Бэльзэбул

Бэлбзэбул або Бэльзэбуб (па-габрэйску: בעל זבוב‎), часам вядомы як Валадар мух, — гэта імя, якое паходзіць ад філістынскага бога, якому раней пакланяліся ў Экроне. У некаторых абрагамічных рэлігіях ён апісваецца як галоўны дэман. Імя Бэльзэбула зьвязваюць з хананейскім богам Баалам.

У тэалягічных крыніцах, пераважна хрысьціянскіх, Бэльзэбул — іншае імя Шатана. Ён вядомы ў дэманалёгіі як адзін зь сямі сьмяротных дэманаў або сямі князёў пекла, Бэльзэбул, які прадстаўляе абжорства й зайздрасьць. Dictionnaire Infernal апісвае Бэльзэбула як істоту, здольную лётаць, вядомую як «Валадар лятучых» або «Валадар мух». У Новым Запавеце называны «Князем дэманаў» (Мц 12:24, Мр 3:22, Лк 11:15).

Імя на беларускай

Варыянт імя Бэльзэбул (Вэльзэвул) сустракаецца ў большасьці перакладаў Бібліі на беларускую мову, тымчасам, варыянт Бэльзэбуб сустракаецца ў шматлікіх эўрапейскіх мовах, у тым ліку і ў беларускіх перакладах Татарыновіча, Гадлеўскага й Гарошкі.

Габрэйскія пісаньні

Крыніца імя Бэльзэбул знаходзіцца ў Кнігах Валадароў (2 Валадароў 1:2-3, 6, 16), напісанае Баал-Зэбуб, спасылаецца на боства, якому пакланяліся філістынцы ў месьце Экрон.

У гэтым урыўку адзначаецца, што валадар Ахазія з Паўночнага Валадарства Ізраіля, пасьля таго як сур’ёзна параніўся ў выніку паданьня, паслаў пасланцоў запытацца ў Баал-Зэбуба, бога філістынскага места Экрон, каб даведацца, ці выздаравее ён.

А Ахазія выпаў праз краты зь верхняга пакою свайго, які ў Самарзе, і захварэў. І паслаў ён пасланцоў, і сказаў ім: «Ідзіце, спытайце Баал-Зэбуба, бога Экрону, ці ачуняю я з гэтай хваробы маёй?»

— 2-я Валадароў 1:2

Затым Ільля асудзіў Ахазію на сьмерць Божымі словамі, таму што Ахазія шукаў парады ў Баал-Зэбуба, а не ў Бога.

3 І анёл Госпада прамовіў да Ільлі з Тэшбы: «Устань, і выйдзі насустрач пасланцам валадара Самарыі, і прамоў да іх: „Ці ж няма Бога ў Ізраіля, што вы ідзіцё пытацца ў Баал-Зэбуба, бога Экрону? 4 Дзеля гэтага так кажа Госпад: „З ложку, на які ты лёг, ня зыйдзеш зь яго, але сьмерцю памрэш““». І Ільля пайшоў.

— 2-я Валадароў 1:3-4

Баал у сэнсе «Госпад» — угарыцкі і хананэйскі тэрмін, які выкарыстоўваецца ў спалучэньні з апісальным імем пэўнага бога. Наконт таго, што азначае назва, меркаваньні разыходзяцца. У адным разуменьні Баал-Зэбуб перакладаецца даслоўна як «валадар (мух)». Даўно выказвалася здагадка, што існуе сувязь паміж філістынскім богам і культамі мух — якія спасылаліся на погляд на іх як на шкоднікаў, якія ласуюцца гноем — якія зьявіліся ў элінскім сьвеце, кшталту Зэўса Апамія або Міягроса. Гэта пацьвярджаецца ўгарыцкім тэкстам, які адлюстроўвае Баала, які выганяе мух, якія зьяўляюцца прычынай хваробы чалавека.

Згодна з Франчэска Сарачына (1982), гэты шэраг элемэнтаў можа быць непераканаўчым доказам, але той факт, што ў адносінах да Баал-Зэбуба, два складовыя тэрміны тут зьвязаны, аб’яднаныя функцыяю, тыповай для некаторых бостваў у міжземнаморскім сьвеце, зьяўляецца важкім аргумэнтам на карысьць сапраўднасьці імя бога Экрону й яго магчымых тэрапэўтычных дзеяньняў, якія маюцца на ўвазе ў 2 Кнізе Валадароў 1:2-3 і г. д.

