Kasultanan nin Samudera Pasai

Manunungod an artikulong ini sa pangkasaysayan na kahadean nin Malay. Para sa banwaan sa Burma, hilingon an Pasai, Burma. Para sa nag-iirok sa Brunei, hilingon an Kampong Pasai. Para sa syudad sa Filipinas , hilingon an Pasay.

Sultanatong Samudera Pasai كسلطانن سامودرا ڤاساي‎
Kapitolyo	Pasai
Relihiyon	Sunni Islam
Gobyerno	Monarkiya
Currency	mga pirak na Dirham

An Kasultanan nin Samudera Pasai (Malay: كسلطانن سامودرا ڤاساي‎), midbid man sa Samudera o Pasai o Samudera Darussalam o Pacem, sarong kahadean nin Muslim sa amihanan na gilid-baybayon kan Sumatra poon kan ika-13 sagkod ika-16 na mga siglo.

Sadit na kapusugan an nawalat tanganing magtao nin dalan an makasaysayan na pag-aadal kan kahadean.^[1] pigtutubudan na pigtugdas an kahadean ni Merah Silu, na dai naghaloy, nagsa-Islam ini asin naribayan nin pangaran na Malik ul Salih, sa taon na 1267 CE.^[2] Matapos an pagsakyada kan Portuges kadtong 1521, inilikas kan garison an Pasai kan 1524 asin an inot na Sultan kan Aceh na si Ali Mughayat Syah, pigsagom an teritoryo.

Ginikanan na ngaran

Susog sa talaan kan ika-kag-apat na siglo na Hikayat Raja-raja Pasai, pwedeng minatukdo an 'Samudera' can na gikan sa katagang "Semudera" ([səmudəra]), na an boot sabihon 'sarong kadaradakulang sirum'.^[3] An pangaran, itinao ni Merah Silu kan madayag niya an sarong sirum na kasibgdakula kan ikos mantang nangangayam sa sarong 'halangkaw na daga'.^[3] Dai nahaloy, nalinig an lugar para sa pagtugdas kan sarong bagong estado asin an pinapusog an 'Semudera' bilan pangaran kaini.^[3]

Iniisip man na an 'Samudera' hali sa tagang Sanskrit na Samudra, na an boot ipasabot "kadagatan."

Ipinahihiwatig man kan literatura na an ginikanan kan pangaran na 'Pasai', na hali sa Si-Pasai, an pangayam na ayam ni Sultan Malik al Salleh, na si Merah Silu pagkatapos kan saiyang pagsasa-Islam.^[3][4] Isinalaysay kan alamat na si Malik, mantang nangangayam kaiba an saiyang ayam, nakasabatan sinda nin sarong usa na dai natatakot sa batok kan ayam alagad imbes na, nagbatok pabalik. Nataranta siya digdi asin naisip na ini, pwedeng sarong magayon na senyales para sa lugar na itugdas bilan sarong bagong estado para sa saiyang aki, si Malik Al Tahir.^[4] Natigbak an aso, dai kahaluyan na panahon pagkatapos na maitugdas an kahadean, asin pinili ni Malik na ilubong siya duman, pinangaranan an kahadean na Pasai susog saiya.^[4]

Kadtong ika-14 na siglo, ginamit kan eksplorador na Italyano si Odoriko kan Pordenone an pangaran na Sumoltra para sa Samudra, asin an mga nagsunod na parasurat na Europeo, maggamit man nin mga kaarog na porma nin pangaran tanganing tukduon an isla mismo nin Sumatra.^[5][6]

Kasaysayan

Ini-export kan Pasai an kultura kaini, asin urog pa sa gabos an tataramon kaini — an amay na porma nin Malayo na nakasurat sa alpabetong Jawi — sa sarong numero nin mga isla. Kang dai naghaloy, nagin lingua franca an tataramon na ini sa mga mangangalakal sa ngunyan na Indonesya asin Malaysya.

