштар булыуы ихтимал. Көс ҡулланылған ғаиләлә йәшәгән балалар йыш ҡына бала саҡтан психологик проблемаларға дусар була: ҡасыу, хәүефкә ҡарата уяулыҡ, контролдә тотолмаған агрессия, был хәүефле травматизмдың барлыҡҡа килеүенә булышлыҡ итә ала.[16].

Билдәләмәһе

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Традиция буйынса өйҙәге көс ҡулланыу физик көс ҡулланыу менән билдәләнә. Хәҙерге ваҡытта өйҙәге көс ҡулланыу, ғәҙәттә, ғаилә ағзаһы йәки интим партнер тарафынан башҡарылған физик, енси, психологик йәки иҡтисади көс ҡулланыу акттары тип билдәләнә[17][17][18][19].

«Интим партнерлыҡ яғынан көс ҡулланыу» термины йыш ҡына ғаиләләге көс ҡулланыу синонимы булараҡ ҡулланыла, әммә ул ир менән ҡатын араһындағы мөнәсәбәттәрҙә (йәғни никахта, бергә йәшәүҙә йәки бергә йәшәмәгән яҡын партнерҙарҙа) булған көс ҡулланыуҙы махсус күҙҙә тота). Улар өсөн Бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы көс ҡулланыуҙың бер төрө булараҡ тәртип контролен өҫтәй. Интим партнёрлыҡ көсләүе ҡапма-ҡаршы һәм бер енесле мөнәсәбәттәрҙә, ә беренсе осраҡта ирҙәр тарафынан да, ҡатын-ҡыҙҙарҙа ла күҙәтелә.Ғаиләлә көс ҡулланыу — йыш ҡына балаларҙы көсләү, өлкәндәрҙе көсләү һәм ғаилә ағзалары араһында башҡа көс ҡулланыуҙы күҙҙә тотҡан киңерәк термин[20][21][22][23][24][25][26].

1993 йылда 1993 йылда Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының ҡатын-ҡыҙҙарға ҡарата көс ҡулланыуҙы бөтөрөү тураһындағы декларацияһында[en] ғаиләләге көс ҡулланыу түбәндәгесә билдәләнә:

Ғаиләлә барлыҡҡа килгән физик, енси һәм психологик көс ҡулланыу, шул иҫәптән туҡмау, ҡыҙҙарҙы ғаиләлә енси яҡтан мәжбүр итеү, бирнә менән бәйле көс ҡулланыу, иренең ҡатынын көсләү, ҡатын-ҡыҙҙың енси ағзаларына зыян килтереү һәм ҡатын-ҡыҙҙарға зыян килтереүсе башҡа традицион ғәмәлдәр, никахтан тыш көс ҡулланыу һәм эксплуатация менән бәйле көс ҡулланыу.

Тарихы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Ир ҡатынын таяҡ менән туҡмай. Яҡынса 1360 йыл.

1800 йылдар уртаһына тиклем күпселек хоҡуҡ системалары ҡатынды туҡмау ирҙең ҡатыны өҫтөнән хакимлығын тормошҡа ашырыу мөмкинлеге тип ҡарай[27][28].

Сәйәси агитация һәм XIX быуатта феминизмдың беренсе тулҡыны хәрәкәте Бөйөк Британияла, АҠШ-та һәм башҡа илдәрҙә йәмәғәтселек фекерен дә, көнкүрештә көс ҡулланыу ҡануниәтен дә үҙгәртеүгә килтерә[29].1845 йылда Рәсәйҙә енәйәт һәм холоҡ төҙәтеү язаһы тураһындағы Положениела билдәләнгән ир менән ҡатын араһындағы көс ҡулланыуға ҡағылышлы айырым статья сыға[30]. 1850 йылда Теннесси АҠШ-та ҡатынын туҡмауҙы тыйған беренсе штат була[31][32]. Тиҙҙән башҡа штаттар ҙа артынан эйәрә[28][33]. 1878 йылда Бөйөк Британияның айырылышыу тураһындағы законы Бөйөк Британияла ҡатын-ҡыҙҙарға көс ҡулланған тормош иптәшенән айырым йәшәргә рөхсәт итә[34].1870 йылдар аҙағына АҠШ-тың күпселек судтары ирҙәрҙең ҡатындарын физик язаға тарттырыу хоҡуғын кире ҡаға[35]. ХХ быуат башына АҠШ полицияһы, ҡулға алыуҙар һирәк булһа ла, көнкүрештә көс ҡулланыу осраҡтарына ҡыҫылыу ғәҙәте булған[36].

Донъяның күпселек хоҡуҡи системаларында көнкүрештә көс ҡулланыу 1990-се йылдарҙан ғына хәл ителәр; ысынлап та, ХХ быуат аҙағына тиклем күпселек илдәрҙә, хоҡуҡта йәки ғәмәлдә көнкүрештә көс ҡулланыуҙы яҡлау бик аҙ булған[37].

Жан Гранвиллдың Les cent proverbes карикатураһына ҡул ҡуйылған: «Qui aime bien châtie bien» (Туҡмай икән - тимәк, ярата.) алғы планда — баланы язалаусы ир, артҡы планда — ир ҡатынын туҡмай, 1845 йыл.

Һуңғы тиҫтә йылдарҙа көнкүрештә көс ҡулланыу өсөн хоҡуҡи язаһыҙлыҡты туҡтатырға саҡыралар, йыш ҡына бындай ғәмәлдәр хосусилыҡ сиктәрендә тигән фекергә нигеҙләнәләр[38][39]. Истанбул конвенцияһы — Европала ғаиләләге көс ҡулланыу һәм ҡатын-ҡыҙҙарға ҡарата көс ҡулланыу менән көрәшкән беренсе закон менән нығытылған юридик мотлаҡ документ.[40]. Конвенция ҡатын-ҡыҙҙарға ҡарата көс ҡулланыуға һәм көнкүрештә көс ҡулланыуға түҙемлекте бөтөрөүҙе маҡсат итеп ҡуя. Ул үҙенең аңлатма яҙмаһында Европа илдәренең күптәнге йолаһын инҡар итеүҙе йәки көс ҡулланыуҙың был формаларын кире ҡағыуҙы дәлилләй[41]. 219-се параграфта былай тип яҙылған:

Европа Советы ағзаһы булған дәүләттәрҙә үткән практиканан миҫалдар күп, улар күрһәтеүенсә, әгәр зыян күреүсе һәм енәйәтсе, мәҫәлән, никахта йәки мөнәсәбәттә булһа, бындай эштәр буйынса суд эҙәрләүҙәренең туҡтатылыуын күрһәтә. Ғаиләлә көсләү иң сағыу миҫал булып тора, ул оҙаҡ ваҡыт зыян күреүсе менән енәйәтсе араһындағы мөнәсәбәттәр арҡаһында көсләү тип танылмаған.[41].

Ғаиләлә көс ҡулланыуҙың намыҫлы үлтереүҙәр, кәләште яндырыу йәки мәжбүри никахтар кеүек аныҡ формаларына ҙур иғтибар бүленә. Һуңғы тиҫтә йылдарҙа Һиндостан бирнә менән бәйле көс ҡулланыуҙы кәметергә тырыша: ҡатын-ҡыҙҙарҙы ғаиләлә көс ҡулланыуҙан һаҡлау тураһындағы закон (PWDVA) 2005 йылда, ҡатын-ҡыҙҙар ойошмаларының күп йыллыҡ пропагадаһынан һәм эшмәкәрлегенән һуң ҡабул ителә.[42][43]

Тарихи яҡтан балалар ата-әсәләре яғынан көс ҡулланыуҙан һаҡланмаған тиерлек, һәм донъяның күп өлөштәрендә был әлегә тиклем шулай. Мәҫәлән, Боронғо Римдә атаһы законлы рәүештә балаларын үлтерә алған. Күп мәҙәниәттәр аталарына балаларын ҡоллоҡҡа һатырға рөхсәт иткән. Балаларҙы ҡорбанға килтереү[en] ҙә ғәҙәти булған. Балалар менән ҡаты мөғәмәлә булыу балалар психиатры С. Генри Кемпеның «Туҡмалған бала синдромы» мәҡәләһе менән барыһының да иғтибарын йәлеп итә башлай[44].Быға тиклем бала саҡтағы йәрәхәттәр, хатта һөйәктәрҙең ҡабат-ҡабат һыныуы, ғәҙәттә, көс ҡулланып йәрәхәтләнеү һөҙөмтәһе тип танылманы. Бының урынына табиптар йыш ҡына диагноз ҡуйылмаған һөйәк ауырыуҙарын эҙләгән йәки ата-әсәләрҙән, күрше хулигандар тарафынан ҡолап төшөү йәки һөжүм итеү кеүек, осраҡлы уңышһыҙлыҡтар тураһында аңлатмалар ҡабул иткән[45].

