Пратэсты ў Беларусі (2020—2022)

Пратэсты ў Беларусі 2020 году
Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2020 году
Мітынг ля стэлы «Менск — горад-герой» 16 жніўня 2020
Дата	з 24 траўня 2020 году
Месца	Беларусь
Прычыны	Фальсыфікацыя вынікаў прэзыдэнцкіх выбараў 9 жніўня
Мэты	Правядзеньне сумленных выбараў
Спосабы	ланцуг салідарнасьці, мітынг, інтэрнэт-актывізм, пікет, стачка, шэсьце
Статус	працягваецца
Атрыманыя саступкі	вызваленьне большасьці затрыманых дэманстрантаў (17 жніўня 2020 г.)
Удзельнікі канфлікту
Пратэстоўцы без канкрэтнай арганізацыйнай і партыйнай прыналежнасьці, Выбарчы штаб Сьвятланы Ціханоўскай, Беларуская дэмакратычная апазыцыя: АГП Партыя БНФ БХД БП «Зялёныя» ПСП БСДП (НГ) За Свабоду КХП БНФ[1] «Малады Фронт» «Рэвалюцыйнае дзеяньне»[2] Справядлівы сьвет Рэжым Лукашэнкі Праўрадавыя партыі ды арґанізацыі: Белая Русь[3] БРСМ[3] ФПБ[4] ЛДПБ[5] КПБ[6]
Ключавыя асобы
Сяргей Ціханоўскі Сьвятлана Ціханоўская Віктар Бабарыка Мікалай Статкевіч Павал Севярынец Валер Цапкала Аляксандар Лукашэнка Раман Галоўчанка Юры Караеў Валеры Вакульчык Лідзія Ярмошына
Сілы бакоў
Прыхільнікі апазыцыйных кандыдатаў МУС Міліцыя АМАП Унутраныя войскі САХР КДБ Узброеныя сілы[7][8][9] 38-я асобная гвардзейская дэсантна-штурмавая брыгада(be)[10][11] 5-я брыгада спэцпрызначэньня[12][13][14]
Колькасьць
больш за мільён (16 жніўня 2020 г.)[15] 98 000 праваахоўнікаў[16]
Страты
11 114 затрыманьняў (на 9 кастрычніка 2020 г.)[17], звыш 2000 арыштаваных (на 11 кастрычніка 2020 г.)[18], 700 параненых[19], 7 зьніклых бязь вестак (21 жніўня 2020 г.)[20], 7 забітых 103 параненых (13 жніўня 2020 г.)[21]

Пратэ́сты ў Белару́сі 2020 году — вулічныя дэманстрацыі, якія пачаліся 29 траўня 2020 году ў Менску ды іншых месцах, былі пачаткова зьвязаныя з арыштам апазыцыйных кандыдатаў у прэзыдэнты ды нядопуску іх да ўдзелу ў прэзыдэнцкіх выбарах 9 жніўня 2020 году.

Пасьля публікацыі першых афіцыйных экзыт-полаў, якія сьведчылі пра нібыта пераканаўчую перамогу дзейнага прэзыдэнта Аляксандра Лукашэнкі ўжо ў першым туры, пратэсты ахапілі адначасова шмат гарадоў краіны, а іх асноўнай мэтай стаў сумленны падлік галасоў ды адстаўка Лукашэнкі, які займае пасаду прэзыдэнта з 1994 году. Сілавыя структуры пачалі разганяць мірныя пратэсты, таму яны перарасьлі ў сутычкі з АМАПам^[22]. Падтрымка расейскага прэзыдэнта Ўладзімера Пуціна на піку пратэстаў дапамагла Аляксандру Лукашэнку трымацца, і пасьля непрацяглага зацішша сілы бясьпекі разгарнулі агрэсіўную кампанію па запалохваньні яго апанэнтаў^[23][24]. Тым ня менш пасьля выбарчае кампаніі на бязьмежжа сілавікоў не было заведзена ніводнае крымінальнае справы^[25][26][27]. Да кастрычніка 2021 году колькасць палітвязьняў(be) у Беларусі дасягнула 833^[28].

Гэтую грамадзкую актыўнасьць паводле масавасьці параўноўвалі з пратэстамі 1996—97 гадоў супраць падпісаньня саюзнай дамовы Беларусі ды Расеі.

2020 год

Зранку 10 жніўня першую заяву пасьля пратэстаў зрабіў сам Лукашэнка^[29]. Ён, у прыватнасьці, прыгразіў пратэстантам «адэкватным адказам», адзначыўшы, што разарваць краіну ніхто не дазволіць^[30]. Ён таксама сьцьвярджаў, што сярод пратэстоўцаў шмат п’яных і «абпаленых», а саміх удзельнікаў пратэстаў назваў «авечкамі», якімі кіруюць «лялькаводы» з Польшчы, Вялікабрытаніі й Чэхіі^[31]. У ноч на 11 жніўня 2020 году найбольшыя вулічныя сходы адбыліся ў Берасьці, Магілёве, Менску й Наваполацку (Віцебская вобласьць). Міліцыянэры і жаўнеры ўнутраных войскаў прымянілі спэцсродкі супраць дэманстрантаў у Менску й Наваполацку. Прэс-сакратар Міністэрства ўнутраных справаў Беларусі Вольга Чамаданава паведаміла, што ў ходзе дэманстрацыяў «пацярпеў 21 супрацоўнік органаў унутраных справаў і вайсковец унутраных войскаў, 5 зь іх шпіталізаваныя»^[32]. 9—11 жніўня 2020 году супрацоўнікі Атрадаў міліцыі асаблівага прызначэньня (АМАП) затрымалі звыш 7000 дэманстрантаў^[33].

У ноч на 12 жніўня 2020 году вулічныя сходы адбыліся ў 25 гарадах Беларусі. У сталіцы і шэрагу абласных цэнтраў дэманстранты перакрывалі рух грамадзкага транспарту, у тым ліку на вуліцы Прытыцкага ў Менску. За ўдзел у шэсьцях затрымалі звыш 1000 чалавек. Цялесныя пашкоджаньні атрымалі 14 міліцыянэраў і вайскоўцаў унутраных войскаў, некаторых зь якіх шпіталізавалі^[34]. Праз сутычкі падчас шэсьцяў у Беларусі шпіталізавалі 51 чалавека. Прэс-служба Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь паведаміла: «Асноўныя траўмы — выцятыя месцы на мяккіх тканках, траўмы канцавінаў, грудной клеткі, жывата. Некалькім пацыентам спатрэбіліся апэрацыі»^[35]. На 13 жніўня 2020 году стачку абвясьцілі супрацоўнікі прадпрыемстваў: «Менскі аўтамабільны завод», «Беларускі аўтамабільны завод» (Жодзін), «Інтэграл», «МАПІД», «Горадняжылбуд», «Керамін», «Белмэдпрэпараты», «Беларуская дзяржаўная філярмонія», «Горадня Азот», завод «Тэразіт» і Паўднёвы рынак у Горадні, Лідзкі рынак, завод аўтакаманэнтаў «Белкард», каршэрынг «Энітайм» і інтэрнэт-крама «Экабай». Вулічныя сходы салідарнасьці правялі супрацоўнікі прадпрыемстваў «Магілёўхімвалакно» і «Менскі трактарны завод»^[36]. 13 жніўня ўдзельнікі ланцугоў салідарнасьці выстраіліся ў сталіцы і абласных цэнтрах. Міліцыянты склалі 102 пратаколы аб адміністрацыйным правапарушэньні. 14 жніўня ў сувязі зь перапоўненасьцю месцаў утрыманьня затрыманых Міністэрства ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусь адпусьціла дадому звыш 2000 грамадзянаў^[37]. 14 жніўня Міністэрства аховы здароўя Беларусі паведаміла, што «ў лякарнях Беларусі знаходзяцца на шпіталізацыі 150 чалавек», пацярпелых на вулічных шэсьцях. За содні зь ізалятара на вуліцы Акрэсьціна ў лякарні перавялі 4-х пацярпелых. Тамсама лекары МУС Беларусі агледзелі яшчэ 50 пацярпелых. У Жодзіне зь ізалятара ў лякарню перавялі 13 затрыманых, зь якіх 6-х шпіталізавалі. Адначасна зь ізалятараў вызвалілі 16 лекараў Міністэрства аховы здароўя, затрыманых на шэсьцях^[38].

