Өс батшалыҡ (роман)

Өс батшалыҡ
Атамаһы	三國演義
Нигеҙендә эшләнгән	Записи о Трёх царствах^[d] һәм Sanguozhi Pinghua^[d]
Производная работа	Anti-Romance of the Three Kingdoms^[d], Sangokushi^[d], Soul Buster^[d], Повествование о трёх царствах^[d], Троецарствие^[d], Битва при Динцзюньшане^[d], The Witty Sorcerer^[d], Diao Chan^[d], Троецарствие: Возрождение дракона^[d], Битва у Красной скалы^[d] һәм Dynasty Warriors^[d]
Төп тема	Конец династии Хань^[d], Өс батшалыҡ дәүере һәм Шу^[d]
Жанр	тарихи роман^[d] һәм хәрби роман^[d]
Баҫма йәки тәржемә	Samkok^[d], Троецарствие^[d], Q104943795?, Tam quốc diễn nghĩa^[d] һәм Q113818340?
Автор	Ло Гуаньчжун^[d]
Нәшер ителеү урыны	Юань һәм Мин империяһы
Ил	Юань Мин империяһы
Әҫәрҙең теле	китайская письменность^[d]
Нәшер ителеү ваҡыты	XIV быуат
Происходит в вымышленном мире	The Romance of the Three Kingdoms universe^[d]
Персонаждар исемлеге	list of Romance of the Three Kingdoms characters^[d]
Персонаждар	Guotai Wu^[d]
Һүрәтләнгән объект	Цао Цао^[d], Лю Бэй^[d], Сунь Цюань^[d], Сыма И^[d], Восстание Жёлтых повязок^[d] һәм Сунь Цэ^[d]
Первая строка	詞曰：滾滾長江東逝水，浪花淘盡英雄。是非成敗轉頭空：青山依舊在，幾度夕陽紅。白髮漁樵江渚上，慣看秋月春風。一壺濁酒喜相逢：古今多少事，都付笑談中。話說天下大勢，分久必合，合久必分：周末七國分爭，并入於秦。及秦滅之後，楚、漢分爭，又并入於漢。漢朝自高祖斬白蛇而起義，一統天下。後來光武中興，傳至獻帝，遂分為三國。推其致亂之由，殆始於桓、靈二帝。桓帝禁錮善類，崇信宦官。及桓帝崩，靈帝即位，大將軍竇武、太傅陳蕃，共相輔佐。時有宦官曹節等弄權，竇武、陳蕃謀誅之，作事不密，反為所害。中涓自此愈橫。
Последняя строка	鼎足三分已成夢，後人憑弔空牢騷。
Яҙыу	Ҡытай яҙыуы
Авторлыҡ хоҡуғы статусы	🅮^[d] һәм 🅮^[d]
Өс батшалыҡ Викимилектә

«Өс батшалыҡ» геройҙары. XVIII быуатта Японияла яһалған рәсем.

Өс батшалыҡ (Троеца́рствие; ҡытайса |三國演義|三国演义|Sānguó yǎnyì|Саньго́ яньи́) — XIV быуаттың тарихи романы, авторы булып Ло Гуаньчжун иҫәпләнә. Дүрт классик ҡытай романы иҫәбенә инә. Әҫәрҙәге ваҡиғалар Ҡытай цивилизацияһы тарихындағы ҡыҙыу дәүерҙә — Хань династияһы хакимлығының аҙағында һәм Өс батшалыҡ дәүерендә бара, беҙҙең эраның 169 йылынан башланып, 280 йылда Көнбайыш Цзинь дәүләтенең (265—420) ерҙәрҙе үҙенә ҡушыуы менән тамамлана.