Өйҙәге көс ҡулланыу төрҙәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Көс ҡулланыуҙың төрлө сағылышы булыуын аңлау мөһим. Йышлығы, етдилеге, маҡсаты һәм һөҙөмтәләре буйынса байтаҡ айырмалар бар. Ғаиләлә көс ҡулланыу күп формаларға, шул иҫәптән физик агрессияға, һөжүм итеүгә (һуғыу, тешләү, этәреү, әйберҙәр ырғытыу һ.б.) йә һөжүм итеү ҡурҡынысы менән янай; енси көс ҡулланыу; идара итеү йәки хакимлыҡ итеү; ҡурҡытыу; сталләштереү; пассив/йәшерен көс ҡулланыу (йәғни иғтибарһыҙлыҡ)[46][47]. Көс ҡулланыу кеүек үк, енәйәт эҙәрлекләүен, урлауҙы, законһыҙ төрмәгә ултыртыуҙы, һөжүм итеүҙе һәм мыҫҡыллауҙы ҡарарға мөмкин. Әммә өйҙәге көс ҡулланыуҙың бер нисә төп төрө айырыла: физик, енси, психологик һәм иҡтисади.[48][49]

Физик

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Физик көс ҡулланыу — зыян күреүсегә физик зыян килтереү, ҡурҡытыу, ауыртыу, травматизм, башҡа физик ғазаптар йәки тән зыяны килтереү маҡсатында туранан-тура йә ситләтелгән йоғонто яһау. Мәжбүри контроль шарттарында физик көс ҡулланыу — зыян күреүсене контролдә тотоу.[50] Физик көс ҡулланыу динамикаһы мөнәсәбәттәрҙә йыш ҡына ҡатмарлы була. Физик көс ҡулланыу башҡа тупаҫ йәки көс ҡулланыуҙың кульминацияһы булырға мөмкин, мәҫәлән, янау, ҡурҡытыу, изоляция, манипуляциялар һәм шәхси азатлыҡты сикләү юлы менән зыян күреүсенең үҙ-үҙен танып белеүен сикләү. Физик көс ҡулланыуға беренсе медицина ярҙамы күрһәтеүҙән баш тартыу, йоҡонан мәхрүм итеү, наркотиктарҙы йәки спиртлы эсемлектәрҙе мәжбүри ҡулланыу инә.[51] Башҡа маҡсаттарға, мәҫәлән, балалар йәки йорт хайуандарына, тән йәрәхәттәре килтереү, ҡорбанға эмоциональ зыян килтереү маҡсатында физик көс ҡулланыу формаһы булыуы мөмкин.[52]


Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Наркотиктар һәм енәйәтселек буйынса идаралығы үткәргән Глобаль үлтереү тикшеренеүҙәренә ярашлы, яҡын партнер йәки ғаилә мөнәсәбәттәре менән бәйле кеше үлтереү ҡорбандарының 64 процентын ҡатын-ҡыҙҙар һәм ирҙәрҙең 36 проценты тәшкил итә. Әгәр интим партнерҙың яҡынса гомицидын ғына ҡараһаҡ, уның ҡорбандары 82% һаулыҡ һаҡлау ҡатын-ҡыҙҙары һәм тик 18% ғына. Австралияның 50 проценттан ашыуы, АҠШ-ҡыҙҙарҙы үлтереүҙә ҡатын-ҡыҙҙарҙың берләшкән өлөшөндә, интимдар менән, бөтә ҡатын-ҡыҙҙарҙы, интим партнерлыҡ менән бергәләп үлтереүҙәрҙә, интимдәр менән, интим донъяға тиклем, интим рәүештә үлтереләшетьеләрҙең 37 процент, енәйәтселәрҙең енәйәтселәр тарафынан үлтереләшеүе, енәйәтселәре тарафынан үлтерелә, енәйәт ҡыла, енәйәттәре менән ҡатын-ҡыҙҙарға тиңләштерелгән ҡатын-ҡыҙҙы үлтереләше, енәйәтселектең енәйәтселәр араһында үлтереләшеүсе ҡатын-ҡыҙҙың енәйәтселәр менән ҡатын-ҡыҙы үлтереләшеүселәрҙең енси мөнәсәбәткә килтереләшеүе менән ҡатын-е менән ҡатын-һалар менән ҡатын-ара килешеүҙәрҙең енәйәтселеге менән ҡатын-ҡа тиңләштерелә.[53][54][55]

Кислота һибеүҙән зыян күргән ҡатын, Камбоджа.

Кислота һибеү — көс ҡулланыуҙың экстремаль төрө, унда кислота зыян күреүселәргә, ғәҙәттә, уларҙың йөҙөнә эләгә, һөҙөмтәлә ҙур зыян килтерелә, шул иҫәптән оҙаҡ һуҡырлыҡ һәм яраланыу эҙҙәренә килтерә[56][57][58][59][60] . Ғәҙәттә был ҡатын-ҡыҙға никах йәки енси мөнәсәбәттәрҙе үҫтереү тураһындағы тәҡдимде кире ҡаҡҡаны өсөн үс алыу формаһы.[61]


Тәрбиә ваҡытында ғаиләлә көс ҡулланыуға дусар булған бала психологик һәм үҫеш боҙолоуҙарынан яфаланасаҡ тигән аңлау арта бара. 1990-сы йылдар уртаһында «Насар бала саҡ тәжрибәһе» тикшеренеүе (ACE) ғаиләлә көс ҡулланыуға һәм башҡа көс ҡулланыуға дусар булған балаларҙың психик һәм физик сәләмәтлеге ҡаҡшау хәүефе юғарыраҡ булыуын асыҡлай.[62][63] Ҡайһы бер балаларҙың өйҙәге көс ҡулланыуҙы аңлау арҡаһында, ул, ғәҙәттә, баланың эмоциональ, социаль, тәртип һәм когнитив үҫешенә лә йоғонто яһай.[64]

Енси мөнәсәбәттәр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Интим ир-ат яғынан енси көсләү факттары йәки маташыуы тураһында хәбәр иткән ҡатын-ҡыҙҙарҙың проценты (1990-сы йылдар аҙағы)[65]
Ил Процент
Швейцария 12 %
Германия 15 %
АҠШ 15 %
Канада 15 %
Никарагуа 22 %
Бөйөк Британия 23 %
Зимбабве 25 %
Һиндостан 28%
Ҡатын-ҡыҙҙарҙың енси ағзаларына йәрәхәт биреү операциялары (Ҡатын-ҡыҙҙар сөннәте) 29 илдә киң таралыу менән тупланған.[66] Ҡатын-ҡыҙҙарҙы сөннәткә ултыртыу Бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһының енси көс ҡулланыу тураһындағы билдәләмәһенә индерелгән

Енси көс ҡулланыу Бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы тарафынан теләһә ниндәй енси акт, енси актҡа ынтылыш, енси йәшерен мәғәнәләге аңлатмалар йәки алға китештәр, йәки енси-сауҙаға мәжбүр итеүгә йүнәлтелгән ғәмәлдәр йәки кешене мәжбүри көс ярҙамында үҙенең енсилегенә ҡаршы йүнәлтергә тырышыуҙар булараҡ билдәләнә. Шулай уҡ ҡыҙҙарҙың енси ағзаларына мотлаҡ тикшереү (сибәрлеккә тест, ҡыҙлыҡ, сафлыҡ) һәм йәрәхәт биреү операциялары индерелә.[67] Физик көс менән енси мөнәсәбәттәрҙе башлап ебәреүҙән тыш, әгәр кеше ризалыҡ алыу өсөн һүҙмә-һүҙ баҫым яһалһа, кеше акттың характерын йәки шарттарын аңлай алмаһа, ҡатнашыуҙан баш тартмаһа йәки енси мөнәсәбәткә инергә теләмәүе тураһында хәбәр итә алмаһа, енси көс ҡулланыу барлыҡҡа килә.[68] Был бәлиғ булмағандарҙың өлгөрөп етмәүе, ауырыуы, инвалидлығы йәки психоактив матдәләрҙең тәьҫир итеүе йәки ҡурҡытыу һәм баҫым менән бәйле булыуы мөмкин.[68]

Күп мәҙәниәттәрҙә көсләү ҡорбандары ғаиләләренә «оят» йәки «хурлыҡ» килтергән һәм ғаиләлә көс ҡулланыуға, шул иҫәптән намыҫлы үлтереүҙәргә дусар булған тип иҫәпләнә.[69] Был бигерәк тә зыян күреүсе ауырға ҡалһа, бик актуаль.[70]

Балаларға ҡарата сексуаль көс ҡулланыу — ғаиләлә енси көс ҡулланыуҙың бер төрө. Ҡайһы бер мәҙәниәттәрҙә балаларға ҡарата енси көс ҡулланыуҙың ритуаль формалары бар, улар ғаиләнең ризалығы менән тормошҡа ашырыла, унда бала өлкәндәр менән енси мөнәсәбәткә инергә мәжбүр була, бәлки, аҡсаға йәки тауарға алмашҡа. Мәҫәлән, Малавиҙа ҡайһы бер ата - әсәләр, ҡыҙҙарын енси мөнәсәбәткә инергә ярҙам итер өсөн, йыш ҡына «гиена» тип йөрөтөлгән оло йәштәге бер иргә алып баралар.[71][72][73] Европа Советы балаларҙы енси эксплуатациянан һәм сексуаль көс ҡулланыуҙан һаҡлау конвенцияһы өйҙә йәки ғаиләлә булған балаларға ҡарата сексуаль көс ҡулланыу менән шөғөлләнгән беренсе халыҡ-ара договор була.[74]

Репродуктив мәжбүр итеү (шулай уҡ «мәжбүри үрсеү») — партнёрҙың репродуктив хоҡуҡтарына, һаулығына, ҡарарҙар ҡабул итеүенә янауҙар йәки көс ҡулланыу акттары. Ул партнёрға баҫым яһарға йәки йөклө булырға йәки йөклөлөктө туҡтатырға мәжбүр итеү өсөн тәғәйенләнгән көйләүҙәр йыйылмаһын үҙ эсенә ала[75]. Репродуктив мәжбүр итеү мәжбүри секс, ҡурҡыу йәки контрацептив ҡарарҙар ҡабул итә алмау, енси мөнәсәбәттәрҙән баш тартҡандан һуң көс ҡулланыуҙан ҡурҡыу, һаулыҡ һаҡлауға инеүсе партнерҙың мәжбүри контролдә тотоуы менән бәйле[76].