16 жніўня 2020 году адбыўся «Агульнаграмадзянскі марш за свабоду». А 12:00 звыш 200 000 дэманстрантаў пачалі рух зь бел-чырвона-белымі сьцягамі ў бок цэнтру Менску зь мікрараёнаў Каменная Горка на захадзе і Курасоўшчына на поўдні, ад «Менскага трактарнага заводу» і плошчы Якуба Коласа на ўсходзе, а таксама ад «Пушкінскай» станцыі мэтро. Па праспэкце Незалежнасьці дэманстранты несьлі 30-мэтровы бел-чырвона-белы сьцяг. З квартала «Маяк Менска» несьлі яшчэ адзін такі сьцяг даўжынёй 100 мэтраў. Каля 15-й гадзіны шматтысячныя вулічныя шэсьці адначасна адбываліся ў Бабруйску, Баранавічах, Барысаве, Берасьці, Віцебску, Гомелі, Горадні, Жлобіне, Жодзіне, Лідзе, Магілёве і Пінску. Стэлу «Горад-герой Менск» абгарнулі ў бел-чырвона-белы сьцяг. Яшчэ адзін сьцяг усталявалі зьверху. У Горадні 40-тысячнае шэсьце прайшло ад Савецкай плошчы праз цэнтар да плошчы Леніна. А 17-й гадзіне дэманстранты занялі ходнікі праспэктаў Машэрава, Незалежнасьці й Пераможцаў у цэнтры Менску, а таксама вуліцы Багдановіча, Мельнікайтэ, Няміга й Старажоўскую. Звыш 100 000 чалавек сабралося вакол Стэлы «Горад-герой Менск»^[39]. Пры канцы дня агульны лік дэманстрантаў на вуліцах у цэнтры Менску перасягнуў 400 000 чалавек, што зрабіла дэманстрацыю найбольшым шэсьцем у гісторыі Менску^[40]. Увечары дэманстранты занялі плошчу Незалежнасьці. Людзкая калёна расьцягнулася да плошчы Перамогі. А 19-й гадзіне лік дэманстрантаў на плошчы Незалежнасьці перавысіў 100 000 чалавек^[41]. 17 жніўня 2020 году шахтэры пачалі стачку на ўсіх рудніках «Беларуськалія». Яны запатрабавалі новых выбараў, вызваленьня ўсіх палітвязьняў і адстаўкі адказных за гвалт чыноўнікаў^[42]. На 17 жніўня 2020 году ў ізалятарах МУС Беларусі заставалася 122 чалавекі, у тым ліку 6 на вуліцы Акрэсьціна ў Менску^[43].

30 жніўня 2020 году «Марш міру і незалежнасьці» сабраў шматтысячныя шэсьці ў Менску, абласных цэнтрах, Наваполацку й іншых гарадах. Марш стаў 3-м па ліку шэсьцем, у якім удзельнічала звыш 200 000 чалавек^[44]. 6 верасьня 2020 году «Марш адзінства» адбыўся ў сталіцы, абласных цэнтрах й іншых буйных гарадах Беларусі. А 14-й гадзіне дэманстранты з усіх раёнаў Менску запоўнілі пешаходную і праезную часткі праспэкта Пераможцаў. Іх агульны лік перавысіў 200 000 чалавек. Больш як 1,5 гадзіны дэманстранты прастаялі каля Палаца Незалежнасьці, дзе скандавалі: «Жыве Беларусь!» і «Трыбунал!»^[45]. 13 верасьня 2020 году «Марш герояў» адбыўся ў 28 гарадах Беларусі. Найбольш масавымі былі шэсьці ў Менску, Берасьці, Наваполацку й Магілёве. Прэс-сакратарка МУС Беларусі Вольга Чамаданава паведаміла пра затрыманьне 774 дэманстрантаў, зь якіх звыш 500 у Менску. Сярод іх 544 чалавекі пакінулі ў ізалятарах да разгляду адміністрацыйнай справы ў судзе^[46]. 4 кастрычніка 2020 году Маршы падтрымкі палітвязьнаў адбыліся ў 10 гарадах Беларусі, у тым ліку ва ўсіх абласных цэнтрах і Бабруйску. У Менску больш як 100-тысячнае шэсьце прайшло па праспэктах Пушкіна, Жукава й Дзяржынскага да ізалятара на вуліцы Акрэсьціна. Там дэманстранты гукалі: «Свабоду!» і «Выпускай!». Іншая шматтысячная калёна дэманстрантаў падышла ад Нямігі па праспэкце Пераможцаў, а 7-тысячнае шэсьце па праспэкце Машэрава — каля вуліцы Ціміразева^[47]. Супрацоўнікі МУС Беларусі затрымалі 317 дэманстрантаў, зь якіх у ізалятары зьмясьцілі 258 чалавек да разгляду ў судзе адміністрацыйных справаў^[48].

11 кастрычніка 2020 году ў 25 гарадах Беларусі адбыўся Марш гонару. Прэс-сакратарка МУС Чамаданава паведаміла пра затрыманьне 713 дэманстрантаў, зь якіх 570 чалавек зьмясьцілі ў ізалятары да разгляду адміністрацыйных справаў у судзе^[49]. Шэсьце ў Менску сабрала звыш 20 000 чалавек. Увечары дэманстранты перакрылі Лагойскі тракт і вуліцу Прытыцкага ў мікараёне Каменная Горка^[50]. 8 лістапада 2020 году ў 11 гарадах Беларусі прайшоў Марш народаўладзьдзя. Супрацоўнікі МУС затрымалі 924-х дэманстрантаў, зь якіх 906 — у Менску, 3-х — у Гомлі, па 2 — у Бабруйску, Віцебску, Ляхавічах (Берасьцейская вобласьць) і Пінску, па 1-м — у Бярозе, Горадні, Жлобіне, Полацку й Магілёве^[51]. 15 лістапада 2020 году жалобныя вулічныя сходы памяці забітага Рамана Бандарэнкі адбыліся ў 35 гарадах Беларусі. Супрацоўнікі МУС Беларусі зьмясьцілі ў ізалятары звыш 700 удзельнікаў жалобы да разгляду ў судзе адміністрацыйных справаў^[52]. Затрыманьні прайшлі ў Берасьці, Віцебску, Гомлі, Менску, Наваполацку й Шацілавічах (Гомельская вобласьць)^[53].

Менск

Удзень на ўездах у Менск былі заўважаныя дзясяткі аўтамабіляў унутраных войскаў і Міністэрства абароны. А 18:25, у цэнтры Менску былі зачыненыя 6 станцыяў мэтрапалітэну, пачалі перакрывацца цэнтральныя вуліцы і праспэкт Незалежнасьці, пасьля 19 гадзінаў пачаліся першыя затрыманьні адзіночных мінакоў (у тым ліку за фатаґрафаваньне). А 20:54 паведамлялася пра ўжываньне сьветлагукавых ґранатаў у раёне станцыі мэтро Фрунзенская, там жа была параненая журналістка (Наша Ніва). Усё пачыналася як абсалютна мірны пратэст хадакоў і аўтамабілістаў, у некаторых частках места пратэстоўцы арґанізоўвалі супрацьдзею АМАПу й ўнутраным войскам, выкарыстоўваючы «сцэпку». Паведамлялася, што ля станцыі мэтро «Грушаўка» пасьля затрыманьня дзясяткаў людзей пратэстоўцы закідалі аўтамабілі АМАПу каменьнем. На некалькіх важных перакрыжах і пляцах, у тым ліку й спальных раёнах, пратэстоўцы выйшлі на вуліцы і паралізавалі рух. А 22:31 паведамлялася пра разгон пратэстоўцаў ля стацыі мэтро «Пушкінская» зь нейкімі стрэламі^[54] і выбухамі. Сілавікі адціснулі людзей на вуліцы Прытыцкага каля суду Фрунзенскага раёну. АМАП ужываў ґаз, ґумавыя кулі ды сьветлагукавыя ґранаты^[55]. Пратэстоўцы перакрылі для аўтаруху шматлікія вуліцы ў цэнтру Менску й прапускаюць толькі машыны «хуткае», а АМАП пачаў ужываць для перасоўваньня машыны «хуткае дапамогі» каб падмануць пратэстоўцаў^[56]. МУС краіны заявіла пра пагібель аднаго пратэстоўца^[55][57].

У ноч на 11 жніўня 2020 году некаторыя дэманстранты запускалі дымавыя шашкі й бутэлькі з запальнай сумесьсю, а таксама ўзводзілі барыкады на вуліцах. Аўтакіроўцы безупынна сыгналілі й спыняліся пасярод дарогі ў цэнтры сталіцы^[32]. У ноч на 13 жніўня 2020 году дэманстранты перакрывалі ў Менску праспэкт Незалежнасьці каля ЦУМа й па вуліцы Сурганава, а таксама ў мікрараёнах Малінаўка й Серабранка (Ленінскі раён). За ўдзел у шэсьцях затрымалі каля 700 чалавек. Цягам 9—13 жніўня пацярпела 103 праваахоўнікі, зь якіх 28 шпіталізавалі^[21]. 15 жніўня 2020 году на вуліцы Альшэўскага ў Менску прайшло разьвітаньне з Аляксандрам Тарайкоўскім, які загінуў падчас дэманстрацыі 10 жніўня на плошчы Прытыцкага. На самой плошчы сабралося некалькі тысячаў месьцічаў^[58]. 16 жніўня адбылася самая вялікая акцыя пратэсту за ўсю гісторыю незалежнай Беларусі. 16 жніўня 2020 году на плошчы Незалежнасьці ў Менску адбыўся 100-тысячны сход месьцічаў, якія а 19-й гадзіне прагаласавалі за 5 патрабаваньняў да Ўраду Беларусі. Патрабаваньні адначасна накіравалі ў Белтэлерадыёкампанію для абнародаваньня:

1. «Свабоду палітычным зьняволеным і захопленым на мірных акцыях.
2. Лукашэнка сыходзь! Народ адправіў Лукашэнку ў адстаўку 9 жніўня 2020 году. Ён юрыдычна нікчэмны.
3. Арышт Лукашэнкі.
4. За новыя выбары парлямэнта Беларусі па законнай Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь 1994 году пад эгідай міжнародных арганізацыяў.
5. Роспуск Цэнтральнай выбарчай камісіі па выбарах і рэфэрэндумах на чале зь Ярмошынай і сфармаваньне новага складу ЦВК»^[59].