Акрамя таго, сапраўднае імя боства магло быць Баал-Зэбул, «уладар (нябеснага) жытла», а Баал-Зэбуб магло быць прыніжальным жартаслоўем, якое выкарыстоўвалі ізраільцяне.

У Сэптуагінце ймя перадаецца як Баалзэбуб (Βααλζεβούβ) і як Баал муян (Βααλ μυῗαν, «Баал мух»). Таксама Сымах адлюстраваў традыцыю абразьлівае старажытнае назвы, выкарыстоўваючы таксама βεελζεβούλ.

Запавет Саламона

У Запавеце Саламона Бельзэбул выступае як князь дэманаў і кажа, што раней ён быў вядучым нябесным анёлам, які быў зьвязаны з зоркай Гэспэр (звычайная грэцкая назва плянеты Вэнэра (Афрадыты, Αφροδíτη), як вячэрняе зоры). Здаецца, Бэльзэбул тут зьяўляецца сынонімам Люцыфэра. Бэльзэбул сьцьвярджае, што выклікае разбурэньне праз тыранаў, прымушае людзей пакланяцца дэманам, узбуджае сьвятароў да юру, выклікае зайздрасьць у местах і забойствы, а таксама выклікае войны. Запавет Саламона — старазапаветны псэўдэпіграфічны твор, нібыта напісаны валадаром Саламонам, у якім аўтар у асноўным апісвае пэўных дэманаў, якіх ён заняволіў, каб дапамагчы пабудаваць храм Саламона, са значнымі хрысьціянскімі ўстаўкамі.

Хрысьціянская Біблія

У Эвангельлі паводле Марка 3:22 кніжнікі абвінавачваюць Ісуса Хрыста ў выгнаньні дэманаў сілаю Бэльзэбула, князя дэманаў. Імя таксама сустракаецца ў пашыранай вэрсіі Эвангельля паводле Мацьвея 12:24,27 і Эвангельлі паводле Лукі 11:15, 18-19, а таксама ў Мацьвея 10:25.

25 А Ісус, ведаючы думкі іхнія, сказаў ім: "Усякае валадарства, якое разьдзялілася само ў сабе, апусьцее; і ўсякі горад ці дом, які разьдзяліўся сам у сабе, ня будзе стаяць. 26 І калі шатан шатана выганяе, ён разьдзяліўся сам у сабе. Як можа ўстаяць валадарства ягонае? 27 І, калі Я праз Бэльзэбула выганяю дэманаў, дык сыны вашыя праз каго выганяюць? Дзеля гэтага яны будуць вам судзьдзямі. 28 А калі Я Духам Божым выганяю дэманаў, значыцца, дасягнула вас Валадарства Божае.

— Мацьвея 12:25-28

Невядома, ці меў рацыю Сымах, вызначыўшы гэтыя ймёны. Зэбул можа паходзіць ад невыразнага вымаўленьня Зэбуб; ад Зэбэль, слова, якое ў Таргумах азначае «гной»; або ад іўрыту Зэбул, якое сустракаецца ў 1-й Кнізе Валадароў 8:13 у фразе Бэт-Зэбул, «высокі дом».

У любым выпадку, форма Бэльзэбуб была прыярытэтней за Бэльзэбул у сырыйскім перакладзе й лацінскім перакладзе Эвангельляў Вульгаты, і гэта была паўторана ў ангельскім перакладзе караля Якуба, у выніку чаго форма Бэльзэбул была ў асноўным невядомая заходнеэўрапейскім культурам і культурам, якія былі пад вельмі моцным заходнеэўрапейскім уплывам. Гэта было да нядаўніх перакладаў, якія аднавілі форму «Бэльзэбул».

Бэльзэбул таксама ідэнтыфікуецца ў Новым Запавеце як Д’ябал, «князь дэманаў». Біблейскі навуковец Томас Кэлі Чэйн выказаў здагадку, што гэта магло быць зьняважлівым скажэньнем Баал-Зэбул, «Валадар Высокага мейсца» (г. зн. Нябёсаў) або «Ўсявышні Госпад».

У арабскіх перакладах назва перадаецца як Бал-Забул (بعلزبول).

Гнастычная традыцыя

Тэксты Эвангельля паводле Нікадэма адрозьніваюцца; Бэльзэбул і Бэльзэбуб выкарыстоўваюцца як узаемазаменныя. Імя выкарыстоўваецца Аідам як другаснае ймя Д’ябла, але яно можа зьмяняцца ў кожным перакладзе тэксту; іншыя вэрсіі аддзяляюць Бэльзэбула ад Д’ябла.