Көнкүрештә көс ҡулланыу закон сиктәренә етһен өсөн законды реформалау мөһим. Был ҡатын-ҡыҙҙарҙы дискриминациялаусы ғәмәлдәге закондарҙы ғәмәлдән сығарыуҙы аңлата ала: Бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы мәғлүмәттәре буйынса, «закон ирҙәргә ҡатындарҙы физик яҡтан тәртипкә килтерергә рөхсәт итһә, яҡын партнерҙарҙың көс ҡулланыуын булдырмау программаһын тормошҡа ашырыу бер аҙ йоғонто яһарға мөмкин». Никах тураһындағы закондар ҙа мөһим: «улар [ҡатын-ҡыҙҙар] шулай уҡ никахҡа ирекле инеү йәки унан сығыу, финанс кредиты алыу, мөлкәткә эйә булыу һәм уға идара итеү мөмкинлегенә эйә булырға тейеш».[77][77]

Никахта көсләү — ир менән ҡатындың ризалығынан тыш енси мөнәсәбәт. Күп илдәрҙә был законлы, был хаҡта һирәк хәбәр итәләр һәм суд тәртибендә эҙәрлекләйҙәр. Күп илдәрҙә был законлы, был турала һирәк хәбәр итәләр һәм бик һирәк эҙәрлекләйҙәр, сөнки, никахта ҡатын-ҡыҙ иренең уның менән енси мөнәсәбәттәргә инеүенә бер һүҙһеҙ ризалыҡ бирә, тиҙәр[78][79][80][81][82].

Әлеге ваҡытта енси көс ҡулланыу халыҡ-ара конвенциялар тарафынан тыйыла һәм енәйәткә тарттырыла бара. Европа Советының ҡатын-ҡыҙҙарға һәм ғаиләләге көс ҡулланыуға ҡаршы көс ҡулланыуҙы иҫкәртеү һәм уларға ҡаршы көрәш конвенцияһы[83]— Европала 2014 йылдың авгусында көсөнә ингән ғаиләләге көс ҡулланыу һәм ҡатын-ҡыҙҙарға ҡарата көс ҡулланыу буйынса закон менән нығытылған беренсе ҡорал. Уны ратификациялаған илдәр тормош иптәшенә йәки партнерына ҡарата ҡылынған ризалыҡһыҙ енси мөнәсәбәттәрҙең законһыҙ булыуын тәьмин итергә бурыслы.[84]

Психологик

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Психологик көс ҡулланыу (йәки эмоциональ көс ҡулланыу) — кеше үҙ-үҙен тотошона янаған, ҡурҡытҡан, кешелекһеҙләндергән йәки системалы рәүештә ҡаҡшатҡан тәртип өлгөһө.[85] Истанбул конвенцияһына ярашлы, психологик көс ҡулланыу — «мәжбүр итеү йәки янау һөҙөмтәһендә кешенең психологик бөтөнлөгөнә етди зыян килтереүсе аңлы тәртип»[86].


Эмоциональ көс ҡулланыуға янауҙар, изоляция, асыҡ кәмһетеү, даими тәнҡитләү, даими шәхси туҙҙырыу, күп тапҡыр стоунволлингты һәм газлайтингты үҙ эсенә ала[21][52]. Сталкинг психологик ҡурҡытыуҙың киң таралған формаһы булып тора һәм йыш ҡына элекке йәки хәҙерге интим партнерҙар тарафынан башҡарыла. Зыян күреүселәр, ғәҙәттә, партнеры тулыһынса тиерлек уларҙы контролдә тота, был мөнәсәбәттәрҙә власть динамикаһына ҙур йоғонто яһай, енәйәтсене ҡеүәтләй, ҡорбанын мәхрүм итә, тип уйлай.[87] Ҡорбандар йыш ҡына депрессиянан яфалана, был коморбид тайпылыштар, атап әйткәндә, ашау тәртибенең тайпылыштарына, шулай уҡ үҙ-үҙенә ҡул һалыуға йәки психоактив матдәләр ҡулланыуға хәүеф тыуҙыра[88][89][90][91].

Иҡтисади

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҡтисади көс ҡулланыу (йәки финанс көс ҡулланыу) көс ҡулланыу формаһы булып тора, унда бер интим партнер икенсе партнерҙың иҡтисади ресурстарға инеүен контролдә тота.[92] Ир менән ҡатындың йәки яҡын партнерҙарҙың мөлкәт мөнәсәбәттәре режимы контроль сараһы булараҡ ҡулланыла. Иҡтисади көс ҡулланыу ир менән ҡатындың табыш ресурстарына ҡаршылыҡты, зыян күреүсенең ресурстарҙы файҙаланыуын сикләүҙе йәки зыян күреүсенең иҡтисади ресурстарын үҙ файҙаһына файҙаланыуҙы үҙ эсенә алырға мөмкин.[92] Иҡтисади көс ҡулланыу ҡорбандың үҙен тәьмин итеү һәләтен кәметә, енәйәтсегә бәйлелеген арттыра, шул иҫәптән ул белем алыуға, мәшғүллеккә, карьера үҫешенә һәм активтар һатып алыуға мөмкинлекте кәметә.[92][93][94] Ғаилә ағзаһын документтарға ҡул ҡуйырға, әйберҙәрҙе һатыуға йәки васыятты үҙгәртеүгә мәжбүр итеү иҡтисади көс ҡулланыу формаһы булып тора.

Кеҫә аҡсаһы зыян күреүсегә бирелеүе мөмкин, был сығымдарҙы ентекле күҙәтергә мөмкинлек бирә, шулай уҡ енәйәтсенең ризалығынан тыш сығымдарҙы тыя, был бурыстарҙың йыйылыуына йәки зыян күреүсенең йыйған аҡсаһының туҙыуына килтереүе мөмкин.[92][93] Ҡулланылған аҡсалар буйынса килешмәү өҫтәмә физик, енси йәки эмоциональ көс ҡулланыу менән үс алыуға килтереүе ихтимал.[95] Донъяның ҡатын-ҡыҙҙар иренең килеменә бәйле булған өлөштәрендә (ҡатын-ҡыҙҙарҙың эшкә урынлашыуы һәм дәүләт именлеге булмау сәбәпле), иҡтисади көс ҡулланыу бик етди эҙемтәләргә килтереүе ихтимал. Көсөргәнешле ғәмәлдәр шулай уҡ әсәләр һәм балалар араһындағы ашауҙан мәхрүм булыу менән бәйле. Мәҫәлән, Һиндостанда аҙыҡты тотоу ғаиләләге көс ҡулланыуҙың документаль формаһы булып тора.[96]

Демография

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
2017 йылда көнкүрештә көс ҡулланыуға ҡаршы закондарҙың һәм уларҙың был проблема менән көрәшеү мөмкинлектәренең донъя картаһы.

Көнкүрештә көс ҡулланыу бөтә донъяла, төрлө мәҙәниәттәрҙә һәм төрлө иҡтисади статуслы кешеләргә ҡағыла; әммә бер нисә тикшеренеүҙә түбән социаль-сәйәси статус күрһәткестәре (мәҫәлән, эшһеҙлек һәм түбән килем) ғаиләләге көс ҡулланыуҙың юғары күрһәткестәре өсөн хәүеф факторҙары булып тора.[97][98]

Гендер айырмалары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ғаиләләге көс ҡулланыуға ҡарата гендер айырмалыҡтары буйынса бәхәстәр дауам итә. Методологияның сикләнгәнлеге, мәҫәлән, йәрәхәт алыу, кеше үлтереү һәм енси көс ҡулланыу күрһәткестәрен иҫәпкә алмаған конфликт тәртибе шкалаһы, контекст (мәҫәлән, мотивация, ҡурҡыу), өлгөләрҙең бөтөнләй икенсе төрлө формалашыуы, респонденттың көс ҡулланыу акты тураһында үҙ аллы хәбәр итергә теләмәүе, оперативлаштырыуҙағы айырмалар — быларҙың барыһы ла булған тикшеренеүҙәр өсөн проблемалар тыуҙыра..[99][100][101][102][103] Ғаиләлә йәшерен көс ҡулланыу формаларына дусар булғандарҙа көс ҡулланыуҙы нормалләштереү йәки оҙайлы ваҡыт дауамында бер нисә партнер яғынан көс ҡулланыуға дусар булғандарҙың ғаиләлә көс ҡулланыуҙы таныу һәм, тимәк, өйҙәге көс ҡулланыу тураһында хәбәр итеү мөмкинлеген кәметә. Күп кенә ойошмалар енәйәттәр һәм виктимизация яһауға ҡарата гендер йәһәтенән нейтраль терминдарҙы ҡулланыу өсөн күп көс һала. Мәҫәлән, «ҡатын-ҡыҙҙарға ҡарата көс ҡулланыу» урынына «көнкүрештә көс ҡулланыу» кеүек киңерәк терминдар ҡулланыу.

