Іва Андрыч | |
Иво Андрић | |
Іва Андрыч (1961 год) | |
Асабістыя зьвесткі | |
---|---|
Нарадзіўся | 10 кастрычніка 1892 в. Долац, Аўстра-Вугоршчына |
Памёр | 13 сакавіка 1975[1][2][3][…] (82 гады) |
Пахаваны | |
Сужэнец | Міліца Бабіч-Яванавіч[d] |
Літаратурная дзейнасьць | |
Род дзейнасьці | навэліст, пісьменьнік |
Гады творчасьці | з 1911 |
Жанр | паэзія, раман і апавяданьне |
Мова | сэрбскахарвацкая мова[4] і сэрбская[5] |
Значныя творы | «Траўніцкая кроніка» |
Прэміі | Нобэлеўская прэмія ў галіне літаратуры (1961) |
Узнагароды | |
Подпіс | |
І́ва А́ндрыч (па-сэрбску: Ivo Andrić; 9 кастрычніка 1892 — 13 сакавіка 1975) — югаслаўскі паэт, празаік, эсэіст і дыплямат сэрбскага паходжаньня, ляўрэат Нобэлеўскай прэміі ў галіне літаратуры 1961 году «за ўсю літаратурную творчасьць на тэму гісторыі аднаго народу» і за раман «Мост на Дрыне» як вяршыню гэтай творчасьці.
Іва Андрыч нарадзіўся 9 кастрычніка 1892 году ў Долацы блізу Траўніку ў Босьніі, якая ў той час знаходзілася пад уладай Аўстра-Вугоршчыны, у харвацкай каталіцкай сям’і рамесьніка. Калі Іву было два гады, бацька памёр. Маці празь нястачу вымушаная была аддаць Іва на выхаваньне сваякам у Вышэград, што на рацэ Дрыне, дзе ён і скончыў базавую школу. Атрымаў строгае каталіцкае выхаваньне. У 1912 скончыў гімназію ў Сараеве, пазьней вучыўся ва ўнівэрсытэтах у Загрэбе (філязофскі факультэт), цэнтральнай Эўропы[6] (Вене, Кракаве і Грацы). Праз сваю палітычную дзейнасьць (удзел у сэпаратысцкім руху «Млода Босна») быў арыштаваны аўстрыйскімі ўладамі ў часе Першай сусьветнай вайны і адбываў трохгадовае пакараньне ў Марыборы і Добаі. У турме чытаў Дастаеўскага, К’еркегора і іншых аўтараў, перакладаў аўтабіяграфічную паэму Оскара Ўайльда «Баляда Рэдынгскай турмы». Ад 1939 году і да красавіка 1941 году (напад Нямеччыны на Югаславію) быў прадстаўніком Югаславіі ў Бэрліне. Дэпутат Саюзнай народнай скупшчыны ад Босьніі, старшыня саюзу пісьменьнікаў Югаславіі[7]. Абараніў доктарскую дысэртацыю па філязофіі на тэму «Разьвіцьцё духоўнага жыцьця ў Босьніі пад турэцкім уплывам» ва ўнівэрсытэце Грацу ў 1923 годзе. Стаў сябрам Сэрбскай Акадэміі Навук у 1926 годзе. На працягу Другой сусьветнай вайны ён жыве пад дамашнім арыштам у сваёй кватэры ў Бялградзе. У гэты час Андрыч не друкаваўся, але напісаў свае найлепшыя раманы. Пасьля вайны Андрыч уступае ў кампартыю Югаславіі ды займае там высокае становішча. У 1959 годзе жэніцца зь Міліцай Бабіч, якая працуе мастачкай-дэкаратаркай у Бялградзкім нацыянальным тэатры. Пасьля сьмерці жонкі ў 1968 годзе ўсё меней друкуецца. У выніку хваробы памірае 13 сакавіка 1975 году ў Белградзе.
Матэрыял для сваёй творчасьці Іва Андрыч чэрпаў з гісторыі, фальклёру і культуры сваёй роднай Босьніі. Пачаў пісаць па-харвацку, але, як і многія іншыя харвацкія аўтары пасьля заснаваньня Каралеўства сэрбаў, харватаў і славенцаў, перайшоў на экаўскі дыялект, які лічыцца выключна сэрбскім. У 1918 годзе ў Заграбе выйшла выйшла ягоная першая кніга — збор лірычных вершаў «Экс Понта»[8]. Аўтар кароткіх раманаў «Паненка» (1945), «Пракляты двор» (Prokleta avlija, 1954) ды «Омерпаша Аатас» (незакончаны, выд. 1976). Сусьветную вядомасьць прынесьлі раманы «Траўніцкая кроніка» ды «Мост на Дрыне» (абодва 1945). Аўтар літаратурна-крытычных прац пра дзяячоў сэрбскай ды сусьветнай культуры (Пятра Негоша, В. Караджыча, Ф. Гоя ды іншых).
На беларускую мову творы І. Андрыча перакладалі В. Рагойша, А. Разанаў, Л. Самасейка, Б. Сачанка, М. Супрунчук, Г. Тварановіч, І. Чарота.