Pirang mga siglo na nakikipagkalakalan an mga Muslim na Arabo asin Indyano sa Indonesya asin Tsina. Napetsahan an sarong lapidang Muslim sa subangan na Haba na may petsang katumbas kan 1082. Alagad an dakulang ebidensya nin Islam sa Indonesya, nagpopopoon sana sa amihanan na Sumatra sa pagtatapos kan ika-13 siglo. Duwang sararadit na kahadean nin kalakalan kan Muslim an nag-eksistido kaidtong panahon na idto sa Pasai asin Peureulak o Perlak. Sarong 1297 maharlikang lubungan sa Samudra, yari na nakasurat sa Arabiko. Pag-abot kan ika-15 siglo, namukna an pirang kahadean na puerto, pinamamayuhan gabos kan mga lokal na prinsipeng Muslim, poon sa amihanan na baybayon kan Haba asin sa ibang lugar sagkod sa harayong subangan kan Ternate asin Tidore sa Maluku. Limang buwan an pigguno ni Marco Polo digdi, sinambit niya sinda Ferlec, Basma, asin Samara (Samudera) sa saiyang istorya sa pag-ekplorasyon. Saro pang bantog na eksplorador na si Ibn Battuta na pasiring sa Tsina an nagtunong nin 15 aldaw sa Samudera.^[7]

An pagtugdas kan mga inot na sentro kan Muslim sa Indonesia, malamang na resulta kan mga komersyal na pangyayari. Pag-abot kan ika-13 siglo, an pagbagsak kan kapangyarihan nin Srivijaya, an nag-akay sa mga dayuhan na parakalakal sa mga puerto sa amihanan na baybayon nin Sumatrano kan Sola nin Bengal, ligtas hali sa mga salag kan pirata sa kahabagatan na puro kan Itiot nin Malacca. An amihanan na Sumatra, igwang hinterland na mayaman sa bulawan asin mga ani kan kadlagan, asin nililinang an paminta sa poon kan ika-15 siglo. Madudumanan ini kan gabos na parakalakal kan kaiislahan na muyang makahampang nin mga barko gikan sa Kadagatan Indyano.

An bagtingan nin Cakra Donya na sarong regalo^[8] ki Zheng He sa kasagsagi kan saiyang paglawod sa Pasai.

Sa taon na 1345, si Ibn Battuta, na sarong paraladag na Morokano, nagbisita sa Samudra Pasai kun sain itinala niya sa saiyang tala sa pagladag na an lider kan Samudera Pasai, sarong banal na Muslim, na ginampanan an saiyang mga katungdan sa relihiyon nin bilog na entusiasmo. An madh'hab na saiyang naobserbahan iyo si Imam Al-Shafi'i. Sa oras na idto, yaon na sa katapusan kan Dar al-Islam an Samudera Pasai ta mayong teritoryo sa subangan kaini an pinamamayuhan kan sarong lider na Muslim. Inumaw niya an kabuotan asin marhay na pag-atubang na ipinahiling kan sultan kan Samudera Pasai. Digdi siya nagtunong nin haros duwang semana sa banwaan na kahoy na nalalanuban bilan bisita kan sultan, pagkatapos, tinawanan siya kan sultan nin mga panustos asin dinara siya sa saiyang pagladag sa mga junk na sadiri kan Sultan sa Tsina.^[9]

Nilista ni Imprerador Hongwu kan dinastiyang Ming sa Tsina na an Samudera sa kanyang paalala ang Huang-Ming Zuxun bilan saro sa 14 na nasyon na dai dapat ilansar kan Ming an kontrang kampanyang militar.^[10] Sa pagtatapos kan ika-14 na siglo, nagin sarong mayaman na sentro nin komersyo an Samudra-Pasai, na nagtaong dalan sa inot na parte kan ika-15 siglo sa urog na marhayon na protektadong puerto nin Malacca sa habagatan-sulnopan na baybayon kan Rawis nin Malay. Sinakyada asin hinabunan kan Majapahit an lugar kadtong katahawan kan ika-14 na siglo.^[11]

An lapida ni Malik al-Salih

An kapangyarihan nin pang-ekonomiya asin pampulitika kan Pasai, haros nakadepende sa mga dayuhan. An mga parakalakal asin paratukdong Muslim, malamang na nagpartisipar sa pangungurang kaini poon pa sa poon asin sigurado na ipamidbid an mga gibuhon nin pangrelihiyon na nagpapamati sa sainda nin irukan. An inot na mga beachhead na Muslim sa Indonesya, urog na an Pasai, sa sarong dakulang hiwas na tunay na mga muknang Muslim na nagsugo sa kaimbudan kan lokal na populasyon asin inaagda an mga gibuhon nin pangsiyensya. An mga kaarog na bagong kahadean nin puerto, namukna sa amihanan na baybayon kan Haba. Si Tomé Pires, kagmukna kan Suma Oriental, naisurat dai nahaloy pagkatapos kan 1511, idinuon an malibog na etnikong pinaghalian kan mga nagtugdas kan Cirebon, Demak, Japara, asin Gresik. An mga estadong pangbaybayon kan Habanon na ini an nagsirbi nin komersyo sa Indya asin Tsina dangan urog na sa Malacca, sarong importer kan malutong Habanon. An mga lider kan Malacca, sa balyo kan saindang prestihiyosong ginikanan na Srivijayan, inako an Islam tanganing maakit an mga parakalakal na Muslim asin Habanon sa saindang pantalan.