30 жніўня 2020 году «Марш міру і незалежнасьці» сабраў каля 200 000 чалавек, што стала 3-м нядзельным шэсьцем з такім лікам удзельнікаў. А 14-й гадзіне дэманстранты занялі праспэкт Незалежнасьці ад будынка КДБ Беларусі да Кастрычніцкай плошчы, пасьля чаго рушылі на Нямігу. На праспэкце Пераможцаў разгарнулі шматмэтровы бел-чырвона-белы сьцяг. Каля Палаца Незалежнасьці скандавалі «Трыбунал!» і «Мы ідзем на торт!», бо Лукашэнку ў той дзень споўнілася 66 гадоў. Марш доўжыўся да 17:45. Супрацоўнікі МУС Беларусі затрымалі 140 мужчынаў^[44]. 13 верасьня 2020 году прайшоў «Марш герояў», які стаў 5-м нядзельным шэсьцем пасьля прэзыдэнцкіх выбараў. 15-тысячная калёна дэманстрантаў рушыла па праспэкце Пушкіна ў цэнтар. Да 15:00 на праспэкце Пераможцаў сабралося звыш 100 000 чалавек, якія рушылі да стэлы «Менск — горад-герой», а затым — у бок «Менск-Арэны» да мікрараёну Дразды. Удзельнікі шэсьця заклікалі прыцягнуць ад адказнасьці за катаваньне дэманстрантаў і вызваліць зьняволеных дэманстрантаў, а таксама да новых выбараў і адстаўкі Аляксандра Лукашэнкі^[60].

Баранавічы

У Баранавічах супраць дэманстрантаў, якіх было, паводле СМІ, некалькі тысячаў, ужывалі сьветлагукавыя ґранаты. Аднак АМАП быў вымушаны ўцякаць ад контрнаступу. Адбываліся зьбіцьці пратэстоўцаў^[61][62]. Аснову складу міліцыі сталі работнікі Баранавіцкага аддзелу ўнутраных справаў.

Берасьце

У Берасьці 10 жніўня праходзілі сутыкненьні супрацоўнікаў АМАП з пратэстоўцамі, у хадзе якіх АМАП выкарыстоўваў сьветлагукавыя ґранаты, а пратэстоўцы выставілі барыкады^[63][64]. Праз акцыяў пратэсту па трывозе ўзьнялі вайскоўцаў і памежнікаў. Заразом сілавікі й вайскоўцы зь Берасьці таксама былі экстранна накіраваныя ў Менск. Паводле Telegram-каналу Nexta Live, да сталіцы зь Берасьці накіраваліся вайсковыя пампавікі й гэлікоптэры^[65].

16 жніўня 2020 году прайшоў «Марш за свабоду» ў Берасьці.

Віцебск

У Віцебску таксама прайшлі масавыя вулічныя акцыі^[66]. Было затрымана каля 15 чалавек^[67].

Горадня

У Горадні праваахоўнікі ладзяць масавыя затрыманьні на цэнтральнай вуліцы^[68]. Міліцыя ўжыла сьлезацечны ґаз. ^[69] Цэнтар места перакрылі^[70]. Пры разгоне людзе прымалі ўдзел усе работнікі міліцыі:

• Кастрычніцкі РАУС м. Горадня
• Ленінскі РАУС м. Горадня
• УУС Гарадзенскага аблвыканкама

16 жніўня 2020 году на «Марш за свабоду» ў Горадні сабралося 40 000 месьцічаў.

Гомель

16 жніўня 2020 году ў пасёлку Касьцюкоўка пасьля адпяваньня ў мясцовай царкве пахавалі 25-гадовага Аляксандра Віхра, якога затрымалі 9 жніўня на шэсьці каля цэнтральнай плошчы Гомля. 12 жніўня ён памёр у лякарні, куды яго завезьлі пасьля суду. На пахаваньне ў пасёлку сабралася 1000 месьцічаў з Гомля. Паводле іншага затрыманага, якога везьлі разам з Аляксандрам Віхром у ізалятар, у машыне распылілі пярцовы газ, ад чаго Аляксандар стаў задыхацца^[71]. Для падаўленьня незадаволенасьці народу прыцягвалі да біцьця людзей усіх работнікаў міліцыі:

• Кастрычніцкі РАУС м. Гомель
• Чыгуначны РАУС м. Гомель
• Савецкі РАУС м. Гомель
• УУС Гомельскага аблвыканкаму

Жлобін

Па меншай меры адзін з цэхаў Беларускага мэталюрґічнага заводу ў Жлобіне спыніўся на страйк^[72].

2021 год

23 студзеня 2021 году ў Менску дэманстранты выстройваліся ў ланцугі ўздоўж дарог. Галоўная ўправа ўнутраных справаў Менскага гарвыканкаму паведаміла пра затрыманьне каля 100 чалавек^[73].

4 траўня 2021 году А. Лукашэнка падпісаў Указ № 174 «Аб пазбаўленьні вайсковых і спэцыяльных званьняў» 86 былых вайскоўцаў і супрацоўнікаў праваахоўных ведамстваў. Сярод іх было 47 міліцыянтаў, 30 вайскоўцаў, 8 супрацоўнікаў юстыцыі й адзін ад унутранай службы. У самім Указе № 174 адсутнічала згадка прычыны пазбаўленьня званьняў. Першым у сьпісе значыўся палкоўнік Уладзімер Барадач. Іншымі палкоўнікамі ў сьпісе былі міліцыянты Сяргей Маслоўскі й Сяргей Міхасёў. Сярод супрацоўнікаў юстыцыі найстарэйшым быў падпалкоўнік Руслан Лясовіч^[74]. На вэб-бачыне прэс-службы Лукашэнкі згадвалася: «З улікам характару і ступені цяжкасьці ўчыненых супрацьпраўных дзеяньняў кіраўнікі сілавых ведамстваў устаноўленым парадкам ініцыявалі перад кіраўніком дзяржавы пытаньне аб пазбаўленьні пералічаных ва Ўказе асобаў вайсковых і спэцыяльных званьняў». Пры апісаньні такіх дзеяньняў падкрэсьлівалася: «У пэрыяд абвастрэньня грамадзка-палітычнай абстаноўкі ў краіне з мэтай яе дэстабілізацыі асобныя вайскоўцы і супрацоўнікі сілавых ведамстваў нагняталі пратэставыя настроі ў грамадзтве, арганізоўвалі й удзельнічалі ў несанкцыянаваных мерапрыемствах, разьмяшчалі ў сетцы Інтэрнэт экстрэмісцкія матэрыялы, заклікалі да радыкальных дзеяньняў, публікавалі асабістыя зьвесткі дзяржаўных службоўцаў, журналістаў, супрацоўнікаў праваахоўных органаў, выступалі з абвінавачаньнямі, абразамі й пагрозамі ў іх адрас». Сярод «дыскрэдытавальных учынкаў» згадвалася, што тыя «праяўлялі непавагу да дзяржаўных сымбаляў, выкідвалі службовыя пасьведчаньні, здымалі пагоны, адмаўляліся ад выкананьня службовых абавязкаў»^[75].

2022 год

Чарговыя масавыя мірныя акцыі пратэсту ў Беларусі прайшлі 27 лютага 2022 году ў пятнаццаці розных гарадах краіны, каб выказаць нязгоду з рэфэрэндумам па зьмене Канстытуцыі ды пазыцыяй ураду Лукашэнкі ў расейска-ўкраінскай вайне^[76]. У Менску на пратэстах удзельнічала каля 70 000 чалавек^[76]. Па ўсёй Беларусі затрымана было больш за 900 асобаў^[77].