Һөҙөмтәләр күрһәтеүенсә, ҡатын-ҡыҙҙың, интим партнер булараҡ, көс ҡулланыуҙың төп йәки төп мотивы булып ир-ат өҫтөнән үҙ-үҙеңде һаҡлау йәки башҡа үҙ-үҙеңде яҡлау (мәҫәлән, эмоциональ һаулыҡ һаҡлауҙы һаҡлау) тора. 2010 йылда ҡатын-ҡыҙҙарҙың яҡын партнер булараҡ көс ҡулланыуы тураһындағы әҙәбиәтте системалы тикшереү һөҙөмтәһендә ҡатын-ҡыҙҙарҙың яҡын партнерҙарына ҡарата көс ҡулланыуҙың дөйөм мотивтары — асыуланыу, иғтибар кәрәклеге йәки партнерының көс ҡулланыуға реакцияһы булыуы асыҡлана. Шулай уҡ, үҙ-үҙеңде яҡлау ҙа, үс алыу ҙа дөйөм мотивтар булһа ла, уларҙы айырыу ауыр булған, тип яҙылған..[5][104][105][106][107][105][108][109] Шул уҡ ваҡытта Страустың тикшеренеүҙәре үҙ-үҙеңде яҡлауҙың бик тар билдәләмәләрен ҡулланған өсөн тәнҡитләнә.[110]

Ҡатын-ҡыҙҙар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Угандала өйҙәге көс ҡулланыуға ҡаршы кампания

Халыҡ һаны өлкәһендә Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы фонды ҡатын-ҡыҙҙарға һәм ҡыҙҙарға ҡарата көс ҡулланыуҙы бөтә донъяла кеше хоҡуҡтарын боҙоуҙарҙың иң киң таралғандарының береһе тип иҫәпләй. Ҡатын-ҡыҙҙарға ҡарата көс ҡулланыу Көнбайыштың үҫешкән илдәрендә һирәгерәк тарала һәм үҫешкән илдәрҙә яйға һалына.

1993 йылғы Ҡатын-ҡыҙҙарға ҡарата көс ҡулланыуҙы бөтөрөү тураһында декларацияһында, ҡатын-ҡыҙҙарға ҡағылышлы көс ҡулланыу ир-егеттәр һәм ҡатын-ҡыҙҙар араһындағы көс ҡулланыуҙың тарихи барлыҡҡа килгән тигеҙһеҙ нисбәтенең сағылышы булып тора, ул ҡатын-ҡыҙҙарҙы өҫтөнлөк итеүгә һәм ҡатын-е менән ҡатын-ҡыҙҙарҙың ҡатын-ҡыҙға ҡарата дискриминацияһына килтерә, шулай уҡ ир-ҡыҙҙарҙың хәлен яҡшыртыуға ҡамасаулай, ҡатын-егеттәргә ҡарата көс ҡулланыу ҡатын-ҡыҙҙың социаль ярҙам итеү механизмдарын сағыштырыуҙың нигеҙләүҙең береһе булып тора.[111] Декларация көс ҡулланыуҙың өс категорияһын классификациялай: ғаиләлә, дөйөм алғанда йәмғиәттә булған көс ҡулланыу һәм дәүләттең яҡлылығы йәки яҡлылығындағы көс ҡулланыу.[112]

Ҡатын-ҡыҙҙарҙың физик хәүефһеҙлек кимәле буйынса илдәр күрһәтелгән донъя картаһы, 2015 йыл

Мапут[en] протоколында ҡатын-ҡыҙҙарға ҡарата көс ҡулланыуҙы түбәндәгесә билдәләүсе киң билдәләмә ҡабул ителә: ҡатын-ҡыҙға ҡарата физик, енси, психологик һәм иҡтисади зыян килтереүсе йәки килтерергә мөмкин булған ҡатын-ҡыҙҙар өсөн башҡарылған ғәмәлдәр, шул иҫәптән бындай ғәмәлдәр яһау ҡурҡынысы; тыныс ваҡытта шәхси йәки йәмәғәт тормошонда төп азатлыҡтарҙы ирекле сикләүҙәр йәки мәхрүм итеү, шулай уҡ ҡораллы бәрелештәр йәки һуғыш ваҡытында.[113]

Ир-егеттәр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Тәрбиә ваҡытында ғаиләлә көс ҡулланыуға дусар булған бала психологик һәм үҫеш боҙолоуҙарынан яфаланасаҡ тигән аңлау арта бара. 1990-сы йылдар уртаһында «Насар бала саҡ тәжрибәһе» тикшеренеүе (ACE) ғаиләлә көс ҡулланыуға һәм башҡа көс ҡулланыуға дусар булған балаларҙың психик һәм физик сәләмәтлеге ҡаҡшау хәүефе юғарыраҡ булыуын асыҡлай.[62][114] Ҡайһы бер балаларҙың өйҙәге көс ҡулланыуҙы аңлау арҡаһында, ул, ғәҙәттә, баланың эмоциональ, социаль, тәртип һәм когнитив үҫешенә лә йоғонто яһай.[115]

«Ҡатыны ирен туҡмай», Альбрехт Дюрер.
Калигхат картинаһы, «Ҡатын-ҡыҙ ир-егетте һепертке менән туҡмай», Калькутта, Һиндостан, 1875.

Ир-егеттәргә ҡарата өйҙәге көс ҡулланыу физик, эмоциональ һәм енси көс ҡулланыу формаларын, шул иҫәптән үҙ-ара көс ҡулланыуҙы үҙ эсенә ала.[116][117] Өйҙәге көс ҡулланыу ҡорбандары булған ир-егеттәр төрлө сәбәптәр буйынса ярҙам ала.[118] Тикшеренеүҙәрҙең береһендә асыҡланыуынса, ир-егеттәргә һөжүм иткән ҡатын-ҡыҙҙар, хатта ир-егет полицияға мөрәжәғәт иткәндә лә, ҡулға алыуҙан ҡотолоп ҡала, һәм «полиция ир-ат партнерҙарына һөжүм иткән ҡатын-ҡыҙҙарҙы ҡулға алыу мөмкинлеге аҙыраҡ» булыуын асыҡлаған. Сәбәбе шунда: «полиция хеҙмәткәрҙәре, ир-ат үҙен үҙенең ҡатынынан һаҡлай ала, һәм ҡатын-ҡыҙ яғынан көс ҡулланыу хәүефле түгел, әгәр ул үҙенең ҡатыны менән башҡа бер кемгә лә һөжүм итмәй икән, тип фаразлана».[119] Тикшеренеүҙәр күрһәтеүенсә, хоҡуҡ һаҡлау органдары хеҙмәткәрҙәре енси өлкәлә көс ҡулланыусы ҡатын-ҡыҙҙарҙы енәйәтселәр тип түгел, ә ҡорбандар тип ҡарай ала.[120]

Йәш төркөмдәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Үҫмерҙәр һәм йәштәр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Балалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
     2021 йылда ғаиләлә тән язаһы тыйылған илдәр.[121]

2020 йылда балаларҙың тән язаһының законлылығы

Европала балаларҙың тән язаһының законлылығы      Мәктәптәрҙә һәм өйҙә тән язаһы тыйыла      Мәктәптәрҙә тән язаһы тыйыла      Тән язаһы тыйылмай
АҠШ-та балаларҙың тән язаһының законлылығы      Мәктәптәрҙә тән язаһы тыйыла[en]      Тән язаһы тыйылмай[en]

Өйҙәге көс ҡулланыу һәм балалар менән аяуһыҙ мөғәмәлә араһында тығыҙ бәйләнеш бар. Өйҙәге мәшәҡәттәр тәртиптең бер төрө булып тора, шуға күрә бындай инциденттар ауырлыҡ һәм йышлыҡ дәрәжәһендә көсәйә, был балаларҙың ҡорбан булыу ихтималлығын арттыра. Өйҙәғы көс ҡулланыу менән балалар менән аяныслы мөғәмәлә итеү араһындағы яҡынса корреляция 30 проценттан 50 процентҡа тиклем тирбәлә.[122]

Бөгөнгө көндә күпселек илдәрҙә балаларҙың ата-әсәләре яғынан тән язаһы законлы булып ҡала, әммә әлегә тиклем практикаға юл ҡуйған көнбайыш илдәрендә рөхсәт ителгән көс ҡулланыуға ҡәтғи сикләүҙәр бар. Ата-әсәләрҙе тән язаһына тарттырыуҙы тыйған беренсе ил Швеция була: ата-әсәләрҙең балаларын туҡмау хоҡуғы беренсе тапҡыр 1966 йылда бөтөрөлә һәм 1979 йылдың июленән закон менән асыҡтан-асыҡ тыйыла. 1979 йылдан 2021 йылға тиклем 63 илдә (шул иҫәптән 35 Европала) ата-әсәләр тарафынан тән язаһы тыйыла. [123][124] Бындай тыйыу булмаған күп илдәрҙә был практика бик күп бәхәстәр тыуҙыра.

Йоғонтоһо һәм факторҙары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Социаль ҡараштары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Littleton Butter 1903 йылғы был рекламала ғаиләләге көс ҡулланыу уңайһыҙ, әммә нормаль күренеш булараҡ һүрәтләнә.
Ир ҡатынын туҡмарға хоҡуҡлы тип иҫәпләгән ҡатын-ҡыҙҙарҙың өлөшө.

Ғаиләләге көс ҡулланыуға социаль ҡараштар кешенән кешегә һәм төбәктән-төбәккә үҙгәреп тора, әммә Көнбайыштан ситтә булған күп кенә урындарҙа концепция бик насар аңлайышлы. Был күпселек илдәрҙә ир менән ҡатын араһындағы мөнәсәбәттәр тигеҙ түгел, ә ҡатын иренә буйһонорға тейешле мөнәсәбәттәр менән бәйле. Был ҡайһы бер илдәрҙең закондарында кодификациялана — мәҫәлән, Йәмәндә никах тураһындағы положениела, ҡатын иренә буйһонорға һәм уның рөхсәтенән тыш өйҙән сыҡмаҫҡа тейеш, тип раҫлана.