Inokupa kan Portuges an Pasai kan 1521, 10 taon pagkatapos kan saindang pagsakop sa Malacca. Sa paagi kan Portuges, namidbidan an lugar sa Europa na Pacem.^[12] Inilikas nin garison kan Portuges an Pasai kadtong 1524 asin an inot na Sultan kan Aceh, Ali Mughayat Syah, sinagom an teritoryo.^[13]

Lista kan mga namayo

Ini an listahan kan mga pamayong namayo sa Kasultanan nin Samudera Pasai:^[14]

Nu.	Panahon	Ngaran kan Sultan o Gelar	Mga tala asin mga importanteng pangyayari sa kasaysayan
1	1267–1297	Sultan Malikussaleh (Meurah Silu)	Kagtugdas kan Kahadean nin Samudra Pasai
2	1297–1326	Sultan Al-Malik azh-Zhahir I / Muhammad I	Ipinabisto an mga bulawan na barya
3	1326–133?	Sultan Ahmad I	Inatake an kahadean nin Karang Baru, Tamiang
4	133?–1349	Sultan Al-Malik azh-Zhahir II	Binisita ni Ibnu Batutah
5	1349–1406	Sultan Zainal Abidin I	Inatake kan Majapahit
6	1406–1428	Ratu Nahrasyiyah (id)	Panahon nin kamurawayan kan Samudra Pasai
7	1428–1438	Sultan Zainal Abidin II
8	1438–1462	Sultan Shalahuddin
9	1462–1464	Sultan Ahmad II
10	1464–1466	Sultan Abu Zaid Ahmad III
11	1466–1466	Sultan Ahmad IV
12	1466–1468	Sultan Mahmud
13	1468–1474	Sultan Zainal Abidin III	Ibinagsak kan saiyang tugang
14	1474–1495	Sultan Muhammad Syah II
15	1495–1495	Sultan Al-Kamil
16	1495–1506	Sultan Adlullah
17	1506–1507	Sultan Muhammad Syah III	Igwang duwang lapida
18	1507–1509	Sultan Abdullah
19	1509–1514	Sultan Ahmad V	Pagkua kan Malacca (1511)
20	1514–1517	Sultan Zainal Abidin IV

Poon nin Pamilya

Poon nin Pamilya kan mga monarkang Samudera Pasai[15][16]

Al-Malik Al-Salih ^(1) r. 1267–1297 Al-Malik Al-Zahir I Muhammad I ^(2) r. 1297–1326 ♀ prinsesa Raja Kadah Ahmad I ^(3) r. 1326–1330 ♀ prinsesa Raja Khan Ahmad Zainal Abidin I ^(5) r. 1349–1406 Al-Malik Al-Zahir II ^(4) r. 1330–1349 Zainal Abidin II ^(7) r. 1428–1438 ♀ Nahrasyiyah ^(6) r. 1406–1428 Salahuddin ^(8) r. 1438–1462 Mansur Ahmad II ^(9) r. 1462–1464 Ahmad III ^(10) r. 1464–1466 Ahmad IV ^(11) r. 1466–1466 Mahmud ^(12) r. 1466–1468 Al-Kamil ^(15) r. 1495–1495 Adlullah ^(16) r. 1495–1506 Zainal Abidin III ^(13) r. 1468–1474 Muhammad Syah II ^(14) r. 1474–1495 Muhammad Syah III ^(17) r. 1506–1507 Abdullah ^(18) r. 1507–1509 Zainal Abidin IV ^(20) r. 1514–1517 Ahmad V ^(19) r. 1509–1514

Makasaysayan na pamana

Tinukdo an pagkadayag sa lubungan ni Sultan Malik as-Saleh (696 H o 1267 AD) kan mga parasalaysay bilan simbolo na nakalaog an Islam sa Kaislahan kadtong ika-13 siglo. Bagaman igwang sarong opinyon na nag-abot an posibilidad kan Islam ning mas amay ikan duman. An istorya kan mga Hade sa Pasai, panong-pano nin mito asin alamat alagad an paglaladawan kan istorya, nakatabang sa paghali kan madiklom na parte kan kasaysayan nin pagkakaigwa kan kahadean na ini. An nakaaging kamurawayan kan kahadian na ini an nagtaong inspirasyon sa mga tawo kaini na gamiton giraray an pangaran kan nagtugdas kan kahadean na ini para sa Unibersidad nin Malikussaleh sa Lhokseumawe.