Дапамога пацярпелым

25 чэрвеня 2020 году Аляксей Лявончык стварыў у «Фэйсбуку» старонку «BYhelpBY» для збору грошай на выплату спагнаньняў затрыманым падчас выбарчай кампаніі ў Беларусі. 9—12 жніўня 2020 году на старонцы сабралі 760 000 даляраў, у выніку чаго агульны лік сабраных сродкаў перавысіў 1 мільён даляраў^[78]. 14 жніўня 2020 году Беларускае таварыства Чырвонага Крыжа (БТЧК) перадало дапамогу затрыманым у менскі ізалятар па завулку Акрэсьціна, д. 36а. Дапамога ўлучала 1197 жаночых і 342 мужчынскія гігіенічныя наборы, 393 пакункі ласункаў, 226 літраў пітной вады, 49 бінтоў, 33 пакункі гарбаты, 14 кафтанаў, 9 слоікаў кавы і 4 пледы. 15 жніўня БТЧК перадало дапамогу ў сьледчы ізалятар № 1 па вуліцы Валадарскага, д. 2. Перадача налічвала 1762 гігіенічныя наборы, 470 літраў пітной вады, 300 бутэлек шампуня, адзеньне і пледы. У кожны гігіенічны набор уваходзілі: зубная паста й шчотка, пачак вільготных сурвэтак, кавалак мыла й рулён туалетнай паперы, пакунак гігіенічных пракладак для жанчынаў і 2 аднаразовыя брытвы для мужчынаў^[79].

15 жніўня 2020 году прадпрыемствы «Гуртам» і «ІСсофт» вылучылі па 500 000 даляраў на дапамогу пацярпелым удзельнікам шэсьцяў. Прадпрымальнік Віктар Пракапеня абвясьціў, што яго крыптабіржа «Карэнсі Ком» пералічыла 100 000 даляраў на дапамогу пацярпелым дэманстрантам^[80]. Таксама на 15 жніўня пра бясплатнае лекаваньне пацярпелых падчас дэманстрацыяў абвясьцілі прыватныя клінікі «Мэдыкус» у Жодзіне, «Форэстмед» у Бараўлянах (Менскі раён) і 8 такіх клінік у Менску: «Блосам», «Вівальдзі», «Ладэ», «Псыхалягічны цэнтар разьвіцьця», «Расаяна», «Сантана», «Трыямэд» і «Ўнукі Гіпакрата». Свае паслугі бясплатна прапаноўвалі лекары 12 спэцыяльнасьцяў: гінэколягі, гірудатэрапэўты, дэрматолягі, нэўролягі, отарыналярынголягі, псыхатэрапэўты, псыхолягі, стаматолягі, траўматолягі-артапэды, тэрапэўты, ультрагукавыя дыягностыкі й фізыятэрапэўты^[81]. На 18 жніўня 2020 году Андрэй Стрыжак з Нацыянальнага страйкавага камітэту сабраў звыш 1,1 млн даляраў ад больш як 21 000 ахвярадаўцаў на дапамогу звольненым за ўдзел у вулічных дэманстрацыях і стачцы. Стрыжак паведаміў, што «Нацыянальны страйкавы камітэт вылучае па 100 000 даляраў МТЗ, МЗКЦ і „Горадня Азоту“» для стачачнікаў. Адначасна 2,6 млн даляраў сабралі для параненых супрацоўнікамі АМАПу дэманстрантаў^[82].

20 жніўня 2020 году старшыня ФПБ Міхаіл Орда заявіў пра «тое, што адбывалася 9 і 10 жніўня»: «У нас ёсьць прававая інспэкцыя, там працуюць высакаклясныя юрысты, і мы гатовыя аказаць пацярпелым прававое суправаджэньне»^[83]. На 20 жніўня 2020 году сям’і забітага дэманстранта Аляксандра Тарайкоўскага пералічылі 40 000 рублёў (16 200 $) сабранай дапамогі на банкаўскі рахунак^[84].

Водгукі

5 чэрвеня 2020 году доктар палітычных навук Павал Вусаў абнародаваў артыкул «Сілавыя выбары ці „аксамітны тэрор“», у якім прадрок, што пасьля пратэстаў Беларусь чакае пэрыяд «аксамітнага тэрору», бо грамадзтва ўжо ня вернецца ў рамкі татальнай палітычнай апатыі. Сутнасьць «аксамітнага тэрору» навуковец апісаў у 6 пунктах:

1. «Краіна вернецца ў даінфармацыйную эпоху, г. зн. адбудзецца поўная зачыстка інфапрасторы ад альтэрнатыўных СМІ, блогераў, тэлеграмераў і іншых мэдыя-актывістаў; улады ўжо забаранілі праводзіць апытаньні на старонках інтэрнэт-выданьняў. Будуць уведзеныя штрафы (арышты) за пасты і рэпост, зьвязаныя з крытыкай улады;
2. Канчатковае рашэньне апазыцыйнага пытаньня (нават да закрыцьця партыяў) з мэтай ліквідацыі самой ідэі альтэрнатывы;
3. Замарозка нацыянальнага культурнага жыцьця, якое таксама генэруе і разьвівае ідэю альтэрнатывы. Узмоцненая рэсаветызацыя культурна-сымбалічнай прасторы»;
4. Маштабная палітызацыя школы і ВНУ;
5. Пашырэньне дзяржаўнага кантролю ў эканоміцы і рэпрэсіі ў дачыненьні да малога й сярэдняга бізнэсу;
6. Паказальныя рэпрэсіі ў дачыненьні да чыноўнікаў, якія выказалі хоць найменшую неляяльнасьць у пэрыяд цяперашняй кампаніі"^[85].

7 жніўня 2020 году старшыня Кансэрватыўна-хрысьціянскай партыі БНФ Зянон Пазьняк абнародаваў «Папярэджаньне аб небясьпецы» наконт таго, што ўрад падрыхтаваў вайсковую апэрацыю супраць мірных дэманстрантаў. Пазьняк прапанаваў «устрымацца ад масавых выступаў 9-га й 10-га жніўня і дамагчыся тым самым дэканцэнтрацыі сілаў зьнішчэньня», каб «у наступныя дні пачаць арганізацыю страйкамаў па ўсёй краіне і суполак вызвольнага руху Вольная Беларусь, рыхтавацца да ўсеагульнага страйку»^[1]. 11 жніўня 2020 году Савет міністраў Рэспублікі Беларусь ухваліў Пастанову № 475 «Аб абароце піратэхнічных выбараў», паводле якой забараніў раздробны і гуртовы гандаль імі з 12 жніўня^[86]. 12 жніўня 2020 году беларускі экзарх Павал заявіў з нагоды пратэстаў: «Я нікога не хачу асуджаць — ні адзін, ні другі бок». Таксама мітрапаліт Павал заклікаў «тых, хто прыбыў у Беларусь»: «Пакіньце беларускаму народу магчымасьць самому жыць і выбіраць шлях, па якім ён пойдзе далей»^[87]. 13 жніўня 2020 году на вэб-сайце дзяржаўнай газэты «Зьвязда» абнародавалі «Зварот да чытачоў „Зьвязды“ з нагоды сытуацыі ў Беларусі» ад імя журналістаў і супрацоўнікаў выданьня: «Зьвяздоўцы выказваюць падтрымку ўсім без выключэньня, хто пацярпеў у канфліктах апошніх дзён, іх сем’ям і блізкім. … Заклікаем не ўжываць сілу ў дачыненьні да тых, хто выказвае сваё меркаваньне, і не праяўляць агрэсію, няважна, на якім баку вы знаходзіцеся»^[88]. Увечары 13 жніўня старшыня Савету Рэспублікі Натальля Качанава абвясьціла: «Прэзыдэнт пачуў меркаваньне працоўных калектываў і даручыў разабрацца па ўсіх фактах затрыманьняў, якія адбыліся ў апошнія дні… Ужо на вечар сёньняшняга дня адпушчаныя больш за 1000 чалавек, пад абавязак няўдзелу ў несанкцыянаваных мерапрыемствах, а непаўналетнія перададзеныя пад расьпіскі бацькам»^[89].

14 жніўня 2020 году Фэдэрацыя прафсаюзаў Беларусі абнародавала заяву пра «шматлікія звароты ад працоўных калектываў з просьбай заклікаць усіх як мага хутчэй спыніць гвалт, не правакаваць канфлікты, захаваць мір у нашай краіне. Сёньня людзей хвалюе пытаньне хутчэйшага вызваленьня іх дзяцей, родных, калег, якія былі затрыманыя. Размова ідзе пра тых, хто апынуўся ў месцах правядзеньня вулічных акцыяў і не парушаў грамадзкі парадак. Мы падзяляем гэтыя заклікі і настойваем, каб органы правапарадку як мага хутчэй вызвалілі гэтых людзей і правялі адкрытае і аб’ектыўнае расьсьледаваньне па кожным выпадку»^[90]. У заяве ФПБ згадвала, што «акажа любую неабходную дапамогу: юрыдычную, псыхалягічную, матэрыяльную — тым, хто апынуўся ў складаным становішчы»^[91]. 14 жніўня 2020 году архіяпіскап Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы Сьвятаслаў абнародаваў «Зварот да беларускага народу», у якім заклікаў «абараніць свабоду свайго выбару і будучыню свае дзяржавы». Архіяпіскап Сьвятаслаў адзначыў, што «ўлада ўжыла зброю супраць свайго народу, які выйшаў на мірныя пратэсты супраць хлусьні». Таксама ён згадаў: «Молімся за супакой загінуўшых суайчыньнікаў і за здароўе параненых і зьняволеных»^[92]. Таксама 14 жніўня ў этэры «Агульнанацыянальнага тэлебачаньня» міністар унутраных справаў Беларусі Юры Караеў папрасіў прабачэньня за траўмы выпадковых людзей на вулічных шэсьцях: «за гэтых людзей, тых, каму дасталася, я як камандзір хачу ўзяць на сябе адказнасьць і папрасіць прабачэньня»^[93]. 15 жніўня 2020 году Сынод Беларускай праваслаўнай царквы ўхваліў «Зварот да народа Беларусі аб спыненьні супрацьстаяньня», у якім адзначыў, што «арышты і зьбіцьцё сьведчаць аб пакутах велізарнай колькасьці нявінных людзей». У Звароце згадвалася: «вядома пра 2 сьмерці і мноства параненых у сутыкненьнях, у тым ліку супрацоўнікаў праваахоўных органаў пры выкананьні службовага абавязку; зьбітых і пакалечаных у ізалятарах часовага ўтрыманьня». Урэшце Зварот зьмяшчаў заклік: «асуджаючы гвалт, катаваньні, зьнявагі, беспадстаўныя затрыманьні, экстрэмізм ва ўсіх яго формах і праявах, хлусьню і вераломства, заклікаем усіх, для каго дарагая наша Айчына, дзеці, родныя і блізкія людзі — спыніцца й спыніць супрацьстаяньне»^[94].