Хикәйәләү — өлөшләтә тарихи, өлөшләтә легенда һәм өлөшләтә мифик формаға ҡоролған — һүнә барған Хань династияһын алмаштырырға йә уны тергеҙергә тырышҡан феодалдарҙың һәм уларҙың яҡындарының тормошо романтик һәм драматик планда һүрәтләнә. Романда йөҙҙәрсә персонаж булһа ла, Хань династияһы бүлендектәрендә барлыҡҡа килгән һәм һөҙөмтәлә өс дәүләткә — Цао Вэй батшалығы , Шу Хань батшалығы һәм Көнсығыш У батшалығына әйләнгән өс көс блогына төп иғтибар бүленә. Романда заговорҙар, шәхси һәм хәрби алыштар, интригалар һәм был дәүләттәрҙең 100 йыл дауамында хакимлыҡҡа өлгәшеү өсөн көрәше һүрәтләнә.

Өс батшалыҡ тураһындағы был әҫәр ҡытай әҙәбиәтенең дүрт бөйөк классик романдарының береһе тип танылған; уның 120 бүлегендә (главаһында) дөйөм алғанда 800 000 һүҙ һәм һүрәтләнгән ваҡиғаларҙа меңгә яҡын (башлыса тарихи) драматик персонаж ҡатнаша^[1]. Роман Көнсығыш Азияла иң яратып уҡылған әҙәби әҫәрҙәрҙең береһе^[2] һәм уның төбәктәге әҙәби йоғонтоһон инглиз әҙәбиәтендәге Шекспир әҫәрҙәренә тиңләйҙәр^[3]. Өс батшалыҡ, һуңғы империя осорондағы һәм хәҙерге Ҡытайҙа, моғайын, иң күп уҡылған тарихи роман^[4]. Британия дипломаты һәм Ҡытайҙы өйрәнеүсе Герберт Джайлз (8.12.1845—13.02.1935) әйтеүенсә, ҡытайҙарҙың үҙҙәре араһында был роман Ҡытай романдарының иң бөйөгө тип һанала^[5].

Авторы

Романдың авторы Ло Гуаньчжун тип фараз ителә^[6] (яҡынса 1330—1400 йылдар), һарай тарихсыһы Чэнь Шоуҙың Өс батшалыҡ тураһындағы йылъяҙмалары буйынса әҫәр ижад иткән.

Сюжеты

Роман 120 бүлектән (главанан) тора.

1-се бүлек

Беренсе бүлектә ете һуғышыусы батшалыҡ осоронан (беҙҙең эраға тиклем V—III быуаттар) алып Хань династияһының аҙағы башланғанға тиклем (184 йыл) Ҡытай тарихы ҡыҫҡаса һүрәтләнә. Романдың төп геройҙары Лю Бэй, Гуань Юй һәм Чжан Фэй Шафталы (персик) баҡсаһында ағалы-ҡустылы булырға, дәүләткә хеҙмәт итергә һәм ябай кешеләргә тыныслыҡ алып барырға бер-береһенә ант итә.

2-се — 79-сы бүлектәр

Романдың 1-се бүлегендә һүрәтләнгән Персик баҡсаһында ант биреү күренеше, уңдан һулға: Гуань Юй, Чжан Фэй, Лю Бэй. Пекин университеты коллекцияһындағы романдың 1591 йылғы баҫмаһынан Мин династияһы осорондағы иллюстрация

.

Икенсе—етмеш туғыҙынсы бүлектәрҙә Хань династияһының аҙағы осорондағы (184—220 йылдар) власть өсөн көрәш, һуғыштар һәм дипломатик интригалар ентекле тасуирлана.

80-се —120-се бүлектәр

Һикһәненсе—йөҙ егерменсе бүлектәрҙә берҙәм Хань империяһының үҙ-ара дошманлашҡан өс батшалыҡҡа тарҡалыуы һәм Өс батшалыҡ дәүере (220—280 йылдар) һүрәтләнә:

• Вэй батшалығы, башында Цао Цао;
• Шу батшалығы, етәкселегендә Лю Бэй;
• У батшалығы, етәкселегендә Сунь Цюань.

Үҙ-ара һуғыштар 280 йылда батшалыҡтар Цзинь империяһына (265—420) берләшкәнгә тиклем дауам итә.

