Mga Gerang Apyan

An pagbomba kan Canton nin mga Briton, Mayo 1841
An ralaban kan Enot na Gerang Apyan,sa Chin-Kiang-Foo, Hulyo 1842

An sinasabing Mga Gerang Apyan duwang gera nangyari katangaan kan ika-19 siglo. Dingkilan ini kan gobyerno Briton saka kan gobyerno Tsino representado kan dinastiyang Qing asin dapit ini sa pagnegosyo sa apyan sa laog kan teritoryo nin Tsina. An saro sa ibinunga kaini iyo an pagsuko kan teritoryo nin Hong Kong sa Briton na sarong pagkaapi sa integridad kan soberaniya kan Tsina kan saiyang teritoryo. An magabat na dingkilan napapatos sa duwang tagbo, an Enot na Gerang Apyan (1839-1842) kun saen kabokbokan kan Tsina an Pwersang pandagat kan Briton asin an Ikaduwang Gerang Apyan (1856-1860), na inapod man na Gerang Anglo-Pranses kan mga Tsino, o Gerang Pana'. Igdi sa laban na ini, kasurog kan mga Briton an mga pwersang Pranses. An mga gerang ini nagresulta sa pagimponer nin mga tratado na nagpaluya sa dinastiya Qing, asin sa gobyernong Tsino, mala ta napiritan ining buruksan magkapirang mga pwerto , arog kan Shanghai asin Canton na igdi naagi an mga negosyo o importasyon kan mga pwersang Europeo.[1][2] Sa mga panahon na ini sinasabing medyo nagkupos an ekonomiya kan Tsina. Alagad, katakod igdi, mas dakula epekto kan inapod na Rebelyon Taiping asin kan Pag'alsa sa Dungan (1862-77).[3][4][3][5][6]

An Enot na Gerang Apyan

[baguhon | baguhon an source]
An ralaban sa enot na Gerang Apyan

Sinasabing an enot na Gerang Apyan an pig'iriwalan iyo an ilegal na pagnegosyo sa apyan[7] reparasyon sa pinansyal,[8] asin estado diplomatiko,[9] asin ini nagbungkaras kan taon 1839.

Sa kahurihan kan ika-18 siglo, an Briton sa pagpeprentera kan East India Company o EIC, sa hayag na pagsarungat sa leyes kan Tsina, nagparapalaog nin apyan haleng Indya sa Tsina sa kun ano-anong paagi mala ini nagin nangengenot na supplier kan 1773.[10] Sa paglaog kan taon 1787, an Kompanya ilegal na nagpapadara nin 4,000 na binulto nin apyan sa Tsina taon-taon, lambang bulto nagpipisar 170 libra o 77 kilo.[11]

An Emperador Tsino nagpabantolin nin pirang dekreto kan mga taon 1729, 1799, 1814 asin 1831 na nagboboboot na an pagnenegosyo sa apyan binabawal nanggad, alagad paglaog kaini sa Tsina dagos man giraray ta mga Briton nagkontrata nin mga smuggler na iyo an naapalusot kaini. An siring na mga pangyayari orog na nagtalanhok sa mga Tsino sa pagkaoriyok sa apyan asin nagin nang lakop-lakopan ini sa merkado. [12] An iba man ngane sa mga Amerikano nagtapsok man sa mabentahon na negosyong ini paagi sa pagkua kaini sa Turkey ta darahon sa Tsina. Bantogan na aram an mga apoon ni Presidente Franklin D. Roosevelt asin ni Sektrayo nin Estado na si John Forbes Kerry naimbwelto sa pagnegosyo kan apyan sa Tsina kan panahon na idto.[13] BPagtongtong kan 1833, an bilang nin bulto nin apyan na ipinapalusot sa Tsina labilabing nag'olanto sa 30,000.[11] Segun sa United Nations Office on Drugs and Crime, an East India Company pinapadara an apyan sa mga tambobong nakamugtak sa libre sonang rona nin Canton (Guangzhou), kun saen an mga Tsinong smuggler dinadara man an apyan sa interior kan Tsina.[12] Kan 1834, an monopoliya kan East India Company naontok na.[14] Alagad, an ilegal na negosyo nin apyan sige man giraray. Kan 1839, si Lin Tse-hsu nagsurat ki Reynang Victoria na pondohon na an pagparapalaog kan apyan sa Tsina kan mga Briton alagad binungog-bungoagan sana man ini. Kaya an Emperador nagmando na an gabos na apyan sa Canton samsamon kabali idtong saray kan mga gobyernong dayuhan.[15] An mga smuggler napierde nin 20,000 na bulto nin apyan (1,300 tonelada metriko) nin apyan na mayo inabonohan.[12]

Sa enot an Tsina naki'ulay sa mga kompanyang dayo na isuko na an mga saray na apyan karibayan an tsa, alagad ini dai mansanang toltol na kinaabtan. An Tsina logod inagi na sa pwersahan asin inembargo an mga saray-saray kan mga dayuhan saka binagat an mga bapor kan mga ini ngani isuko ninda an mga daro-darang mga apyan.