17 жніўня 2020 году менскі мітрапаліт Павал наведаў Гарадзкую клінічную лякарню хуткай мэдычнай дапамогі ў Менску, дзе пагутарыў зь лекарамі й пацярпелымі падчас вулічных шэсьцяў. У лякарні знаходзілася 30 такіх шпіталізаваных пацыентаў^[95]. Таксама 17 жніўня Сьледчы камітэт Рэспублікі Беларусь паведаміў пра атрыманьне заяваў звыш 600 грамадзянаў аб атрыманьні цялесных пашкоджаньняў пры затрыманьні міліцыянэрамі. Яшчэ 100 чалавек склалі заявы аб атрыманьні такіх пашкоджаньняў у ізалятарах. Таксама паступіла 124 паведамленьні пра пашкоджаньне дэманстрантамі міліцэйскіх аўтамабіляў і нападаў на міліцыянтаў^[19]. 17 жніўня 2020 году кіраўнік Асацыяцыі кампаніяў інфармацыйных тэхналёгіяў Зьміцер Ананьеў абнародаваў зварот да старшыні Савету Рэспублікі Натальлі Качанавай, у якім прасіў «прыняць неадкладныя захады па безумоўным спыненьні масавых абуральных фактаў прымяненьня катаваньняў, бесчалавечных і прыніжальных годнасьць абыходжаньня і пакараньняў, якія ўжываюцца да грамадзянаў Рэспублікі Беларусь». Ананьеў адзначыў, што «гэтыя факты былі зафіксаваныя пры затрыманьні, этапаваньні і заключэньні пад варту дэманстрантаў супрацоўнікамі праваахоўных органаў». Урэшце ў звароце ён заявіў: «Па гэтых фактах зьверстваў і гвалту прашу неадкладна пачаць правядзеньне праверкі ў адпаведнасьці з наяўнымі паўнамоцтвамі. Па выніках праверкі прашу прыцягнуць вінаватых асобаў да прадугледжанай заканадаўствам Рэспублікі Беларусь адказнасьці»^[33]. Адначасна 17 жніўня сябра Пастаяннай камісіі па міжнародных справах Палаты прадстаўнікоў Валеры Варанецкі заявіў: «Меркаваў бы правільным у гэтай сытуацыі стварыць нешта накшталт нацыянальнай рады або круглага стала, які стаў бы месцам абмеркаваньня шляхоў выхаду з крызісу і далейшага разьвіцьця нашай краіны. Натуральна, што ў ім павінныя ўдзельнічаць аўтарытэтныя прадстаўнікі ўлады і грамадзянскай супольнасьці, палітычных сілаў, грамадзкіх дзеячоў, працоўнага руху, царквы i г.д. I, вядома, удзельнікаў прэзыдэнцкай гонкі». Варанецкі адзначыў: «Зьявілася досыць сьведчаньняў разнастайных фальсыфікацыяў падчас выбараў. Ёсьць і адпаведныя звароты ў пракуратуру, да праваахоўных органаў. Усім фактам фальсыфікацыяў неабходна даць адпаведную прававую ацэнку»^[96].

21 жніўня 2020 году прадстаўніца МУС Беларусі Вольга Чамаданава паведаміла: «Зь 9 жніўня ў органы ўнутраных справаў па ўсёй краіне паступілі сотні зваротаў і заяваў грамадзянаў аб зьнікненьні бязь вестак іх сваякоў і знаёмых. Большасьць тых, хто звярнуўся, лічаць, што зьнікненьні зьвязаныя з затрыманьнямі ўдзельнікаў масавых беспарадкаў, абвінавачваючы міліцыю ў непрадстаўленьні інфармацыі аб затрыманых. Супрацоўнікі падразьдзяленьняў крымінальнага вышуку краіны кругласоднева працуюць з такімі зваротамі й заявамі. Амаль усе зь іх цяпер, 21 жніўня, апрацаваныя, засталося некалькі дзясяткаў. Але заявы прадаўжаюць паступаць». Апынулася, што некаторыя грамадзяне адбывалі пакараньне ў выглядзе адміністрацыйнага арышту. Большасьць грамадзянаў з правераных затрымліваліся праваахоўнікамі, але на момант праверкі былі вызваленыя. Вольга Чамаданава дадала: «На інтэрнэт-рэсурсе „TUT.BY“ разьмешчаны сьпіс зьніклых, у якім на 9-ю гадзіну раніцы 21 жніўня налічвалася 9 чалавек. Зь іх: 2 чалавекі не ідэнтыфікаваныя, 2 знойдзеныя раней, але інфармацыя з сайта ня зьнятая, 1 афіцыйна аб’яўлены ў вышук як зьніклы бязь вестак, па 2 пададзеныя заявы ў АУС аб вышуку, праводзіцца праверка, 1 шукаюць па лініі іншых службаў МУС, 1 дададзены на сайт 21 жніўня»^[20]. 27 жніўня 2020 году Аляксандар Лукашэнка правёў у Палацы Незалежнасьці нараду зь міністрам прамысловасьці Пятром Пархомчыкам, дзе заявіў наконт стачак: «Студэнцкія калектывы — гэта тыя калектывы, зь якімі я гатовы весьці дыялёг. Працоўныя калектывы, калі ласка, фармуйце сваіх прадстаўнікоў і будзем весьці дыялёг. Усе жадаюць новага палітычнага ўладкаваньня. Ды напрамілы Бог, давайце возьмемся за Канстытуцыю, уносьце прапановы, сфармуем новую Канстытуцыю… Людзі ад апазыцыі, якія бачаць сваю краіну вольнай і незалежнай, калі ласка, выказвайце сваю пазыцыю»^[97].

23 верасьня 2020 году дэпутат Палаты прадстаўнікоў Валеры Варанецкі заявіў: «Адчувальна рэагую, калі сутыкаюся з канфрантацыйнай рыторыкай сярод нас, беларусаў. На жаль, яна сыходзіць з розных бакоў, але горш за ўсё, калі такая рыторыка гучыць з боку прадстаўнікоў улады, нашых ідэолягаў ці праўладных экспэртаў. Бо ўлада на тое і ўлада, каб весьці за сабой і падаваць прыклад». Варанецкі дадаў: «Уладзе і грамадзтву важна зразумець усю складанасьць працэсаў, якія адбываюцца, асэнсаваць сябе, сысьці ад супрацьстаяньня, знайсьці магчымасьці для пошуку згоды, для дыялёгу, для ўмацаваньня ўзаемаразуменьня. Зрэшты, для пакаяньня і дараваньня»^[98]. 9 кастрычніка 2020 году прэс-служба МУС Беларусі паведаміла, што за 2 месяцы ад 9 жніўня на шэсьцях правялі 11 114 затрыманьняў^[17]. 10 кастрычніка 2020 году ў Сьледчым ізалятары КДБ Беларусі А. Лукашэнка сустрэўся з арыштаванымі ўдзельнікамі Каардынацыйнай рады і аб’яднага штаба Ціханоўскай. Падчас сустрэчы абмяркоўвалі зьмяненьні ў Канстытуцыю Беларусі^[99]. 11 кастрычніка зь ізалятара КДБ вызвалілі кіраўніка прадпрыемства «Пандадок» Зьмітра Рабцэвіча й сябра ініцыятыўнай групы Бабарыкі — Юрыя Васкрасенскага^[100]. Пры выхадзе Васкрасенскі патлумачыў прычыну свайго вызваленьня: «Па выніку сустрэчы з прэзыдэнтам мне даручана прыступіць да падрыхтоўкі альтэрнатыўных прапановаў па зьмяненьні Канстытуцыі, таксама прапанавана падрыхтаваць свае думкі з нагоды далейшых крокаў з боку ўлады па вызваленьні шэрагу асобаў»^[101]. Пракурор сталіцы Алег Лаўрухін заявіў: «Па Менску да адміністрацыйнай адказнасьці за ўвесь гэты пэрыяд прыцягнута каля 3 тыс. чалавек. Зь іх недзе дзьве траціны — як правіла, да пакараньня ў выглядзе арышту. Астатнія — больш за 1 тыс. — адміністрацыйныя штрафы па арт. 23.34» Кодэксу Рэспублікі Беларусь аб адміністрацыйных правапарушэньнях. Таксама Лаўрухін згадаў пра 275 асобаў, супраць якіх органы папярэдняга сьледзтва ўсчалі 250 справаў за ўдзел у масавых беспарадках паводле артыкула 293 Крымінальнага кодэксу Рэспублікі Беларусь^[18].