Дөрөҫлөк

Романдағы тарихи канва ярайһы уҡ дәрәжәләге художестволы уйҙырма менән берләшеп бара.

Ло Гуаньчжун йыш ҡына үҙенең геройҙарын, ыңғай һәм кирегә ирекле бүлеп, уларға шәхси баһа бирә.

Персонаждарҙың образдары күп нәмәләрҙә үҙ прототиптарына тап килмәй, әммә романдың популярлығы тап уларҙың халыҡ хәтерендә аныҡ стереотиптар булараҡ нығыныуына килтерә. Быға «Өс батшалыҡ» сәхнәләрен ҡытай традицион театрында әүҙем ҡулланыу булышлыҡ итә.

Романдың баҫмалары

Ҡытайҙа

Ло Гуаньчжун романының ксилография ысулы менән донъя күргән беренсе баҫмаһы 1494 йылға ҡарай, һәм унан һуңғы биш быуат дауамында иң популяр әҫәр булып ҡала килә. Ҡытай әҙәбиәте барлыҡҡа килгәндән алып бер роман да ошондай күләмдә ҡабаттан баҫылыуға дусар ителмәй. Уны императорҙан башлап түбәнге социаль ҡатлам вәкилдәренә тиклем барыһы ла яратып уҡый.

Европала

«Өс батшалыҡ» Европала тәржемә ителгән тәүге ҡытай романдарының береһе. Ҡытай мәҙәниәтен аңларға һәм Ҡытай тарихын өйрәнергә теләүсе сит ил кешеләре У-Цзиндың классик конфуциан баҫмаһы булып танылған «Пятикнижие»һы («Биш Китап») менән бергә, йыш ҡына тап ошо романға мөрәжәғәт итә.

Рәсәйҙә

Романдың ксилографик баҫмаһын тәүге тапҡыр Рәсәйгә 1821 йылда Рәсәй империяһы Сит ил эштәре министрлығы Азия департаментының Ҡытайҙағы урыҫ дини миссияһына командировкаға ебәрелгән чиновнигы Егор Федорович Тимковский Пекиндан махсус рәүештә һатып алып ҡайта. Ул «Өс батшалыҡ тарихы» тип исемләнгән була"^[7]:3.

«Өс батшалыҡ» романы тәүге тапҡыр урыҫ теленә 1954 йылда Владимир Андреевич Панасюк тарафынан тәржемә ителә һәм Ҡытайҙы өйрәнеүсе ғалим Борис Львович Рифтин^[8] комментарийҙары менән нәшер ителә.

Рус телендәге баҫмалар

• Ло Гуань-чжун. Троецарствие: Роман в 2-х томах / Пер. В. А. Панасюка под ред. Колоколова Всеволода Сергеевича. Подгот. текста, предисл. и коммент. Б. Л. Рифтина. — М.: Государственное изд-во художественной лит-ры, 1954. — 1584 с. — Тир. 30 000 экз.
• Ло Гуань-чжун. Троецарствие / Пер. В. А. Панасюка под ред. С. Хохловой (с сокращениями). Подг. текста, предисл. и коммент. Б. Л. Рифтина. — М.: Художественная лит-ра, 1984. — 792 с. — Тир. 50 000 экз.
• Ло Гуань-чжун. Троецарствие: Роман в 2-х томах / Пер. В. А. Панасюка под ред. В. С. Колоколова. Предисл. Меньшикова Льва Николаевича. — Рига: Полярис, 1997. — 1580 с. — Серия «Новая библиотека китайской литературы». — Тир. 1 000 экз. — ISBN 5-88132-276-2.
• Ло Гуань-чжун. Троецарствие: Роман в 2-х томах / Пер. В. А. Панасюка под ред. В. С. Колоколова. Подгот. текста, предисл. и коммент. Б. Л. Рифтина. — СПб.: Издательство Наука, 2014. — 1664 с. — Серия «Библиотека китайской литературы». — Тир. 1 000 экз. — ISBN 978-5-02-038386-9.