The Washington Post 2012 йылда былай тип хәбәр итә: «Reuters TrustLaw Һиндостанды быйыл ҡатын-ҡыҙҙар өсөн донъялағы иң насар илдәрҙең береһе тип атаны, сөнки ғаиләләге көс ҡулланыу йыш ҡына лайыҡлы тип ҡарала. ЮНИСЕФ-тың 2012 йылғы отчётында һинд малайҙарының 57 проценты һәм 15 йәштән 19 йәшкә тиклемге ҡыҙҙарҙың 53 проценты ҡатынды туҡмау аҡланған тип иҫәпләй».[125]

Консерватив мәҙәниәттәрҙә етерлек тыйнаҡ булмаған кейемдә кейенгән ҡатын иренең йәки туғандарының етди көсләүенә дусар була, шул уҡ ваҡытта бындай көс ҡулланыу йәмғиәттең күпселеге тарафынан урынлы тип һанала: һорау алыу барышында Афғанстанда ҡатын-ҡыҙҙарҙың 62,8 проценты, әгәр ҡатын-ҡыҙ яраҡһыҙ кейемдә булһа, ир ҡатынын туҡмау хоҡуғына эйә, тип белдерә.[126]

Ир-ат партнёрының һайланма илдәрҙә 15-49 йәшлек ҡатын-ҡыҙҙар араһында ҡатын-ҡыҙ партнёрын туҡмау йәки туҡмау хоҡуғын таныу, ЮНИСЕФ, 2013

Йоғонтоһо

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Балаларға

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Сөләймән Утрауҙарындағы балалар гендер нигеҙендәге көс ҡулланыу тураһында спектакль ҡарай

Тәрбиә ваҡытында ғаиләлә көс ҡулланыуға дусар булған бала психологик һәм үҫеш боҙолоуҙарынан яфаланасаҡ тигән аңлау арта бара. 1990-сы йылдар уртаһында «Насар бала саҡ тәжрибәһе» тикшеренеүе (ACE) ғаиләлә көс ҡулланыуға һәм башҡа көс ҡулланыуға дусар булған балаларҙың психик һәм физик сәләмәтлеге ҡаҡшау хәүефе юғарыраҡ булыуын асыҡлай.[62][127] Ҡайһы бер балаларҙың өйҙәге көс ҡулланыуҙы аңлау арҡаһында, ул, ғәҙәттә, баланың эмоциональ, социаль, тәртип һәм когнитив үҫешенә лә йоғонто яһай.[128]

Ғаиләләге көс ҡулланыу һөҙөмтәһендә килеп сығыуы мөмкин булған ҡайһы бер эмоциональ һәм тәртип проблемаларына агрессивлыҡтың көсәйеүе, борсолоу, баланың дуҫтары, ғаилә ағзалары, власть органдары менән аралашыуына үҙгәртеү индерә.[62] Депрессия, эмоциональ һаҡланмаусанлыҡ һәм психик һаулығы боҙолоу травматик кисерештәр эҙемтәһе булыуы ихтимал.[129] Мәктәптә мөнәсәбәт һәм танып белеү менән бәйле проблемалар проблемаларҙы хәл итеү кеүек оҫталыҡ етмәү менән бер рәттән үҫешә башларға мөмкин.[62] Ҡаты мөғәмәлә итеү тәжрибәһе һәм бала саҡ хәстәрлеген һанға һуҡмау һәм өлкәндәрҙә өйҙә һәм енси көс ҡулланыу араһында корреляция табыла. Ғаиләлә көс ҡулланыуҙың шаһиты булған балалар һәм үҫмерҙәр тейешле гендер тәртип өлгөһөн ҡабул итә һәм уны киләсәк быуында ҡабатлай ала[130][131]

Көнкүрештә көс ҡулланыу менән эш алып барыу

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Көнкүрештә көс ҡулланыуҙы һаулыҡ һаҡлау хеҙмәттәре, хоҡуҡ һаҡлау[132], консультация биреү, профилактика һәм башҡа иҫкәртеү формалары аша хәл итергә мөмкин. Ғаиләләге көс ҡулланыуҙа ҡатнашыусыларға медицина ярҙамы талап ителеүе мөмкин, мәҫәлән, ғаилә табибы, беренсел медицина ярҙамы күрһәтеү буйынса икенсе профессионал йәки ашығыс ярҙам бүлмәһе табиптары[133][134].

Профилактика

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Болгатангала көнкүрештә көс ҡулланыуға ҡаршы плакат, Гана

Ғаиләлә көс ҡулланыу осраҡтарын иҫкәртеү йәки кәметеү өсөн ҡулланылған бер нисә стратегия бар. Тормошҡа ашырылған стратегияның һөҙөмтәлелеген баһалау мөһим[77].

Көнкүрештә көс ҡулланыу закон сиктәренә етһен өсөн законды реформалау мөһим. Был ҡатын-ҡыҙҙарҙы дискриминациялаусы ғәмәлдәге закондарҙы ғәмәлдән сығарыуҙы аңлата ала: Бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы мәғлүмәттәре буйынса, «закон ирҙәргә ҡатындарҙы физик яҡтан тәртипкә килтерергә рөхсәт итһә, яҡын партнерҙарҙың көс ҡулланыуын булдырмау программаһын тормошҡа ашырыу бер аҙ йоғонто яһарға мөмкин». Никах тураһындағы закондар ҙа мөһим: «улар [ҡатын-ҡыҙҙар] шулай уҡ никахҡа ирекле инеү йәки унан сығыу, финанс кредиты алыу, мөлкәткә эйә булыу һәм уға идара итеү мөмкинлегенә эйә булырға тейеш».[77]

Уэльс Хөкүмәтенең көнкүрештә көс ҡулланыуға мөнәсәбәтте үҙгәртеү буйынса кампанияһы; ҡыҫҡа телевизион реклама

АҠШ-тың Ауырыуҙарҙы контролдә тотоу һәм иҫкәртеү үҙәктәре мәғлүмәттәре буйынса, «көнкүрештә көс ҡулланыуҙы булдырмауҙың төп стратегияһы — шәхес, йәмғиәт, йәмғиәт кимәлендә мөнәсәбәттәрҙе үҙгәртеү юлы менән ихтирамлы, көс ҡулланмаған мөнәсәбәттәргә булышлыҡ итеү».[135] Шулай уҡ танышыуҙа көс ҡулланыуҙы булдырмау өсөн мәктәп программалары кеүек иртә ҡатнашыу программалары ла һөҙөмтәле. Әшәке ғаиләләрҙә үҫкән балаларҙы был ҡылыҡ тормоштоң нормаль өлөшө тигән фекергә килтерергә мөмкин, шуға күрә әлеге ваҡытта был ҡарашты үҙгәртеү мөһим.

Юридик аспекттары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Украина Юғары Радаһы 2017 йылдың декабрендә көнкүрештә көс ҡулланыу өсөн енәйәт яуаплылығы индерә, 150 сәғәт йәмәғәт хеҙмәтенән ике йылға тиклем иректән мәхрүм итеүҙе ҡаралған була. Украинала өйҙәге көс ҡулланыуҙы билдәләүгә туҡмау, интимаға мәжбүр итеү, психологик баҫым һәм аҡсаны элементар ихтыяждарға сикләү инә. Закон теркәлмәгән никахтарҙа йәшәгән парҙарға ла ҡағыла. Бергә йәшәргә йәки кейәүгә сығырға мәжбүр итеү төрмәгә ултыртыу менән язаланасаҡ[136].