Згодна з вучэньнямі сучаснага гнастычнага руху Самаэля Аун Ўэора, Бэльзэбул быў князям дэманаў, які паўстаў супраць Чорнай ложы падчас Другое ўсясьветнае вайны і быў ператвораны Аун Ўэорам у Белую ложу.

Хрысьціянская традыцыя

Бэльзэбул звычайна апісваецца як высокапастаўлены ў герархіі пекла. Згодна з гісторыямі акультыста 16-га стагодзьдзя Ёгана Веера, Бэльзэбул узначаліў пасьпяховае паўстаньне супраць Д’ябла, зьяўляецца галоўным намесьнікам Люцыфэра, імпэратара пекла, і ўзначальвае Ордэн Мухі. Гэтаксама экзарцыст 17-га стагодзьдзя Сэбастыян Міхаэліс у сваёй «Цудоўнай гісторыі» (1612) паставіў Бэльзэбула, як аднаго з трох найбольш выбітных падлых анёлаў, двое іншых — Люцыфэр і Левіятан. Джон Мілтан у сваёй эпічнай паэме «Страчаны рай», упершыню апублікаванай у 1667 годзе, вызначыў бязбожную тройцу, якая складаецца з Бэльзэбула, Люцыфэра й Астарота. Бэльзэбул займае другое мейсца сярод многіх падлых анёлаў. Мілтан пісаў пра Бэльзэбула, «за яго аніхто, акрамя Шатана, не сядзеў вышэй». Бэльзэбул таксама зьяўляецца пэрсанажам кнігі Джона Баньяна «Шлях пілігрыма», упершыню апублікаванай у 1678 годзе.

У 1409—1410 гадох «Ліхтар сьвятла» (ананімны ангельскі трактат Лёлярдаў, які часта прыпісваюць Джону Ўікліфу) прадставіў клясыфікацыю князёў пекла на грунце сямі сьмяротных грахоў і зьвязаў Бэльзэбула зь сьмяротным грахом зайздрасьці. Аднак Сэбастыян Міхаэліс зьвязваў Бэльзэбула зь сьмяротным грахом ганарыстасьці, адным зь іншых сямі сьмяротных грахоў, і, паводле Пітэра Бінсфэльда ў яго «Трактаце аб прызнаньнях зладзеяў і ведзьмаў» 1589 году, Бэльзэбул быў дэманам абжорства, у той час як Фрэнсіс Барэт сьцьвярджаў, што Бэльзэбул быў князем ідалапаклонства.

Фарысэі абвінавацілі ня толькі Ісуса ў выкарыстаньні дэманічных сілаў Бэльзэбула для аздараўленьня людзей (Лк. 11:14-26), але й іншыя былі прызнаныя апантанымі за ўчынкі экстрэмальнага характару. На працягу ўсёй гісторыі Бэльзэбул быў прызнаны адказным за мноства выпадкаў апантанасьці дэманамі, напрыклад, у сястры Мадлен дэ Дэмандолькс дэ ла Палюд, Экс-ан-Праванс у 1611 г., чые адносіны з бацькам Жанам-Батыстам Гаўфрыдзі прывялі ня толькі да незьлічоных траўматынчых падзеяў ад рук яе інквізітараў, але таксама і да катаваньняў і пакараньня сьмерцю гэтага «чараўніка маладых манашак», самога Гаўфрыдзі. Таксама лічылася, што Бэльзэбул сее свой уплыў у Салеме, штаце Масачусэтс; яго ймя неаднаразова ўсплывала падчас працэсу над ведзьмамі ў Салеме, апошняга шырокамаштабнага публічнага выражэньня вядзьмарскай гістэрыі ў Паўночнай Амэрыцы ці Эўропе, і пасьля гэтага вялебны Котан Мэтэр напісаў брашуру пад назвай «Пра Бэльзэбула і яго змову».

Юдаізм

У камэнтарох рабінскай літаратуры Баал-Зэбуб з Экрону прыраўноўваецца да валадара «мухі». Слова Баал-Зэбуб у рабінскіх тэкстах зьяўляецца высьмейваньнем пакланеньня Баалу, якое старажытныя габрэі лічылі ідалапаклонствам.

Габрэйскія навукоўцы інтэрпрэтавалі назву «Валадар мух» як габрэйскі спосаб называць Баала кучай экскрэмэнтаў і параўноўваць пасьлядоўнікаў Баала з мухамі.