22 кастрычніка 2020 году Эўрапейскі парлямэнт узнагародзіў беларускую апазыцыю, прадстаўленую Каардынацыйнаю радаю, прэміяю імя Андрэя Сахарава^[102][103]. У сумеснай заяве ЗША й яшчэ больш за пяцідзесяці краінаў і ЭЗ аб сытуацыі з правамі чалавека ў Беларусі ад 26 кастрычніка 2020 году былі асуджаны масавыя парушэньні правоў чалавека, якія мелі месца ў сувязі з прэзыдэнцкімі выбарамі, якія «не былі ні свабоднымі, ні справядлівымі»^[104][105]. 9 лістапада 2020 году Генэральная пракуратура Рэспублікі Беларусь паведаміла, што суды вынесьлі абвінаваўчыя выракі па 16 з больш як 100 крымінальных справаў аб вулічных хваляваньнях. Перасьлед складаўся са спагнаньня, зьмяшчэньня пад хатні арышт і ў вязьніцу^[106]. 13 лістапада 2020 году А. Лукашэнка заявіў: «Я шчыра спачуваю бацькам» забітага Рамана Бандарэнкі. Ён згадаў: «Сёньня раніцай… я патэлефанаваў генэральнаму пракурору й сказаў: вазьміце пад сур’ёзны кантроль гэтую крымінальную справу». Лукашэнка прызнаў: «Ужо больш за месяц, у гэтых багатых перш за ўсё кварталах яны вывешвалі бела-чырвона-белыя сьцягі і стужкі там усюды. Нават тросы нацягвалі ад дома да дома і вывешвалі… Мы апошнім часам стварылі дружыны, іх, па-мойму, каля 500 у Менску толькі, і яны таксама хадзілі і зразалі гэтыя сьцягі. У адным з двароў, як мне далажылі, яны прыйшлі зразаць сьцягі. А тыя, хто там жыве і гэтыя стужкі вывешваў (на агароджах, спартыўных пляцоўках), выскачылі з дамоў. І сваркі былі». Урэшце ён адзначыў, што Бандарэнка сьмяротна «траўмаваны быў» тымі, хто зразаў бел-чырвона-белыя сьцягі^[107]. 15 лістапада 2020 году старшыня Сынадальнага інфармацыйнага аддзелу Беларускай праваслаўнай царквы Сергій Лепін заявіў, што «зьневажаньне лямпадаў і абразкоў, барацьба зь імправізаваным мэмарыялам у двары яго (Бандарэнкі) дома, уздоўж дарог» — гэта «зьдзек з партрэтаў забітага, з кветак у яго памяць»^[108].

Забітыя

Асноўны артыкул: Сьпіс загінулых падчас акцыяў пратэсту ў Беларусі (2020)

• Аляксандар Тарайкоўскі^[109]
• Аляксандар Віхор^[71]
• Генадзь Шутаў^[110]
• Мікіта Крыўцоў^[111]
• адзін невядомы ў Жодзіне^[112]
• Дзяніс Кузьняцоў^[113]
• Раман Бандарэнка^[114]

Пры гэтым улады й кіраўніцтва МУС Беларусі ні разу не прызналі, што людзі загінулі ад рук супрацоўнікаў сілавых структураў рэжыму Лукашэнкі^[115].

Фэйкі

• Міністар унутраных справаў Рэспублікі Беларусі Юры Караеў 16 жніўня 2020 году паведаміў у інтэрвію карэспандэнту TUT.by, што пратэстоўцам плацяць з-за мяжы: хлопцам — 30 рублёў, а дзяўчатам — 60.