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ October is National Domestic Violence Awareness Month. PEOPLESWORLD.ORG (17 октябрь 2016). Дата обращения: 6 октябрь 2018. Архивировано 7 ноябрь 2017 года.
  2. ↑ Ни закона, ни справедливости: Насилие в отношении женщин в России : Доклад / Под ред. Марины Писклаковой-Паркер и Андрея Синельникова. — М., 2010. Архивировано из первоисточника 20 сентябрь 2018.
  3. ↑ С. Я. Саламова Домашнее насилие в современной России: общая характеристика // Lex Russica. — 2018. — № 9. — С. 129—138. — DOI:10.17803/1729-5920.2018.142.9.129-138 Архивировано из первоисточника 23 ғинуар 2021.
  4. ↑ Murray A. Straus, PhD Thirty Years of Denying Evidence on Gender Symmetry in Partner Violence: Implications for Prevention and Treatment (инг.) // Partner Abuse, Volume 1. — 2010. — № 3. — С. 332—362. — DOI:10.1891/1946-6560.1.3.332 Архивировано из первоисточника 9 май 2019.
  5. ↑ 5,0 5,1 Swan, Suzanne C.; Gambone, Laura J.; Caldwell, Jennifer E.; Sullivan, Tami P.; Snow, David L. A Review of Research on Women's Use of Violence With Male Intimate Partners (инг.) // Violence and Victims[en] : journal. — 2008. — Т. 23. — № 3. — С. 301—314. — DOI:10.1891/0886-6708.23.3.301 — PMID 18624096.
  6. ↑ «{{{title}}}». 5.
  7. ↑ Esquivel-Santoveña, Esteban Eugenio; Lambert, Teri L.; Hamel, John Partner abuse worldwide (инг.) // Partner Abuse. — 2013. — Т. 4. — № 1. — С. 6—75. — DOI:10.1891/1946-6560.4.1.6 Архивировано из первоисточника 5 февраль 2016.
  8. ↑ Joanna Bunker Rohrbaugh Domestic Violence in Same-Gender Relationships (инг.) // Family Court Review. — 2006. — Т. 44. — № 2. — С. 287−299. — DOI:10.1111/j.1744-1617.2006.00086.x Архивировано из первоисточника 21 сентябрь 2018.
  9. ↑ Strong, Bryan; DeVault, Christine; Cohen, Theodore. The Marriage and Family Experience: Intimate Relationships in a Changing Society. — Cengage Learning[en], 2010. — С. 447. — ISBN 978-1133597469.
  10. ↑ Concannon, Diana. Kidnapping: An Investigator's Guide. — Newnes, 2013. — С. 30. — ISBN 978-0123740311.
  11. ↑ Riviello, Ralph. Manual of Forensic Emergency Medicine. — Jones & Bartlett Learning[en], 2009. — С. 129. — ISBN 978-0763744625.
  12. ↑ Finley, Laura. Encyclopedia of Domestic Violence and Abuse. — ABC-CLIO, 2013. — С. 163. — ISBN 978-1610690010.
  13. ↑ Hess, Kären; Orthmann, Christine; Cho, Henry. Criminal Investigation. — Cengage Learning[en], 2016. — С. 323. — ISBN 978-1435469938.
  14. ↑ Halket, Megan Mcpherson; Gormley, Katelyn; Mello, Nicole; Rosenthal, Lori; Mirkin, Marsha Pravder Stay with or Leave the Abuser? The Effects of Domestic Violence Victim's Decision on Attributions Made by Young Adults (инг.) // Journal of Family Violence[en] : journal. — 2013. — Т. 29. — С. 35—49. — DOI:10.1007/s10896-013-9555-4
  15. ↑ Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]. 2013-03-07.
  16. ↑ Schechter, Daniel S.; Zygmunt, Annette; Coates, Susan W.; Davies, Mark; Trabka, Kimberly A.; McCaw, Jamie; Kolodji, Ann; Robinson, Joann L. Caregiver traumatization adversely impacts young children’s mental representations on the MacArthur Story Stem Battery (инг.) // Attachment & Human Development : journal. — 2007. — Т. 9. — № 3. — С. 187—205. — DOI:10.1080/14616730701453762 — PMID 18007959.
  17. ↑ 17,0 17,1 Convention on preventing and combating violence against women and domestic violence (CETS No. 210). conventions.coe.int. Council of Europe. Дата обращения: 8 сентябрь 2013. Архивировано 6 сентябрь 2013 года.
  18. ↑ Establishing minimum standards on the rights, support and protection of victims of crime, and replacing Council Framework Decision 2001/220/JHA. 2012-10-25. EUR-Lex. Дата обращения: 7 декабрь 2015. [no Архивировано] 17 август 2017 года.
  19. ↑ San Diego Domestic Violence Attorney. ramoscriminallawyer.com. George H. Ramos Jr.. Дата обращения: 24 ғинуар 2014. Архивировано 13 июнь 2014 года.
  20. ↑ Krug, Etienne G.; Dahlberg, Linda L.; Mercy, James A.; Zwi, Anthony B.; Lozano, Rafael. World report on violence and health. — Geneva, Switzerland: World Health Organization, 2002. — ISBN 9789240681804.
  21. ↑ 21,0 21,1 World Health Organization. Understanding and addressing intimate partner violence. — Geneva, Switzerland: World Health Organization.
  22. ↑ Violence in gay and lesbian domestic partnerships / Renzetti, Claire M.; Miley, Charles Harvey. — New York: Harrington Park Press[en], 1996. — ISBN 9781560230748.
  23. ↑ Johnson, Michael P.; Ferraro, Kathleen J. Research on domestic violence in the 1990s: making distinctions (инг.) // Journal of Marriage and Family[en] : journal. — 2000. — Т. 62. — № 4. — С. 948—963. — DOI:10.1111/j.1741-3737.2000.00948.x
  24. ↑ Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; Wallace p. 2 төшөрмәләре өсөн текст юҡ
  25. ↑ Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]. 2015.
  26. ↑ Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]. 2015.
  27. ↑ The Editors of Encyclopædia Britannica, "Domestic violence", Domestic violence, <http://www.britannica.com/topic/domestic-violence>  2022 йыл 23 декабрь архивланған.
  28. ↑ 28,0 28,1 Felter, Elizabeth, "«Feminists negotiate the state: the politics of domestic violence»", Daniels, A history of the state's response to domestic violence (University Press of America): 5—10 
  29. ↑ "«»", Gordon, "The powers of the weak": wife-beating and battered women's resistance: 253—255 
  30. ↑ Если в шаблоне {{cite web}} задаётся параметр archive-url=, должен задаваться и параметр archive-date=, и наоборот. Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. Артем Солодков. [ ]. 2017-01-25. Дата обращения: 13 июнь 2019.
  31. ↑ "«»", Kleinberg, The industrial era: 143 
  32. ↑ Pleck, Elizabeth Criminal approaches to family violence, 1640-1980 (инг.) // Crime and Justice[en] : journal. — 1989. — Т. 11. — С. 19—57. — DOI:10.1086/449151
  33. ↑ Pleck, Elizabeth Wife beating in nineteenth-century America (инг.) // Victimology. — 1979. — Т. 4. — № 1. — С. 64—65.
  34. ↑ Abrams, Lynn. Crime against marriage? Wife-beating, the law and divorce in nineteenth-century Hamburg // Gender and crime in modern Europe / Arnot, Margaret L.; Usborne, Cornelie. — London: Routledge, 1999. — С. 123. — ISBN 9781857287455.
  35. ↑ "«»", St. John Green, Commonwealth v. Certain Intoxicating Liquors, Boston Beer Company, claimant  Details.
  36. ↑ Lentz, Susan A. Revisiting the rule of thumb: an overview of the history of wife abuse (инг.) // Women & Criminal Justice : journal. — 1999. — Т. 10. — № 2. — С. 9—27. — DOI:10.1300/J012v10n02_02
  37. ↑ "«»", Smith, Domestic violence: overview: 94 
  38. ↑ Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; who.intB төшөрмәләре өсөн текст юҡ
  39. ↑ Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; ohchr.org төшөрмәләре өсөн текст юҡ
  40. ↑ The Convention of Belém do Pará and the Istanbul convention: a response to violence against women worldwide (инг.). (Flyer for side-event at the 58th session of the Commission on the Status of Women.)
  41. ↑ 41,0 41,1 Council of Europe Explanatory Report to the Council of Europe Convention on preventing and combating violence against women and domestic violence (CETS No. 210). conventions.coe.int. Council of Europe. Дата обращения: 22 август 2015. Архивировано 20 июль 2015 года.
  42. ↑ Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]. 2012-12-24.
  43. ↑ Staff writer. Thousands of women killed for family "honor", National Geographic News, National Geographic Society (28 октябрь 2010). 22 август 2015 тикшерелгән. «no».
  44. ↑ Szasz, Thomas. Cruel compassion: psychiatric control of society's unwanted. — Syracuse, New York: Syracuse University Press, 1998. — ISBN 9780815605102.
  45. ↑ Young-Bruehl, Elisabeth. Childism: Confronting Prejudice Against Children. — New Haven, Connecticut: Yale University Press, 2012. — ISBN 978-0-300-17311-6.
  46. ↑ Shipway, Lyn. Domestic violence: a handbook for health professionals. — London New York: Routledge, 2004. — ISBN 9780415282208.
  47. ↑ Siemieniuk, Reed A.C.; Krentz, Hartmut B.; Gish, Jessica A.; Gill, M. John Domestic violence screening: prevalence and outcomes in a Canadian HIV population (инг.) // AIDS Patient Care and STDS : journal. — 2010. — Т. 24. — № 12. — С. 763—770. — DOI:10.1089/apc.2010.0235 — PMID 21138382.
  48. ↑ Если в шаблоне {{cite web}} задаётся параметр archive-url=, должен задаваться и параметр archive-date=, и наоборот. Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. Мария Серветник, Ольга Страховская. [ ]. 2015-04-15. Дата обращения: 21 сентябрь 2018.
