Верхняя Вугоршчына

«Cassovia: Superioris Hungariae Civitas Primaria»[1], панарама з Civitates orbis terrarum. Касовія (Кошыцы) — «сталіца» Верхняй Вугоршчыны, 1617.

Верхняя Вугоршчына (па-вугорску: Felső-Magyarország or Felvidék, па-славацку: Horné Uhorsko) — назва тэрыторыі ў паўночнай частцы Каралеўства Вугоршчына. У цяперашні час прыкладна супадае з тэрыторыяй Славаччыны[2][3][4][5]. У часе асманскіх войнаў назва Верхняя Вугоршчына распаўсюджвалася толькі на паўночна-ўсходнія рэгіёны Вугорскага каралеўства, а паўночна-заходнія адносіліся да Ніжняе Вугоршчыны. У XVIII—XIX стагодзьдзях гэтае азначэньне стала ўжывацца ў дачыненьні да ўсёй паўночнае часткі каралеўства.

Насельніцтва Верхняй Вугоршчыны было разнастайным і складалася са славакаў, вугорцаў, немцаў і русінаў. Паводле першых поўных дэмаграфічных зьвестак, што зьяўляюцца ў XVIII стагодзьдзі, славакі складалі большасьць насельніцтва[6]. Яны называлі гэтую тэрыторыю тэрмінам «Slovensko» (бел. Славаччына), вядомым у пісьмовых крыніцах яшчэ з XV стагодзьдзя, аднак без акрэсьленых межаў і бяз пэўнага вызначанага статусу ў Вугоршчыне[7]. У вугорскай літаратуры гэты рэгіён часта завецца «Felvidék» (бел. Узвышша)[8].

Этымалёгія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Гістарычнае ўжываньне

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Гістарычныя значэньні:

  1. Стары вугорскі тэрмін Felső-Magyarország (літаральна «Верхняя Вугоршчына») ў XVI—XVIII стагодзьдзях фармальна тычыўся сучаснай тэрыторыі Славаччыны і нефармальна — усяе паўночнае часткі каралеўства Вугоршчына ў XIX стагодзьдзі.
  2. У асобных дакумэнтах XVI стагодзьдзя тэрыторыя каралеўства Вугоршчына, населеная славакамі, завецца «Sclavonia» або «Slováky», што вылучае рэгіён як этнічна, так і геаграфічна[9].
  3. Вугорскае слова Felvidék (літаральна «ўзвышша», «узвышэньне») мела некалькі нефармальных значэньняў:
  • У XVIII—XIX стагодзьдзях магло азначаць:
    • горную паўночную частку каралеўства Вугоршчына ў адрозьненьне ад раўнінных паўднёвых земляў
    • увогуле тэрыторыі, якія знаходзіліся на большай вышыні, чымся дадзены населены пункт
    • сынонім тагачаснаму значэньню Felső-Magyarország
  • Пасьля Першай сусьветнай вайны значэньне тэрміну абмяжоўвалася Славаччынай і Карпацкай Русьсю, а па Другой сусьветнай вайне стала тычыцца толькі Славаччыны. Адначасна слова felvidék захавалася ў значэньні «ўзвышша», напрыклад, Balaton-felvidék[10], пагоркавы рэгіён і нацыянальны парк[11] ля возера Балатон.

Сучаснае ўжываньне

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Па I сусьветнай вайне значэньне вугорскага слова Felvidék (Felső-Magyarország выйшла з ужытку) звузілася да Славаччыны і Карпацкай Русі. Цяпер выкарыстаньне слова Felvidék ў дачыненьні да сваёй краіны славакі лічаць абразаю[12], і яно ўжываецца вугорцамі выключна ў гістарычнай літаратуры для апісаньня сярэднявечнае тэрыторыі (хоць на той час гэты тэрмін яшчэ не ўвайшоў ва ўжываньне). Нават у дачыненьні да трох дзяржаваў рэгіёну, што засталіся ў складзе Вугоршчыны пасьля Першай сусьветнай вайны, цяпер ужываецца выраз Паўночная Вугоршчына (Észak-Magyarország), а ня Верхняя. Аднак прадстаўнікі вугорскай меншасьці ў паўднёвых памежных рэгіёнах Славаччыны працягваюць карыстацца звыклай назвай[13] дзеля азначэньня тэрыторыі пражываньня пераважна вугорцаў[14]. Некаторыя называюць сябе felvidéki magyarok (бел. «верхнія вугорцы»).

Глядзіце таксама

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ Matica slovenská, Kniha, Matica slovenská, 2008, p. 16
  2. ^ Duncan Gardiner, PhD. German Towns in Slovakia and Upper Hungary: A Genealogical Gazetteer. 1991. ISBN 978-0-929871-02-8
  3. ^ Tilman Berger, Slovaks in Czechia Czechs in Slovakia, International Journal of the Sociology of Language. Volume 2003, Issue 162, Pages 19-39, ISSN 1613-3668
  4. ^ Eric Hirsch, Voices from the Black Box: Folk Song, Boy Scouts and the Construction of Folk Nationalist Hegemony in Hungary, 1930—1944, 2009, 10.1111/1467-8330.00043
  5. ^ Philip D. Jones, History and climate: memories of the future?, page 234
  6. ^ Károly Kocsis, Eszter Kocsisné Hodosi, Ethnic Geography of the Hungarian Minorities in the Carpathian Basin(недаступная спасылка), Simon Publications LLC, 1998, pp. 41-40-47-52
  7. ^ James Ramon Felak. At the Price of the Republic: Hlinka's Slovak People's Party, 1929-1938. — University of Pittsburgh Pre, 15 June 1995. — С. 3. — ISBN 978-0-8229-8552-5
  8. ^ Dusan Kovac. 2011. p. 3
  9. ^ http://books.google.com/books?id=sOlD_8Kw0K0C&pg=PA3&lpg=PA3&dq=upper+hungary+slovaks&source=bl&ots=L26rLJIKrT&sig=VJUoyHq4wAYC3-mVQXEeTiiwxwc&hl=sk&sa=X&ei=fTxjUJ28H_T14QSaj4HoAg&redir_esc=y#v=snippet&q=Sclavonia&f=false
  10. ^ Balaton-felvidéki Nemzeti Park
  11. ^ Balaton Uplands National Park
  12. ^ E.g., Peter Morvay, «Orbán rečnil, Duray len počúval.» Sme, 3 April 2006.
  13. ^ István Lanstyák and Simon Szabolcs, eds. Tanulmányok a magyar-szlovák kétnyelvűségről. Bratislava: Kalligram, 1998.
  14. ^ Глядзіце, напрыклад, сыстэматычнае дыфэрэнцыяванае выкарыстаньне словаў Felvidék і Szlovákia ў вугорскамоўнай газэце Új Szó, выдаванай вугорскай меншасьцю Славаччыны