Глядзіце таксама

• Сьцяпан Пуціла
• Рэжым Лукашэнкі

Крыніцы

1. ^ Зянон Пазьняк. Папярэджаньне аб небясьпецы // Кансэрватыўна-хрысьціянская партыя БНФ, 7 жніўня 2020 г. Архіўная копія ад 8 жніўня 2020 г. Праверана 16 жніўня 2020 г.
2. Анархісты ў Менску правялі пікет супраць клана Лукашэнкі // Партал «Хартыя’97», 2 ліпеня 2020 г. Праверана 13 жніўня 2020 г.
3. ^ Как устроена объединенная оппозиция в Белоруссии. И что сделало домохозяйку Тихановскую реальной соперницей Лукашенко
4. «Наш президент всегда был с народом». Официальные профсоюзы поддержали Лукашенко//TUT.BY
5. «Я не могу быть проституткой»: лидер ЛДПБ призвал голосовать за Лукашенко //ИА REGNUM, 26 мая 2020
6. «З партый больш за ўсіх назіральнікаў накіравалі Камуністычная партыя Беларусі //Радыё Свабода, 30 чэрвень 2020
7. Лукашенко заявил об использовании ССО для наведения порядка в стране. Sputnik Беларусь. Праверана 2020-11-10 г.
8. В разгоне протестов принимают участие офицеры спецназа Минобороны в штатском?. Наша Ніва. Праверана 2020-11-10 г.
9. На улицах Минска появились внедорожники, которые есть только у Сил спецопераций. Разобрались в вопросе. 21.by. Праверана 2020-11-10 г.
10. СМИ: в Бресте подняли 38 бригаду ВДВ
11. Власти Бреста подтвердили привлечение десантников для сдерживания протестов
12. Лукашенко заявил об использовании ССО для наведения порядка в стране. Sputnik Беларусь. Праверана 2020-11-10 г.
13. В разгоне протестов принимают участие офицеры спецназа Минобороны в штатском?. Наша Ніва. Праверана 2020-11-10 г.
14. На улицах Минска появились внедорожники, которые есть только у Сил спецопераций. Разобрались в вопросе. 21.by. Праверана 2020-11-10 г.
15. А хто там ідзе? Беларусы! Фантастычны мітынг у цэнтры Менска // Эўрарадыё, 16 жніўня 2020 г. Праверана 29 жніўня 2020 г.
16. Больше полумиллиарда долларов. Военные расходы Беларуси выросли // Tut.by, 28 марта 2018
17. ^ Лічба ад МУС: 11,1 тысячы затрыманьняў за два месяцы пратэстаў // «Эўрарадыё», 9 кастрычніка 2020 г. Праверана 12 кастрычніка 2020 г.
18. ^ Пракурор Менска: У сталіцы за ўвесь пэрыяд пратэставых пасьлявыбарчых акцый да адміністрацыйнай адказнасьці прыцягнута каля 3 тысяч чалавек, устаноўлена 275 датычных да зьдзяйсненьня злачынстваў // Газэта «Зьвязда», 12 кастрычніка 2020 г. Праверана 12 кастрычніка 2020 г.
19. ^ СК: Больш за 100 чалавек накіравалі скаргі аб атрыманьні цялесных пашкоджаньняў у месцах часовага ўтрыманьня, больш за 600 - падчас затрыманьняў // Газэта «Зьвязда», 17 жніўня 2020 г. Праверана 17 жніўня 2020 г.
20. ^ МУС расказала аб праверцы зваротаў аб зьнікненьні грамадзян // БелТА, 21 жніўня 2020 г. Праверана 25 жніўня 2020 г.
21. ^ МУС прымае ўсе неабходныя меры па ахове правапарадку ў краіне - Чамаданава // БелТА, 13 жніўня 2020 г. Праверана 13 жніўня 2020 г.
22. Протести у Білорусі: правоохоронці застосували силу проти демонстрантів
23. James Shotter. (2020-12-02) Violent crackdown fails to silence Belarus protesters (анг.). Financial Times(be). Праверана 2020-12-05 г. Архіўная копія ад 2020-12-02 г.
24. Виктор Марчук. Белорусы не хотят рушить «берлинскую» стену  (рас.) // Брестская газета. — 2020. — № 50 (939). — С. 17.
25. Богдана Олександровська. (2021-01-24) Чому в Білорусі досі немає кримінальних справ про катування протестувальників (укр.). Нямецкая хваля. Праверана 2021-04-20 г. Архіўная копія ад 2021-02-25 г.
26. Сяргей Пульша. Дзесяць гадоў прайшло, а пытанні застаюцца  (бел.) // Новы час. — 2021. — № 15 (723). — С. 4.
27. Simone Brunner. (2021-04-15) Weißrussland - Kafka in Minsk: Lukaschenkos Säuberungen (ням.). Wiener Zeitung(pl). — Der Fall Kardsjukou steht stellvertretend für viele andere Fälle - und die eklatante Schieflage bei den Prozessen, die derzeit laufen: Hunderte Menschen wurden wegen Widerstand gegen die Staatsgewalt verurteilt, so etwa die schweizerisch-weißrussische Doppelstaatsbürgerin Natallia Hersche, die einem Polizisten die Sturmhaube vom Gesicht riss und dafür zweieinhalb Jahre ins Gefängnis muss. Zugleich wurde aber kein einziger Fall von Polizeigewalt untersucht, allen Berichten von Gewaltexzessen, Folterungen und sogar Toten zum Trotz. Lukaschenko hält seine schützende Hand über die "silowiki", den mächtigen Sicherheitsapparat aus Polizei, Militär und Geheimdienst. Die Schauprozesse erfüllen zwei Funktionen: die belarussische Protestbewegung einzuschüchtern, wegzusperren oder außer Landes zu jagen und zugleich den "silowiki" zu signalisieren, dass das Regime zu ihnen hält, komme, was wolle. Ein blutiger Poker, der Lukaschenko bis heute an der Macht hält.. Праверана 2021-05-08 г. Архіўная копія ад 2021-05-08 г.
28. Alexandra Sivtsova. (2021-10-27) 420, give or take Meduza talks to Memorial’s Sergey Davidis about Russia’s growing number of political prisoners (анг.). Meduza. — As of October 27, the Viasna Human Rights Center considers 833 people in Belarus political prisoners.. Праверана 2021-10-31 г. Архіўная копія ад 2021-10-28 г.
29. Лукашенко сделал первое заявление после протестов в Беларуси Праверана 2020-08-10 г.
30. Лукашенко отреагировал на протесты в Беларуси, пригрозив их участникам Праверана 2020-08-10 г.
31. «Овцы», «кукловоды», «пацанята», «обкуренные». Лукашенко прокомментировал акции протеста этой ночью
32. ^ У выніку проціпраўных дзеяньняў пацярпеў 21 супрацоўнік - МУС // Беларускае тэлеграфнае агенцтва, 11 жніўня 2020 г. Праверана 13 жніўня 2020 г.
33. ^ БелаПАН. Кіраўнік АКІТ зьвярнуўся да Качанавай з патрабаваньнем прыцягнуць да адказнасьці вінаватых у зьверствах // Радыё «Рацыя», 17 жніўня 2020 г. Праверана 18 жніўня 2020 г.
34. У ноч на 12 жніўня адзначаны ачаговыя зборы грамадзян у 25 населеных пунктах - МУС // БелТА, 12 жніўня 2020 г. Праверана 13 жніўня 2020 г.
35. Мінулай ноччу ў службу хуткай мэдыцынскай дапамогі і ў бальніцы Беларусі з рознымі траўмамі шпіталізаваны 51 грамадзянін // БелТА, 12 жніўня 2020 г. Праверана 13 жніўня 2020 г.
36. Хваляваньні на беларускіх прадпрыемствах нарастаюць // Газэта «Новы час», 13 жніўня 2020 г. Праверана 14 жніўня 2020 г.
37. МУС: Мінулыя суткі сталі самымі спакойнымі за апошнія чатыры дні // Газэта «Зьвязда», 14 жніўня 2020 г. Праверана 17 жніўня 2020 г.
38. Пацярпелых паменела, урачоў знайшлі // Зьвязда. — 15 жніўня 2020. — № 158 (29272). — С. 3.
39. Надзея Бужан. Сотні тысяч менчукоў прынялі ўдзел у акцыі пратэсту супраць Лукашэнкі // Партал «Наша ніва», 16 жніўня 2020 г. Праверана 16 жніўня 2020 г.
40. Больш за 400 тысяч дэманстрантаў на вуліцах Менска // Партал «Наша ніва», 16 жніўня 2020 г. Праверана 16 жніўня 2020 г.
41. Дзясяткі тысяч пратэстоўцаў дайшлі да плошчы Незалежнасьці // Партал «Наша ніва», 16 жніўня 2020 г. Праверана 16 жніўня 2020 г.
42. Шахтэры «Беларуськалія» кажуць, што спынілі працу шахт // Газэта «Зьвязда», 17 жніўня 2020 г. Праверана 17 жніўня 2020 г.
43. МУС: 122 чалавекі, затрыманыя падчас масавых акцый пратэсту, застаюцца ў ізалятарах часовага ўтрыманьня // Газэта «Зьвязда», 17 жніўня 2020 г. Праверана 23 жніўня 2020 г.
44. ^ Сотні тысяч чалавек выйшлі на «Марш міру і незалежнасьці» // БелаПАН, 30 жніўня 2020 г. Праверана 13 верасьня 2020 г.
45. Марш адзінства сабраў сотні тысяч удзельнікаў па ўсёй Беларусі // БелаПАН, 6 верасьня 2020 г. Праверана 13 верасьня 2020 г.
46. МУС: за парушэньне заканадаўства аб масавых мерапрыемствах 13 верасьня затрыманыя 774 чалавекі // БелТА, 14 верасьня 2020 г. Праверана 19 верасьня 2020 г.
47. Надзея Бужан. У Менску прайшоў статысячны Марш // Партал «Наша ніва», 4 кастрычніка 2020 г. Праверана 6 кастрычніка 2020 г.
48. МУС: Учора за ўдзел у несанкцыянаваных акцыях затрыманыя 317 чалавек // Газэта «Зьвязда», 5 кастрычніка 2020 г. Праверана 6 кастрычніка 2020 г.
49. МУС: Учора за ўдзел у несанкцыянаваных масавых мерапрыемствах затрыманыя 713 чалавек // Газэта «Зьвязда», 12 кастрычніка 2020 г. Праверана 13 кастрычніка 2020 г.
50. У Маршы гонару ўзялі ўдзел дзясяткі тысяч чалавек // БелаПАН, 11 кастрычніка 2020 г. Праверана 13 кастрычніка 2020 г.
51. Зьміцер Уласаў. На акцыях Маршу народаўладзьдзя затрыманая рэкордная пасьля 9—10 жніўня колькасьць грамадзян // БелПАН, 9 лістапада 2020 г. Праверана 12 лістапада 2020 г.
52. МУС: за парушэньне заканадаўства аб масавых мерапрыемствах 15 лістапада затрыманы больш за 700 чалавек // БелТА, 16 лістапада 2020 г. Праверана 18 лістапада 2020 г.