Hilingon man

• Malikussaleh
• Lista kan mga dinastiyang Muslim na Sunni

Mga toltolan

1. Ricklefs, M.C. 1991. A History of Modern Indonesia since c. 1300. 2nd ed., Stanford: Stanford University Press, p. 15. ISBN 0-333-57690-X
2. "Samudra Pasai worthy to be world historical site". Republika Online. 2017-03-24. Retrieved 2020-01-24. 
3. Mead, J. P. (1914-01-01). "A Romanized Version of the Hikayat Raja-Raja Pasai". Journal of the Straits Branch of the Royal Asiatic Society (66): 9. 
4. Mead, J. P. (1914-01-01). "A Romanized Version of the Hikayat Raja-Raja Pasai". Journal of the Straits Branch of the Royal Asiatic Society (66): 17. 
5. Sir Henry Yule, ed. (1866). Cathay and the Way Thither: Being a Collection of Medieval Notices of China, Issue 36. pp. 86–87. 
6. William Marsden (1811). History of Sumatra, containing an account of the government (etc.). pp. 4–10. 
7. "Consulate General of the Republic of Indonesia Istanbul Turley". Kementerian Luar Negeri Repulik Indonesia (in Indonesian). Retrieved 2020-01-24. 
8. Justine Vaisutis (2007). Indonesia. Lonely Planet. pp. 419–. ISBN 978-1-74104-435-5. 
9. "Ibn Battuta's Trip: Chapter 9 Through the Straits of Malacca to China 1345 – 1346". The Travels of Ibn Battuta A Virtual Tour with the 14th Century Traveler. Berkeley.edu. Archived from the original on 17 March 2013. Retrieved 14 June 2013.  Unknown parameter |url-status= ignored (help)
10. Farmer, Edward L. (1995). Zhu Yuanzhang and Early Ming Legislation: The Reordering of Chinese Society Following the Era of Mongol Rule (in English). Brill. p. 120. ISBN 978-90-04-10391-7. 
11. Borschberg, Peter (2003). "Review of O Domínio do Norte Samatra. A história dos sultanatos de Samudera-Pacém e de Achém e das suas relações com os Portugueses (1500–1580) the Dominion of North Sumatra. A History of the Sultanates of Samudera-Pasai and Aceh and Their Relations with the Portuguese (1500–1580)". Journal of Southeast Asian Studies 34 (2): 361–363. doi:10.1017/S0022463403210304. ISSN 0022-4634. 
12. Journal of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society, Volume 33, Parts 1–4. Quote: "Midbid kan Pprtuges an Pasai sa Pacem."
13. Bassett, D. K. (September 1963). "European Influence in South-East Asia, c. 1500–1630". Journal of Southeast Asian History 4 (2): 134–165. doi:10.1017/S0217781100002866. 
14. Taqiyuddin Muhammad (2011). Daulah Shalihiyyah Di Sumatera. CISAH. pp. 115–186. 
15. "Sultan Al-Malik Ash-Shalih, wafat dalam bulan Ramandhan tahun 696 Hijriah, dimakamkan di pusat pemerintahan Kota Sumatra" (in Indonesian). Retrieved 2023-06-15. 
16. "Makam Sultan Pasai, Kesultanan Islam Terbesar di Asia Tenggara, Dibiarkan Hancur Berkeping". indozone.id (in Indonesian). 2020-10-31. Retrieved 2023-06-15. 

Urog pang mababasa

• Hall, Kenneth R. (1981). "Trade and statecraft in the Western Archipelago at the dawn of the European age". Journal of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society 54 (1): 21–47. 
• Hall, Kenneth R. (2010). A History of Early Southeast Asia: Maritime Trade and Societal Development, 100–1500. Plymouth, UK: Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-7425-6761-0. 
• Hill, A.H. (1963). "The coming of Islam to North Sumatra". Journal of Southeast Asian History 4 (1): 6–21. doi:10.1017/S0217781100000739.