An Briton na trade commissioner sa Canton, si Kapitan Charles Elliot, nagsurat sa London asin nagsonson igdi na gerahon an mga Tsino. Pakalihis sarong taon, kan Mayo 1840, an gobyernong Briton nagpadara nin mga tropa sa Canton asin minandohan an mga Tsino na dapat abonohan kaini an mga kalugihan kan mga negosyanteng Briton sa pagkaembargo kaidtong mga apyan asin igarantiya na dai na riribokon an mga ini sa pagnenegosyo. Alagad, amay pa kaidto igwang nang nangyaring balbagan kan mga Briton asin Tsino sa Sabang nin Kowloon kan Septyemnbre 4, 1839. [15] Kan 21 de Hunyo, 1840 sarong pwersang Briton na pandagat an nagdatong sa Macao dangan ini nagparani sa Ting-ha ta ini binomba kan mga Briton. Sa mga masurunod na bokbokan, an pwersa naval kan Britanya pinolpog na gayo an pwersa kan Imperyo Tsino na iyo an ikinadaog kaini.[16], na ini sarong taktika na inapod "diplomasyang badilan."

Tratado nin Nanking

[baguhon | baguhon an source]

An gera natapos kan nagpirmahan kan sinasabing (Tratado nin Nanking (Nanjing) kan 1842, na iyo an enot sa magkapirang tratado sa pag'ultan kan Tsina asin mga dayuhan na gobyerno asin mga imperyalistang poderes damay sa pagnegosyo nin apyan.[17] An tratado napirit an Tsina na ipaonrang itao an kontrol kan Isla nin Hong Kong, asin pagdarapit na saradit pang isla sa palibot, sa Reyno Unido, asin ini magbukas pa nin limang pwerto sa mga minasunod na lugar: sa Shanghai, Canton, Ningpo (Ningbo), Foochow (Fuzhou), asin sa Amoy (Xiamen).[18] An tratado pinipirit asin inobligar an Tsina na magtaong kompensasyon nin 21 milyon na dolyar sa Reyno Unido, na an 6 milyon tolos itatao asin an balanse pagbabayadan nin utay-utay.[19] Saro pang tratado pagsunod na taon nagtao man an Tsina nin "napapalaen na trato" sa status kan Imperyong Briton asin dugang na pribelihyo sa mga namamanwaan na Briton.[17] Sunod man, an Pranses nakahagad man nin pa-orog na prebilihiyo na pareho sa mga kundisyon na nakua kan mga Briton sa tratado nin 1843 asin 1844.[20]

Ikaduwang Gerang Apyan

[baguhon | baguhon an source]
An ikaduwang gera sa apyan sa Guangzhou

Kan 1853 sarong gera sibil an nagputok sa Tsina na an sarong karibal na Emperador nagtukaw sa rona' nin Nanking. Maski pa siring, sarong bagong Imperial Commissioner, si Yeh Ming-ch'en pinagnombrahan sa Canton, an prinsipal na pwerto negosyo kan mga dayuhan, na totoo saiyang ikinaka-ungis; asin siya determinado na puhoon an ilegal na negosyo sa apyan. Kan Oktobre 1856 saiyang sinikop an bapor na "Arrow" na pagsasadiri kan mga Briton. An mga dinakop na Briton ikinadena. Si Sir John Bowring, gobernador kan Hong Kong, inapod si Almiranteng Sir Michael Seymour asin saiyang plota, asin kan 23 Oktobre, pigparabomba asin natalikopan an mga kota na iyo an kagbantay kan ngangaan pasiring sa agihan kan Canton sa Salog Perlas alagad kulang nin pwersa na mabantay asin mapugol kan teritoryo kaini. Kan a-15 nin Desyembre, durante sa sarong burulyada sa Canton, mga pagrorogaring sa negosyo kan mga Europeo pigsurulo' asin si Bowring nagngayo-ngayo' na ayudahan siya kan militar kan Reyno Unido.[18] Kan may nagadan na makangirhat sa sarong Pranses na misionero sa kamot kan mga Tsino, an Britanya nagka'igwa bigla nin suporta sa Pransya. Ini makusog na nagpirit na logod na maghagad nin mga palaen na tratamiento, mala ta magkapirang bagong kundisyon hinagad, siring kan paglegalisar kan negosyo sa apyan, an pagpadakula kan mga negosyo sa coolies (mga tandanan na paraaldaw), asin an pagbukas sa enterong kahiwasan kan Tsina sa mga negosyanteng Briton asin mga paranegosyo sa apyan, siring man an paglibre sa anoman na buhis.[21].