53. Больш за тысячу чалавек сабралася на «плошчы Перамен» у Менску // БелаПАН, 15 лістапада 2020 г. Праверана 18 лістапада 2020 г.
54. В Минске активные стычки с ОМОНом. Онлайн
55. ^ Протесты в Беларуси: разгон демонстрантов у метро Пушкинская в Минске, есть погибший
56. ОМОН в Минске начал использовать машины «скорой помощи»
57. МВД сообщило о погибшем во время протестов в Минске РИА Новости, 23:47 10.08.2020
58. Тацяна Ткачова. У Менску разьвіталіся з загінулым падчас акцыі пратэсту // Газэта «Зьвязда», 16 жніўня 2020 г. Праверана 17 жніўня 2020 г.
59. Агульнабеларускі сход. Патрабаваньні // Партал «Беларуская Салідарнасьць», 16 жніўня 2020 г. Праверана 17 жніўня 2020 г.
60. Марш герояў у Менску сабраў ня менш за 100 тысяч чалавек // БелаПАН, 14 верасьня 2020 г. Праверана 19 верасьня 2020 г.
61. Жесткое задержание в Барановичах 10 августа на YouTube
62. Ночь протестов в Беларуси: 9 городов, 120 задержанных лиц, 4 в реанимации  (рас.). — 2020.
63. В Бресте начались стычки, ОМОН использует светошумовые шашки  (рас.) // РИА новости. — 2020.
64. В Бресте начались задержания  (рас.) // РИА новости. — 2020.
65. Гранаты, газ и стрельба: как гасят протест в Белоруссии. LIVE  (рас.) // Газета.ру. — 2020.
66. Хроника событий в Витебске вечером 9 августа  (рас.) // Витебский курьер. — 2020.
67. Задержания в центре Витебска: автозаки не успевали привозить людей в ИВС  (рас.) // Sputnik. — 2020.
68. В Гродно начались задержания  (рас.) // РИА новости. — 2020.
69. Милиция применила слезоточивый газ против протестующих в Минске и Гродно  (рас.) // Газета.ру. — 2020.
70. Центр города Гродно перекрыли  (рас.) // РИА новости. — 2020.
71. ^ Анатоль Ліпскі. Касьцюкоўка разьвіталася з Аляксандрам Віхрам, які загінуў пасьля затрыманьня амапаўцамі ў Гомелі // Газэта «Народная воля», 16 жніўня 2020 г. Праверана 18 жніўня 2020 г.
72. На Белорусском металлургическом заводе — забастовка // Радио Свобода, 10.08.2020
73. МУС: Каля 100 чалавек затрыманыя на акцыях у Менску // Газэта «Зьвязда», 23 студзеня 2020 г. Праверана 23 студзеня 2021 г.
74. А. Лукашэнка. Указ прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь ад 4 траўня 2021 г. № 174 «Аб пазбаўленьні вайсковых і спэцыяльных званьняў» (рас.) // Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь, 6 траўня 2021 г. Праверана 6 траўня 2021 г.
75. Больш за 80 былых беларускіх сілавікоў пазбаўленыя званьняў за дыскрэдытавальныя ўчынкі // Прэс-служба прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь, 4 траўня 2021 г. Праверана 6 траўня 2021 г.
76. ^ Пратэсты падчас рэферэндуму: «Беларусы – з Украінай, Лукашэнка – не Беларусь». Белсат (2022-02-27). Архіўная копія ад 2022-03-02 г.
77. Спіс затрыманых у асноўны дзень рэферэндума 27 лютага. Вясна (цэнтар) (2022-02-27). Архіўная копія ад 2023-12-16 г.
78. Для арыштаваных і пацярпелых пратэстоўцаў сабралі мільён долараў // Газэта «Новы час», 2 ліпеня 2020 г. Праверана 13 жніўня 2020 г.
79. Чырвоны Крыж зьбірае і перадае гуманітарныя наборы людзям у ізалятарах // Газэта «Зьвязда», 17 жніўня 2020 г. Праверана 17 жніўня 2020 г.
80. Кампанія «Гуртам» выдзяляе 500 тысяч даляраў на дапамогу пацярпелым // Партал «Наша ніва», 15 жніўня 2020 г. Праверана 16 жніўня 2020 г.
81. Мэдыцынскія цэнтры гатовыя бясплатна дапамагаць пацярпелым за час акцый пратэсту // Партал «Наша ніва», 15 жніўня 2020 г. Праверана 16 жніўня 2020 г.
82. Сабралі больш за мільён долараў. Першымі дапамогу атрымаюць МТЗ, МЗКЦ, «Горадня Азот» // Газэта «Новы час», 18 жніўня 2020 г. Праверана 19 жніўня 2020 г.
83. Міхаіл Орда. Цытата дня // Зьвязда. — 20 жніўня 2020. — № 162 (29276). — С. 1.
84. Сям'і Аляксандра Тарайкоўскага, забітага на Пушкінскай, ужо сабралі 40 тысяч рублёў // Партал «Наша ніва», 20 жніўня 2020 г. Праверана 23 жніўня 2020 г.
85. Павал Вусаў. Сілавыя выбары ці «аксамітны тэрор» // Тэлеканал «Белсат», 5 чэрвеня 2020 г. Праверана 16 лютага 2022 г.
86. У Беларусі ўвялі забарону на гандаль піратэхнікай // БелТА, 12 жніўня 2020 г. Праверана 13 жніўня 2020 г.
87. Мітрапаліт Павал заклікаў беларусаў да разважлівасьці, міру і дыялёгу // БелТА, 12 жніўня 2020 г. Праверана 13 жніўня 2020 г.
88. Зварот да чытачоў «Зьвязды» з нагоды сытуацыі ў Беларусі // Газэта «Зьвязда», 13 жніўня 2020 г. Праверана 14 жніўня 2020 г.
89. «Нам не патрэбна бойка, не патрэбна вайна» - Качанава зьвярнулася да беларусаў // БелТА, 14 жніўня 2020 г. Праверана 14 жніўня 2020 г.
90. ФПБ заклікае ўсіх спыніць насільле і прыйсьці да мірнага дыялёгу дзеля будучыні Беларусі // БелТА, 14 жніўня 2020 г. Праверана 16 жніўня 2020 г.
91. Дзеля будучыні // Зьвязда : газэта. — 15 жніўня 2020. — № 158 (29272). — С. 1. — ISSN 1990-763x.
92. Архіяпіскап Сьвятаслаў. Зварот да беларускага народу // Беларуская аўтакефальная праваслаўная царква, 14 жніўня 2020 г. Праверана 18 жніўня 2020 г.
93. Чыста па-чалавечы // Зьвязда. — 15 жніўня 2020. — № 158 (29272). — С. 3.
94. Зварот Сыноду БПЦ да народа Беларусі аб спыненьні супрацьстаяньня // Беларуская праваслаўная царква, 15 жніўня 2020 г. Праверана 7 верасьня 2020 г.
95. Толькі ў адной бальніцы хуткай мэддапамогі знаходзяцца каля 30 пацярпелых падчас масавых акцый // Газэта «Зьвязда», 17 жніўня 2020 г. Праверана 17 жніўня 2020 г.
96. Вольга Мядзьведзева. «Меркаваў бы правільным у гэтай сытуацыі стварыць нешта накшталт нацыянальнай рады або круглага стала» // Зьвязда. — 18 жніўня 2020. — № 159 (29273). — С. 3.
97. Тэлеканал «Беларусь 1». Прэзыдэнт гатовы весьці дыялёг з працоўнымі і студэнцкімі калектывамі // Белтэлерадыёкампанія, 27 жніўня 2020 г. Праверана 29 жніўня 2020 г.
98. Вольга Мядзьведзева. «Мы мусім быць моцныя» // Зьвязда. — 24 верасьня 2020. — № 186 (29300). — С. 4 3.
99. «Канстытуцыю на вуліцы не напішаш» — Лукашэнка сустрэўся ў СІЗА КДБ з членамі Каардынацыйнай рады // Газэта «Зьвязда», 10 кастрычніка 2020 г. Праверана 12 кастрычніка 2020 г.
100. Юрыю Васкрасенскаму і Дзьмітрыю Рабцэвічу зьмененая мера стрыманьня // Газэта «Зьвязда», 12 кастрычніка 2020 г. Праверана 12 кастрычніка 2020 г.
101. Юры Васкрасенскі пра візыт прэзыдэнта ў СІЗА КДБ: Толькі моцны палітык здольны на такі крок // Газэта «Зьвязда», 12 кастрычніка 2020 г. Праверана 12 кастрычніка 2020 г.
102. 2011 - 2020 | Preisträger | Sacharow-Preis | Europäisches Parlament
103. Премія Європарламенту імені Сахарова присуджена опозиції Білорусі. Украінская праўда (2020-10-22). Праверана 2020-10-23 г.
104. Joint Statement on the Human Rights Situation in Belarus (анг.). U.S. Embassy in Belarus (2020-10-28). Архіўная копія ад 2020-10-28 г.
105. Сумесная заява аб сітуацыі з правамі чалавека ў Беларусі. Амбасада ЗША ў Беларусі (2020-10-28). Праверана 2020-10-28 г. Архіўная копія ад 2020-10-28 г.
106. У суды накіравана больш за 100 крымінальных справаў па фактах парушэньня грамадзкага парадку // Газэта «Зьвязда», 10 лістапада 2020 г. Праверана 21 лістапада 2020 г.
107. Лукашэнка даручыў узяць пад сур'ёзны кантроль расьсьледаваньне акалічнасьцей смерці Рамана Бандарэнкі // БелТА, 13 лістапада 2020 г. Праверана 15 лістапада 2020 г.
108. Прадстаўнік БПЦ асудзіў зьнішчэньне народнага мэмарыялу Рамана Бандарэнкі // БелаПАН, 15 лістапада 2020 г. Праверана 18 лістапада 2020 г.
109. Апублікавана відэа гібелі Аляксандра Тарайкоўскага падчас пратэстаў у Менску // Партал «Наша ніва», 16 жніўня 2020 г. Праверана 16 жніўня 2020 г.
110. Генадзь Шутаў — трэцяя афіцыйна пацьверджаная ахвяра пратэстаў // Радыё «Рацыя», 19 жніўня 2020 г. Архіўная копія ад 25 верасьня 2020 г. Праверана 18 траўня 2021 г.
111. Знойдзены мёртвым Мікіта Крыўцоў, які 10 дзён лічыўся зніклым без звестак, Наша Ніва, 22.08.2020
112. МГ. У больніцы памёр дэманстрант // Тэлеканал «Белсат», 13 жніўня 2020 г. Архіўная копія ад 26 верасьня 2020 г. Праверана 18 траўня 2021 г.
113. У бальніцы памёр 41-гадовы Дзяніс Кузняцоў, якога з цяжкімі траўмамі прывезлі з Акрэсціна. Што вядома на гэты момант?(недаступная спасылка) // Наша Ніва, 03.10.2020
114. Выкрадзены на «плошчы Пераменаў»" і зьбіты Раман Бандарэнка памёр // Радыё Свабода, 12.11.2020
115. Радыё Свабода. Відавочцу сьмерці Генадзя Шутава абвінавацілі ў замаху на забойства (бел.). Свабода. Праверана 2020-12-28 г. Архіўная копія ад 2020-12-28 г.

Вонкавыя спасылкі

• Дзьмітры Гурневіч, Тады і Майдан — расейская спэцапэрацыя? Тры рэчы, якія зьдзівілі ў бліскучым тэксьце Портнікава пра беларусаў, Радыё Свабода, 14 сакавіка 2022 г.