Ombudsman

Karatula kan Opisina nin Ombudsman kan Filipinas
Karatula kan opisina nin Ombuds sa Georgetown University
Karatula sa Banjul, The Gambia

An ombudsman (Ingles: ombudsman) iyo an tauhan kan gobyerno na may kapangyarihan magsiyasat asin magrekisa kan mga kaso nin panghahabon, pangsusulmok, pangsusuhol, pang'aabuso sa pagpa'otob sa katongdan, asin iba pang kabuktotan na dinadarang reklamo laban sa isayman na empleyado sa gobyerno kan namamanwaan. An ombudsman, kumbaga garo bantay-banwaan, katuwang an mga katarabang sa saiyang opisina, iyo an nagmamaan kan arin man na dinadarang reklamo dapit sa mga soboot salang-gibo kan ipigreklamo asin sa masiri, malikay na pag'adal, kun igwang nakuang ebidensyang magabat na nagpapatotoo kan gibong-sala, sunod na lakdang iyo (kun sa Filipinas) an pagsangat kan kaso sa Sandiganbayan kun saen pormal na dadangogon an kaso batay sa mga natipon na ebidensya. [1]

Igdi sa Filipinas, an Opisina nin Ombudsman namukna sa 1987 na Konstitusyon, asin susog sa mandato kaini, hinahagad sa mga trabahador sa laog kan gobhyerno an mas halangkaw na lebel nin paninimbagan huli sa prinsipyo na an "opisyo publiko sarong opisyo nin pagtitiwala". Sa pagtaram ni Commissioner Jose Colayco duman sa 1986 Constitutional Commission na an Ombudsman daa minukna ngane "magin parasurog kan namamanwaan laban sa anoman na mga ginigibong salang hosoyhosoy, kamalian nin pagkondukta sa opisina o inhustisya" kan mga trabahador sa gobyerno". [2]

Parati an ombdusdman nombrado kan gobyerno, paagi sa presidente, o kan sarong parlamento, alagad may makusog na pagkaindependiente, asin an toka niya iyo an pagdara asin pagsurog nanggad kan mga interes kan namamanwaan o kan publiko. Siya an dinadalaganan kan mga reklamo nin maladministrasyon o pagbalga kan mga katanosan, asin pwede man siya ipagnombra kan sarong lehislatura. Igwa man nin opisyo siring sa ombudsman na kinakaag sa sarong korporasyon sa pagmato, ngani an padalagan kaini mayong kabalbalan nangyayari o maggibo nin aksyon an arinman na empleyado na ikalugi kan korporasyon o magdara sa mga ilegal na transakyon.

Heneralmente, an ombudsman sarong opisyal nin estado na pinagtokahan o nombrado ngani magreparo kan mga aktibidad nin sarong gobyerno o kan mga tauhan igdi, para sa pagsurog kan mga interes kan publiko o namamanwaan na an mga siring na interes dai maapi o masapawan sa ikaka'agrabyo kaini. Kun madeterminar kan ombudsman na igwa talagang pagkakasala, powede matao nin rekomendasyon sa pagtanos kan mga kasalaan, o sa pagperseguir padagos kan mga nagkasala susog sa kagabatan kan pagkakasala o paglapas, alagad, luwas sa ombudsman an pagmukna nin mga lakdang na legal ta yaon sana saiya an pagtaong rekomendasyon kun an kaso dapat dangogon nanggad sa sala nin sarong korte.

An bentahe nin sarong ombudsman iyo ta siya yaon sa luwas kan organisasyon o ahensya nin gobyerno kun saen yaon nangyari an anomaliya o an tauhan na ipigrereklamo yaon sa nasabing ahensya. May asegurasyon an kagreklamo na mas makakakua nin hustisya ta an makondukta kan imbestigasyon bako mansana idtong mga tauhan sa laog kan ahensya. Kaya, dai mangyayari an inaapod na 'siplingan nin mga interes' sa proseso nin imbestigasyon. Alagad, an papel kan ombudsman sinasabing mari'gon asin epektibo kun igwa sa laog mismo kan aparato nin estado nin mga opisyal na nag'aandurog nanggad sa mga hiro kan ombudsman. Siring man, an pagpili kan tawong makapot kan opisyo nin ombudsman dapat natatama asin angay sa saiyang karakter asin disposisyon.

Ginikanan kan praktis

[baguhon | baguhon an source]

An tataramon na 'ombudsman' ginuno sa lenggwaheng Danish, Sweso asin Norwego na sinususog man sa Antigong Norse na katagang umboðsmaðr, na boot sabihon, 'representante', na an taramon ngane na umbud/ombud nangahulogan na 'abogado', 'interino', o saro na awtorisadong magrepresentar sa saro katawo. An kahulogan na ini yaon pa ngane gamit sa lenggwaheng Scandinavian. Sa Sweden daa yaon pa an paggamit kaini mala ta sa Ley nin Danish kan Jutland 1241 an kataga 'umbozman' na boot sabihon sarong lingkod sibil royal. Sa Sweden, yaon an Swedish Parliamentary Ombudsman na namukna kan 1809 na iyo an mabantay, masurog kan mga deretso kan mga namamanwaan, independiente sa ehekutibo.[3]

Mga panluwas na takod

[baguhon | baguhon an source]

Toltolan

[baguhon | baguhon an source]
  1. ↑ http://www.gov.ph/briefer-the-office-of-the-ombudsman/ Archived 2016-10-11 at the Wayback Machine. Kinua 5-5-16
  2. ↑ http://www.gov.ph/briefer-the-office-of-the-ombudsman/ Archived 2016-10-11 at the Wayback Machine. Kinua 5-5-16
  3. ↑ http://www.gov.ph/briefer-the-office-of-the-ombudsman/ Archived 2016-10-11 at the Wayback Machine. Kinua 5-5-16