Аляксандар Антоні Сапега

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Аляксандар Сапега.
Аляксандар Антоні Сапега
Аляксандар Антоні Сапега
Аляксандар Антоні Сапега

Герб «Ліс»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 3 верасьня 1773
Страсбург, Францыя
Памёр 8 верасьня 1812
Пахаваны
Род Сапегі
Бацькі Юзэф Сапега
Тэафіля зь Ябланоўскіх
Жонка Ганна з Замойскіх
Дзеці Лявон
Ганна Сафія
Дзейнасьць падарожнік-дасьледнік, хімік, геоляг, палітык, мінэроляг

Аляксандар Антоні Сапега (3 верасьня 1773, Страсбург, Францыя — 8 верасьня 1812, Дзярэчын) — навуковец, дасьледнік, дзяржаўны дзяяч Рэчы Паспалітай. Кавалер Залатога арла Ганаровага легіёну.

Біяграфія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Прадстаўнік коданскай лініі магнацкага роду Сапегаў гербу «Ліс», сын Юзэфа (1737—1792), крайчага вялікага літоўскага, і Тэафілі зь Ябланоўскіх(pl) (1743—1816). Дзяцінства правёў у Францыі, куды сям’я пераехала па паразе Барскай канфэдэрацыі. З 1777 году жыў у цёткі Ганны Ябланоўскай з Сапегаў (1728—1800) на Падляшшы (Сямяцічы, Коцк), дзе атрымаў хатнюю адукацыю і зацікавіўся навукай.

Ганна з Замойскіх

У 1792 годзе пазнаёміўся са Станіславам Сташыцам, разам зь якім пачаў цікавіцца геалёгіяй усходняй часткі Рэчы Паспалатіай. Улетку 1794 году разам з Замойскімі, сваякамі жонкі, выехаў у Вену. Там завязаў кантакты зь Юзэфам Максымільянам Асалінскім.

У 1800 годзе з рэкамэндацыі С. Сташыца стаў сябрам варшаўскага Таварыства аматараў навук(pl). Ажыцьцявіў мінэралягічныя экспэдыцыі ў Польшчы і Літве, а таксама ў Альпы, на Балканы і Валынь. Аўтар працы «Мінэралёгія» (1800—1801), падручніка з неарганічнай хіміі (1801—1802), нарысу з крышталяграфіі. Падарожнічаў па Адрыятычным узьбярэжжы, вывучаў этнаграфію славенцаў, харватаў, басьнійцаў, герцагавінцаў. Вынікі дасьледаваньняў апублікаваў у выглядзе лістоў да Ж.-Э. Жылібэра «Падарожжа ў славянскіх краінах у 1802 і 1803 гадоў» (Уроцлаў, 1811, пад псэўданімам X***S***").

Пахавальня А. Сапегі ў Красічыне

У 1804 годзе ўзышоў на гару Мон-Сэні (~3000 м)[3], стаўшыся такім чынам першым беларускім альпіністам. 13 ліпеня паведаміў пра гэты факт на паседжаньні Ліёнскай акадэміі навук(fr)[4].

У 1807 годзе зладзіў знаходжаньне Напалеона ў Варшаве, стаў афіцэрам яго гвардыі, камэргерам. Браў удзел у аблозе Гданьску (1807 год), па чым зіму правёў у Парыжы, пры двары Напалеона. У 1808—1809 гадох займаўся навуковымі дасьледаваньнямі ў Францыі, потым пад выглядам дасьледаваньняў вывучаў настроі насельніцтва на анэксаваных Расеяй землях Рэчы Паспалітай(pl), дасылаючы Напалеону адпаведныя рапарты. Стварыў агентурную сетку францускай выведкі на забраных тэрыторыях. 1 ліпеня 1812 году ўвайшоў у склад Часовага ўраду Вялікага Княства Літоўскага і ўзначаліў вайсковы аддзел, але хутка выйшаў з ураду з прычыны непаразуменьняў з генэрал-губэрнатарам ВКЛ Д. ван Гагендорпам, які непрыхільна ставіўся да літвінаў.

У 1794 годзе ажаніўся з Ганнай (1780—1859), дачкой канцлера вялікага кароннага і ардыната замойскага Андрэя Замойскага (1716—1792) і Канстанцыі Чартарыйскай (1778—1837). У шлюбе нарадзіліся дзеці:

  • Ганна Соф'я (1799—1864), жонка з 1817 году князя Адама Ежы Чартарыйскага (1770—1861)
  • Леў (пам. да 1801)
  • Леў Людвік (1802—1878)

Памёр 8 верасьня 1812 году па ўкусе кнура, ад якога пачалося заражэньне і гангрэна. Гэта, а таксама ранейшае захворваньне і агульнае аслабленьне арганізму і сталіся прычынай сьмерці.

Галерэя

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • Іканаграфія Аляксандра Антонія Сапегі
  • З маці. A. Gore, 1775 г.
    З маці. A. Gore, 1775 г.
  • Невядомы мастак, XVIII ст.
    Невядомы мастак, XVIII ст.
  • Невядомы мастак, XIX ст.
    Невядомы мастак, XIX ст.

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ www.accademiadellescienze.it (італ.)
  2. ^ а б Гісторыя Сапегаў : жыццяпісы, маёнткі, фундацыі (белар.) — Мінск: Віктар Хурсік, 2017. — С. 103. — 586 с. — ISBN 978-985-7025-75-6
  3. ^ Афанасенко В. (16 ліпеня 2003) Юбилей горы. Эверест белорусский (рас.) Биг-Мак-Бол. Прессбол. Праверана 28 ліпеня 2012 г.
  4. ^ Piotr Daszkiewicz, Radosław Tarkowski. Mało znana rozprawa Jean-Emmanuela Giliberta (1741–1814) — interesujący dokument historii polskiej geologii // Przegląd Geologiczny. — 2007. — Т. 55. — № 12/2. — С. 1124.

Літаратура

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вонкавыя спасылкі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]