Экранлаштырыу

• «Повествование о трёх царствах» (сериал) — Ҡытай, 1990—1994.
• «Троецарствие» (сериал, реж. Гао Сиси) — Ҡытай, 2010.

Айырым сюжеттар

• «Троецарствие: Возрождение дракона» — реж. Дэниэл Ли (Көньяҡ Корея, Ҡытай, Гонконг, 2008).
• «Битва у Красной скалы» (фильм) — реж. Джон Ву (Ҡытай, Гонконг, Көньяҡ Корея, Япония, 2008).
• «Потерянный мастер клинка» — реж. Алан Мак, Феликс Чун (Ҡытай, Гонконг, 2011).
• «Убийцы» (фильм) — реж. Чжао Линьшань (Ҡытай, 2012).

Иҫкәрмәләр

1. Luo Guanzhong, attributed to, translated from the Chinese with afterword and notes by Moss Roberts. Three Kingdoms: A Historical Novel. — Berkeley; Beijing: University of California Press; Foreign Languages Press, 1991. — ISBN 0520068211.
2. Kim, Hyung-eun (Review) Historical China film lives up to expectations  (билдәһеҙ). Korea JoongAng Daily (11 июль 2008). — «The Romance of the Three Kingdoms is comparable to the Bible in East Asia. It’s one of the most-read if not, the most-read classics in the region.» Архивировано 25 декабрь 2011 года.
3. Shoji, Kaori War as wisdom and gore  (билдәһеҙ). The Japan Times (6 ноябрь 2008). — «In East Asia, Romance is on par with the works of Shakespeare... in the same way that people in Britain grow up studying Hamlet and Macbeth.» Дата обращения: 1 июнь 2021. Архивировано 2 июнь 2021 года.
4. Mirroring the Past: The Writing and Use of History in Imperial China. — Honolulu: University of Hawaii Press, 2005. — P. 86. — ISBN 0824829131.
5. Herbert Giles. A History of Chinese Literature. — London: W. Heinemann, 1901. — P. 277.
6. Encyclopedia of Literary Translation into English (инг.). — Taylor & Francis, 1998. — P. 1221—1222. — ISBN 1-884964-36-2. Архивная копия от 4 апрель 2017 на Wayback Machine
7. Рифтин Б. «Троецарствие» и его автор // Ло Гуаньчжун. Троецарствие: Роман / Пер. с кит. Владимира Андреевича Панасюка, под ред. С. Хохловой; подгот. текста, предисл. и коммент. Бориса Львовича Рифтина. — М.: Художественная литература, 1984. — С. 3—20.
8. рифтин, 2008

Әҙәбиәт

• Саньго яньи / Рифтин Борис Львович // Духовная культура Китая: энциклопедия: в 5 т. + доп. / Гл. ред. М. Л. Титаренко; Ин-т Дальнего Востока. — М. : Восточная литература, 2008. — Т. 3: Литература. Язык и письменность. — С. 384—388. — 855 с. — ISBN 5-02-018429-2.
• Желоховцев Алексей Николаевич Новые разыскания о Ло Гуаньчжуне // Проблемы Дальнего Востока. — 1999. — № 2. — С.132-140.
• Рифтин Б. Л. Историческая эпопея и фольклорная традиция в Китае: Устные и книжные версии «Троецарствия». — М.: Наука, 1970. — 482 с.
• Рифтин Б. Л. Теория китайского романа: «Правила чтения „Троецарствия“» Мао Цзун-гана // Памятники литературной мысли Востока. — М.: ИМЛИ РАН, 2004. — 464 с. — С.335-382. — ISBN 5-9208-0205-7
• Рифтин Б. Л. Эпопея «Троецарствие» в иллюстрациях XVI—XVII вв. // Слово и мудрость Востока. — М.: Наука, 2006. — 582 с. — С.365-388. — ISBN 5-02-033863-X

Һылтанмалар

• Троецарствие на русском языке
• Аудиокнига (онлайн) — «Троецарствие» на русском языке (время воспроизведения — 34 часа)