  49. ↑ Если в шаблоне {{cite web}} задаётся параметр archive-url=, должен задаваться и параметр archive-date=, и наоборот. Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]. Дата обращения: 20 сентябрь 2018.
  50. ↑ Stark, Evan. Coercive Control:How Men Entrap Women in Personal Life. — Oxford University Press, 2007. — ISBN 9780195348330.
  51. ↑ Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; DOJ physical төшөрмәләре өсөн текст юҡ
  52. ↑ 52,0 52,1 Если в шаблоне {{cite web}} задаётся параметр archive-url=, должен задаваться и параметр archive-date=, и наоборот. Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]. 2010.
  53. ↑ Petrosky, Emiko; Blair, Janet M.; Betz, Carter J.; Fowler, Katherine A.; Jack, Shane P.D.; Lyons, Bridget H. Racial and Ethnic Differences in Homicides of Adult Women and the Role of Intimate Partner Violence — United States, 2003—2014 (инг.) // Morbidity and Mortality Weekly Report : journal. — 2017. — Т. 66. — № 28. — С. 741—746. — DOI:10.15585/mmwr.mm6628a1 — PMID 28727682.
  54. ↑ Ошибка: не задан параметр |заглавие= в шаблоне {{публикация}}. — 103—104 p.
  55. ↑ World Health Organization. Violence against women: fact sheet no. 239. — World Health Organization, 2013.
  56. ↑ Herring, Jonathan. Family law: a very short introduction / Herring, Jonathan. — Oxford, United Kingdom: Oxford University Press, 2014. — С. 5. — ISBN 9780199668526.
  57. ↑ Swanson, Jordan Acid attacks: Bangladesh's efforts to stop the violence (инг.) // Harvard Health Policy Review : journal. — Т. 3. — № 1. — С. 82—88. Архивировано из первоисточника 8 декабрь 2015.
  58. ↑ «», Loss of face: violence against women in South Asia, DOI Khan 
  59. ↑ Associated Press. Bangladesh combats an acid onslaught against women, CNN (11 ноябрь 2000). 13 март 2008 тикшерелгән. 2007 йыл 22 сентябрь архивланған.
  60. ↑ Bahl, Taru; Syed, M.H. Encyclopaedia of Muslim world. — New Delhi: Anmol Publications, 2003. — ISBN 9788126114191.
  61. ↑ Mannan, A.; S. Ghani; A. Clarke; P. White; S. Salmanta; P.E.M. Butler Psychosocial outcomes derived from an acid burned population in Bangladesh, and comparison with Western norms (инг.) // Burns : journal. — 2005. — Т. 32. — № 2. — С. 235—241. — DOI:10.1016/j.burns.2005.08.027 — PMID 16448773.
  62. ↑ 62,0 62,1 62,2 62,3 62,4 Dodd, Lynda Warren (March 2009). «Therapeutic groupwork with young children and mothers who have experienced domestic abuse». 1.
  63. ↑ Innovations Exchange Team Preventing and mitigating the effects of childhood violence and trauma (based on an interview with Carl C. Bell, MD). Agency for Healthcare Research and Quality, U.S. Department of Health & Human Services (17 апрель 2013). Дата обращения: 27 август 2013. Архивировано 6 октябрь 2014 года.
  64. ↑ Fantuzzo JW, Mohr WK (10 May 2020). «Prevalence and Effects of Child Exposure to Domestic Violence». 3. ISSN 2021-04-17. Проверено 2021-02-07.
  65. ↑ Seager, Joni. The Penguin atlas of women in the world. — 4th. — New York: Penguin Books, 2009. — ISBN 9780143114512.
  66. ↑ Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]. 2014-07-22. Дата обращения: 15 июль 2015.
  67. ↑ «», The forms and contexts of violence, сс. 17—18  Архивная копия на Wayback Machine
  68. ↑ 68,0 68,1 Theoreteical framework: sexual violence in the frame of everyday life"«Living with paradoxes victims of sexual violence and their conduct of everyday life»", Kappler (Wiesbaden: VS Verlag für Sozialwissenschaften / Springer Fachmedien Wiesbaden GmbH): 37—38, <https://books.google.com/books?id=9OceTzJIjjAC&pg=PA38>  2020 йыл 1 август архивланған.
  69. ↑ Ethics guide: honour crimes, BBC Religion and ethics, BBC. 8 сентябрь 2013 тикшерелгән. «no».
  70. ↑ Harter, Pascale. Libya rape victims 'face honour killings', BBC News, BBC (14 июнь 2011). 8 сентябрь 2013 тикшерелгән. «no».
  71. ↑ Fridell, Lorie A. Decision-making of the District Attorney: diverting or prosecuting intrafamilial child sexual abuse offenders (инг.) // Criminal Justice Policy Review[en] : journal. — 1990. — Т. 4. — № 3. — С. 249—267. — DOI:10.1177/088740349000400304
  72. ↑ Malawians take steps to end sexual initiation of girls, Toronto Star, Star Media Group (20 ғинуар 2014). 22 август 2015 тикшерелгән. «no».
  73. ↑ ECPAT International: Confronting the commercial sexual exploitation of children in Africa. — End child prostitution, child pornography & trafficking of children for sexual purposes (ECPAT), 2007.
  74. ↑ Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]. 2014-07-17.
  75. ↑ HotlineAdvocate_SA. 1 in 4 callers to the National Domestic Violence Hotline report birth control sabotage and pregnancy coercion, National Domestic Violence Hotline (15 февраль 2011). «yes».
  76. ↑ Miller, Elizabeth; Jordan, Beth; Levenson, Rebecca; Silverman, Jay G. Reproductive coercion: connecting the dots between partner violence and unintended pregnancy (инг.) // Contraception[en] : journal. — 2010. — Т. 81. — № 6. — С. 457—459. — DOI:10.1016/j.contraception.2010.02.023 — PMID 20472110.
  77. ↑ 77,0 77,1 77,2 77,3 WHO. Preventing intimate partner and sexual violence against women: taking action and generating evidence. — World Health Organization. 2017 йыл 9 декабрь архивланған.
  78. ↑ Rani, Manju; Bonu, Sekhar; Diop-Sidibé, Nafissatou An Empirical Investigation of Attitudes towards Wife-Beating among Men and Women in Seven Sub-Saharan African Countries (инг.) // African Journal of Reproductive Health[en] : journal. — 2004. — Т. 8. — № 3. — С. 116—136. — DOI:10.2307/3583398 — PMID 17348330. Архивировано из первоисточника 13 июнь 2020.
  79. ↑ Forced sexual relations among married young women in developing countries (июнь 2004). Дата обращения: 11 апрель 2014. Архивировано 18 июль 2013 года. 2013 йыл 18 июль архивланған.
  80. ↑ "«»", Herring, Domestic violence: 35 
  81. ↑ Lebanese women take on Muslim judges who call rape a 'marital right', CNN.com, Edition.cnn.com (18 февраль 2014). 8 сентябрь 2013 тикшерелгән. «no».
  82. ↑ Hasday, Jill Elaine Contest and consent: a legal history of marital rape (инг.) // California Law Review[en] : journal. — 2000. — Т. 88. — № 5. — С. 1482—1505. — DOI:10.2307/3481263 Архивировано из первоисточника 12 июль 2021.
  83. ↑ Chart of signatures and ratifications of Treaty 210. Council of Europe. Дата обращения: 27 октябрь 2015. Архивировано 23 сентябрь 2015 года. 2015 йыл 23 сентябрь архивланған.
  84. ↑ See Article 36 — Sexual violence, including rape para 3; and Article 43 — Application of criminal offences {{{2}}}. Also see the Explanatory Report, para 194, para 219 and para 220. {{{2}}}.
  85. ↑ Follingstad, Diane R.; DeHart, Dana D. Defining psychological abuse of husbands toward wives: contexts, behaviors, and typologies (инг.) // Journal of Interpersonal Violence[en] : journal. — 2000. — Т. 15. — № 9. — С. 891—920. — DOI:10.1177/088626000015009001
  86. ↑ Конвенция Совета Европы о предотвращении и борьбе с насилием в отношении женщин и домашним насилием. conventions.coe.int. Совет Европы. Дата обращения: 22 август 2015. Архивировано 18 ғинуар 2017 года.
  87. ↑ Если в шаблоне {{cite web}} задаётся параметр archive-url=, должен задаваться и параметр archive-date=, и наоборот. Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]. Дата обращения: 25 июнь 2012.[self-published source?]
  88. ↑ Chamberlain, Linda Domestic violence: a primary care issue for rural women (инг.) // The Network News[en] : journal. — Т. 27. — № 1. — С. 1—4. [yes Архивировано] из первоисточника 21 сентябрь 2015.
  89. ↑ Jones, Ann. Next time, she'll be dead: battering & how to stop it. — Boston, Massachusetts: Beacon Press[en], 2000. — ISBN 9780807067895.
  90. ↑ Hilberman, Elaine Overview: the "wife-beater's wife" reconsidered (инг.) // American Journal of Psychiatry : journal. — American Psychiatric Association, 1980. — Т. 137. — № 11. — С. 1336—1347. — DOI:10.1176/ajp.137.11.1336 — PMID 7435666.
  91. ↑ «», Overview: the "wife-beater's wife" reconsidered, сс. 213—236 
  92. ↑ 92,0 92,1 92,2 92,3 Adams, Adrienne E.; Sullivan, Cris M.; Bybee, Deborah; Greeson, Megan R. Development of the scale of economic abuse (инг.) // Violence Against Women[en] : journal. — 2008. — Т. 14. — № 5. — С. 563—588. — DOI:10.1177/1077801208315529 — PMID 18408173.
  93. ↑ 93,0 93,1 Sanders, Cynthia K.; Schnabel, Meg Organizing for economic empowerment of battered women: women's savings accounts (инг.) // Journal of Community Practice : journal. — 2006. — Т. 14. — № 3. — С. 47—68. — DOI:10.1023/A:1024064214054
  94. ↑ Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; Brewster (2003) төшөрмәләре өсөн текст юҡ