Tratado nin Tientsin

[baguhon | baguhon an source]

An gerang ining ikaduwa nagresulta sa pagpirmahan kan tratado nin Tientsin kan a-26 nin Hunyo, 1858, kunsaen pig-imponeran an Tsina kan obligasyon na magtaong reparasyon sa mga gasto kan nakaaging gera, an pagbukas naman nin sampolo pang pwerto sa mga negosyanteng Europeo, an legalisasyon kan negosyong apyan, asin an mga misionero asin mga negosyanteng dayuhan pwede saka libreng magbyahe-byahe sa laog kan Tsina.[18]

Toltolan

[baguhon | baguhon an source]
  1. ↑ Taylor Wallbank; Bailkey; Jewsbury; Lewis; Hackett (1992). "A Short History of the Opium Wars (from: Civilizations Past And Present, Chapter 29: South And East Asia, 1815–1914)". 
  2. ↑ Kenneth Pletcher. "Chinese history: Opium Wars". Encyclopædia Britannica Online. 
  3. ↑ Horn, Jeff; Rosenband, Leonard N.; Smith, Merritt Roe (2010). Reconceptualizing the Industrial Revolution. MIT Press. ISBN 978-0-262-28950-4. 
  4. ↑ Pomeranz, Kenneth (2001). The great divergence : China, Europe, and the making of the modern world economy. Princeton University Press. ISBN 9780691090108. 
  5. ↑ https://www.weforum.org/agenda/2017/09/over-2000-years-of-economic-history-in-one-chart
  6. ↑ Thompson, Peter. "Karl Marx, part 4: 'Workers of the world, unite". The Guardian. https://www.theguardian.com/commentisfree/belief/2011/apr/25/karl-marx-communist-manifesto. Retrieved on 22 March 2019. 
  7. ↑ Farooqui, Amar (2005). Smuggling as Subversion: Colonialism, Indian Merchants, and the Politics of Opium, 1790-1843. Lanham, Md.: Lexington Books. ISBN 978-0739108864. OCLC 57286105. 
  8. ↑ Teng, Ssu-Yu; Collis, Maurice; Pelcovits, Nathan A. (August 1948). "Foreign Mud; Being an Account of the Opium Imbroglio at Canton in the 1830's and the Anglo-Chinese war that Followed.". The Far Eastern Quarterly 7 (4): 435. doi:10.2307/2049731. ISSN 0363-6917. 
  9. ↑ Treaty of Nanking - Nanking, August 29, 1842 - Peace Treaty between the Queen of the United Kingdom of Great Britain and Ireland and the Emperor of China - Ratifications exchanged at Hongkong, 26th June 1843. 
  10. ↑ "Opium trade - History & Facts" (in en). Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/topic/opium-trade. 
  11. ↑ 11.0 11.1 Hanes III, William Travis; Sanello, Frank (2004). The Opium Wars: The Addiction of One Empire and the Corruption of Another. United States: Sourcebooks. pp. 21, 24, 25. ISBN 978-1402201493. 
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 "A Century of International Drug Control" (PDF). UNODC.org. 
  13. ↑ Meyer, Karl E.. "The Opium War's Secret History" (in en). https://www.nytimes.com/1997/06/28/opinion/the-opium-war-s-secret-history.html. 
  14. ↑ Haythornthwaite, Philip J., The Colonial Wars Source Book, London, 2000, p.237. ISBN 1-84067-231-5
  15. ↑ 15.0 15.1 Haythornthwaite, 2000, p.237.
  16. ↑ Tsang, Steve (2007). A Modern History of Hong Kong. I.B.Tauris. pp. 3–13, 29. ISBN 1-84511-419-1.
  17. ↑ 17.0 17.1 https://www.britannica.com/event/Treaty-of-Nanjing
  18. ↑ 18.0 18.1 18.2 Haythornthwaite, 2000, p.239.
  19. ↑ https://china.usc.edu/treaty-nanjing-nanking-1842
  20. ↑ Xiaobing Li (2012). China at War: An Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 468. 
  21. ↑ Zhihong Shi (2016). Central Government Silver Treasury: Revenue, Expenditure and Inventory Statistics, ca. 1667-1899. BRILL. p. 33. ISBN 978-90-04-30733-9.