Asidong asetiko

Asidong asetiko

Mga pagsaladawan nin asidong asetiko: iskeletal na pormula kaiba an mga hidroheno, ispasyong pagpano na modelo, sagkod bola asin istik na modelo.

An asidong asetiko o asidong etanoiko (Ingles: acetic acid, ethanoic acid) iyo sarong mayong kulay na likidong organikong kompuwesto na may kimikal na pormula na CH₃COOH (pigsusurat man bilang CH₃CO₂H, C₂H₄O₂, o HC₂H₃O₂). Ini iyo sarong importanteng ingrediente nin suka. An asidong asetiko na yaon sa suka iyo sarong malabnaw asin garu bakong purong solusyon o timplada na may salak na tubig. An asidong ini iyo nabibilog gikan sa alkohol sa paagi nin gibuhon kan partikular na bakterya. An prosesong ini iyo bistado bilang permentasyong asetiko.^[1]

Kagamitan

An asidong asetiko iyo igwa nin 349 kcal kada 100 gramo.^[2] An suka iyo tipikal na dae mababa sa 4% na asidong asetiko sa gabat.^[3][4][5] An limitasyong legal sa kontento nin asidong asetika iyo manlainlain kun sain ini nakadepende sa hurisdiksyon. An suka iyo direktang piggagamit bilang sarong kondimento, sagkod sa pickling nin gulay asin iba pang mga kakanon. An tabletang suka iyo mas bistadong malabnaw (4% hasta 8% nin asidong asetiko), mientras an mga kakanong pankomersyo para sa pickling iyo may mga solusyon na mas konsentrado. An proporsyon kan asidong asetiko na piggagamit bilang suka iyo bakong kasindakula kan sa kagamitang pankomersyo, pero iyo ini an pinakagurang sagkod pinakabistadong aplikasyon.^[6]

An asidong asetiko iyo piggagamit man bilang sarong solvent o "panunaw" ngarig mabilog an aceta o mga suka, arug nin suka kan mga tanom na squill asin nin mga cantharide.^[1]

Epekto sa lawas

Sarong halimbawa nin asidong asetiko na piggagamit sa mga laboratoryo

An inaapod na glacial (malipot sagkod nagyelo) na asidong asetiko iyo minaakto bilang "pamaso" (caustic) sagkod pupuwedeng gamiton para sa pagtanggal nin mga kulugo. Pigpapalis ini sa kulugo sa paagi nin tubo kan salming o habang nasa ibabaw kan sarong sadit na sipilyo, o kaya sa paagi nin sadit na pidaso nin lanang burak na nakarolyo sa puro nin sarong palito nin posporo. Piglilikayan na dae masagi o magturo sa nakapalibot na palnit an asidong asetiko huli ta minatao ini nin iritasyon sagkod gatol. Ngarig malikayan ini, harus kinakaagan nin vaseline an palnit na nakapalibot sa kulugo. Pigkakaag an asidong asetiko urualdaw. Kapag nagkaigwa nin pamumula sagkod gatol, dapat na ipundo an paggamit kaini hasta sa mawara an mga tanda nin iritasyon, bago liwat ipagpadagos an pagbubulong.^[1]

Kapag dae pigsasadyang makainom an sarong tawo nin asidong asetiko na glasyal (glacial), an piggagamit na pangremedyo o antidote na panlaban sa kulog na nakasusulo sa nguso, lalamunan, sagkod tulak iyo an tulos na pagpapainom nin yeso na pigsalak sa tubig. Ini man iyo dagos susunudan nin puti kan itlog, lana nin oliba, o iba pang demulcent ("pampakalma"). Kun minsan, an asidong asetiko o suka iyo pig-iinom nin mga babaying nasa saindang kahubenan huli sa pagtubod na makakabawas ini nin katabaan. Minatalab ini kun minsan, pero karibay nin pagsasakripisyo kan dihestiyon o panunaw sagkod nin marhay na salud, kun kaya masasabing sala an kagibuhan na ini.^[1]

An sukang pambanyo iyo pigbibilog nin purong asidong asetiko na pigsalakan nin mga pahamot. Saro o duwang mga kutsarita an pigsasalak sa tubig kapag naghuhugas, na minatao nin epektong astringent o "nakahihilod" nin ibabaw kan palnit. An malabnaw na asidong asetiko iyo 5 porsyentong solusyon nin makusog na asido. Marhay ining bulog para sa pagkalason huli sa makukusog na mga alkali, arug kan caustic potash o soda, sodang panghugas, o makusog na amonya. Duwa o tolong kutsara na nasa kadikit na tubig an pigtatao. Pigdudugang ini sa malipot o maimbong na tubig kapag pigpupunasan nin bimpo an sarong pasyente ngarig makatao nin marhay na pagmati, sagkod makatanggal nin init o kagatulan. Para sa arug kaining obheto, haru pigsasalak an duwang kutsarita nin malabnaw na asidong asetiko sa sarong pinta (pint) nin tubig. Pupuwedeng iribay sa malabnaw na asidong asetiko an suka.^[1]

Hilingon man

• Permentasyon
• Alkohol
• Organikong kompuwesto

Panluwas na takod

• National Pollutant Inventory - Acetic acid fact sheet
• NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards
• Method for sampling and analysis
• ChemSub Online: Acetic acid
• Process flow sheet kan paggibo nin Asidong asetiko: Carbonylation of Methanol

Toltolan

1. Robinson, Victor, Ph.C., M.D. (patnugot). (1939). "Acetic acid". The Modern Home Physician, A New Encyclopedia of Medical Knowledge. WM. H. Wise & Company (New York)., pahina 10.
2. Greenfield, Heather; Southgate, D.A.T. (2003). Food Composition Data: Production, Management and Use. Rome: FAO. p. 146. ISBN 9789251049495. 
3. "CPG Sec. 525.825 Vinegar, Definitions" (PDF). United States Food and Drug Administration. March 1995. 
4. "Departmental Consolidation of the Food and Drugs Act and the Food and Drug Regulations – Part B – Division 19" (PDF). Health Canada. August 2018. p. 591. 
5. "Commission Regulation (EU) 2016/263". Official Journal of the European Union. European Commission. February 2016. 
6. Bernthsen, A.; Sudborough, J. J. (1922). Organic Chemistry. London: Blackie and Son. p. 155.