  95. ↑ National Coalition Against Domestic Violence Economic abuse. ncadv.org. National Coalition Against Domestic Violence. Дата обращения: 24 ноябрь 2014. Архивировано из оригинала 28 февраль 2013 года. 2013 йыл 28 февраль архивланған.
  96. ↑ Ackerson, Leland K.; Subramanian, S.V. Domestic violence and chronic malnutrition among women and children in India (инг.) // American Journal of Epidemiology[en] : journal. — 2008. — Т. 167. — № 10. — С. 1188—1196. — DOI:10.1093/aje/kwn049 — PMID 18367471.
  97. ↑ Watts, Charlotte; Zimmerman, Cathy Violence against women: global scope and magnitude (инг.) // The Lancet : journal. — Elsevier, 2002. — Т. 359. — № 9313. — С. 1232—1237. — DOI:10.1016/S0140-6736(02)08221-1 — PMID 11955557.
  98. ↑ Capaldi, Deborah et al. A Systematic Review of Risk Factors for Intimate Partner Violence (инг.) // Partner Abuse : journal. — 2012. — Т. 3. — № 2. — С. 231—280. — DOI:10.1891/1946-6560.3.2.231 — PMID 22754606.
  99. ↑ Hamby, Sherry Measuring Intimate Partner Violence: A Multi-Study Investigation of Gender Patterns (инг.) : journal. — 2014.
  100. ↑ Bjørnholt, M.; Hjemdal, O.K. Measuring violence, mainstreaming gender; does adding harm make a difference? (инг.) // Journal of Gender-Based Violence : journal. — 2018. — Т. 2. — № 3. — С. 465—479. — DOI:10.1332/239868018X15366982109807 — Bibcode: 1
  101. ↑ Hamby, Sherry On defining violence, and why it matters (инг.) // Psychology of Violence[en] : journal. — 2017. — Т. 7. — № 2. — С. 167—180. — DOI:10.1037/vio0000117
  102. ↑ Chan, Ko Ling Gender differences in self-reports of intimate partner violence: a review (инг.) // Aggression and Violent Behavior[en] : journal. — Т. 16. — № 2. — С. 167—175. — DOI:10.1016/j.avb.2011.02.008 Архивировано из первоисточника 8 декабрь 2015.
  103. ↑ Chan, Ko Ling Gender symmetry in the self-reporting of intimate partner violence (инг.) // Journal of Interpersonal Violence[en] : journal. — 2012. — Т. 27. — № 2. — С. 263—286. — DOI:10.1177/0886260511416463 — PMID 21920874. Архивировано из первоисточника 8 декабрь 2015.
  104. ↑ Bair-Merritt, Megan H; Crowne, Sarah Shea; Thompson, Darcy A; Sibinga, Erica; Trent, Maria; Campbell, Jacquelyn Why Do Women Use Intimate Partner Violence? A Systematic Review of Women's Motivations (инг.) // Trauma, Violence & Abuse[en] : journal. — 2010. — Т. 11. — № 4. — С. 178—189. — DOI:10.1177/1524838010379003 — PMID 20823071.
  105. ↑ 105,0 105,1 Loseke, Donileen R.; Gelles, Richard J.; Cavanaugh, Mary M. Current Controversies on Family Violence. — SAGE, 2005. — ISBN 9780761921066.
  106. ↑ Dasgupta, Shamita A Framework for Understanding Women's Use of Nonlethal Violence in Intimate Heterosexual Relationships (инг.) // Violence Against Women[en] : journal. — 2002. — Т. 8. — № 11. — С. 1364—1389. — DOI:10.1177/107780102237408
  107. ↑ Bair-Merritt, Megan H; Crowne, Sarah Shea; Thompson, Darcy A; Sibinga, Erica; Trent, Maria; Campbell, Jacquelyn Why Do Women Use Intimate Partner Violence? A Systematic Review of Women's Motivations (инг.) // Trauma, Violence & Abuse[en] : journal. — 2010. — Т. 11. — № 4. — С. 178—189. — DOI:10.1177/1524838010379003 — PMID 20823071.
  108. ↑ Straus, Murray A. Gender symmetry and mutuality in perpetration of clinical-level partner violence: Empirical evidence and implications for prevention and treatment (инг.) // Aggression and Violent Behavior[en] : journal. — 2011. — Т. 16. — № 4. — С. 279—288. — DOI:10.1016/j.avb.2011.04.010
  109. ↑ «{{{title}}}». 1. ISSN 2017-08-28. Проверено 2019-06-17.
  110. ↑ Loseke, Donileen R.; Gelles, Richard J.; Cavanaugh, Mary M. (2005). Current Controversies on Family Violence. SAGE. ISBN 9780761921066.
  111. ↑ UNFPA[en]. UNFPA strategy and framework for action to addressing gender-based violence 2008—2011. — New York: United Nations Population Fund, 2008. — ISBN 9780897149518.(недоступная ссылка) Проверено июня 2020.
  112. ↑ Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; UN GA Res төшөрмәләре өсөн текст юҡ
  113. ↑ ACHPR Protocol to the African charter on human and peoples' rights on the rights of women in Africa. African Commission on Human and Peoples' Rights (11 июль 2003). Архивировано 2 декабрь 2015 года. 2015 йыл 2 декабрь архивланған.
  114. ↑ Innovations Exchange Team Preventing and mitigating the effects of childhood violence and trauma (based on an interview with Carl C. Bell, MD). Agency for Healthcare Research and Quality, U.S. Department of Health & Human Services (17 апрель 2013). Дата обращения: 27 август 2013. Архивировано 6 октябрь 2014 года.
  115. ↑ Fantuzzo JW, Mohr WK (10 May 2020). «Prevalence and Effects of Child Exposure to Domestic Violence». 3. ISSN 2021-04-17. Проверено 2021-02-07.
  116. ↑ Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]. 2014-04-13.
  117. ↑ Sullivan, Vince. Help domestic abuse victims for 35 years, The Delco Times, 21st Century Media. 11 апрель 2014 тикшерелгән. «no».
  118. ↑ Kumar, Anant Domestic violence against men in India: a perspective (инг.) // Journal of Human Behavior in the Social Environment : journal. — 2012. — Т. 22. — № 3. — С. 290—296. — DOI:10.1080/10911359.2012.655988
  119. ↑ Felson, Richard B.; Pare, Paul Philippe Does the criminal justice system treat domestic violence and sexual assault offenders leniently? (инг.) // Justice Quarterly[en] : journal. — 2007. — Т. 24. — № 3. — С. 455. — DOI:10.1080/07418820701485601 — Bibcode: 1 Архивировано из первоисточника 5 февраль 2016.
  120. ↑ Kingsnorth, Rodney F.; MacIntosh, Randall C. Intimate partner violence: the role of suspect gender in prosecutorial decision‐making (инг.) // Justice Quarterly[en] : journal. — 2007. — Т. 24. — № 3. — С. 460—495. — DOI:10.1080/07418820701485395 Архивировано из первоисточника 5 февраль 2016.
  121. ↑ Global Initiative to End All Corporal Punishment of Children. Дата обращения: 1 октябрь 2021. Архивировано 2 октябрь 2021 года.
  122. ↑ Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]. 1996-09.
  123. ↑ Durrant, Joan E. The Swedish Ban on Corporal Punishment: Its History and Effects // Family Violence Against Children: A Challenge for Society / Frehsee, Detlev et al.. — Berlin: Walter de Gruyter, 1996. — С. 19—25. — ISBN 978-3-11-014996-8.
  124. ↑ Если в шаблоне {{cite web}} задаётся параметр archive-url=, должен задаваться и параметр archive-date=, и наоборот. Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]. Дата обращения: 1 октябрь 2021.
  125. ↑ 10 reasons why India has a sexual violence problem, The Washington Post, Nash Holdings LLC (29 декабрь 2012). 9 декабрь 2015 тикшерелгән. «no».
  126. ↑ Monitoring the Situation of Women & Children. 2016 йыл 5 февраль архивланған. Afghanistan Multiple Indicator Cluster Survey 2010/2011. Central Statistics Organisation. UNICEF. January 2013. Retrieved 11 April 2014.
  127. ↑ Если в шаблоне {{cite web}} задаётся параметр archive-url=, должен задаваться и параметр archive-date=, и наоборот. Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]. 17 April 2013. Дата обращения: 27 август 2013.
  128. ↑ Fantuzzo JW, Mohr WK. «{{{title}}}». 3. ISSN 2021-04-17. Проверено 2021-02-07.
  129. ↑ Kelly, Dott; Manza, Jenny Long-term expressive therapy and caregiver support improves emotional health of low-income children affected by trauma. Agency for Healthcare Research and Quality, U.S. Department of Health & Human Services (24 октябрь 2013). Дата обращения: 10 июль 2013. Архивировано 1 февраль 2017 года.
  130. ↑ Jamie M. Ostrov, Stephanie A. Godlesky. Toward an Integrated Gender-Linked Model of Aggression Subtypes in Early and Middle Childhood (на английском). Psychological Review (2010, Vol.117, No.1, pp.233-242). Дата обращения: 14 май 2010. Архивировано 25 апрель 2012 года.
  131. ↑ Мария Муньоз Канта. Домашнее насилие с точки зрения вашего ребенка (на английском). The Westchester Guardian (18 март 2010). Дата обращения: 14 май 2010. Архивировано 18 июнь 2012 года.(недоступная ссылка)
  132. ↑ Clemmer // Danger to police in domestic disturbances—a new look. — Bureau of Justice Statistics, U.S. Department of Justice. 2015 йыл 22 декабрь архивланған.
  133. ↑ (January 2004) «A qualitative analysis of how physicians with expertise in domestic violence approach the identification of victims». 1.
  134. ↑ (1999) «A qualitative analysis of how physicians with expertise in domestic violence approach the identification of victims». 8.
  135. ↑ Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]. 2015. Дата обращения: 3 октябрь 2015.
  136. ↑ Рада ввела уголовную ответственность за домашнее насилие. Obozrevatel UA (6 декабрь 2017). Дата обращения: 20 сентябрь 2018. Архивировано 20 сентябрь 2018 года.