Восіп Бадзянскі

Восіп Максімавіч Бадзянскі
па-ўкраінску: Осип Максимович Бодянський
Гравюра Л. Серакова(ru), 1878 год
Дата нараджэньня	12 лістапада 1808
Месца нараджэньня	м. Варва, Лохвіцкі павет, Палтаўская губэрня, Расейская імпэрыя
Дата сьмерці	18 верасьня 1877 (78 гадоў)
Месца сьмерці	Масква, Маскоўская губэрня, Расейская імпэрыя
Месца пахаваньня	Новадзявочы манастыр^[d]
Месца вучобы	Імпэратарскі Маскоўскі ўнівэрсытэт
Занятак	паэт, гісторык, перакладнік, пісьменьнік, гісторык літаратуры
Навуковая сфэра	філялёгія, славяназнаўства
Месца працы	Маскоўскі ўнівэрсытэт
Псэўданімы	Is'ka Matyrynky[1]
Сябра ў	Пецярбурская акадэмія навук^[d], Таварыства сэрбскай пісьменнасьці^[d] і Сэрбскае навуковае таварыства^[d]
Навуковы кіраўнік	М. Качаноўскі, М. Надзеждзін
Вучні	Аляксандар Фёдаравіч Гільфердзінг, Марын Сьцяпанавіч Дрынаў, Аляксандар Аляксандравіч Катлярэўскі, Аляксандар Львовіч Дзювернуа, Апалон Мікалаевіч Майкаў
Восіп Максімавіч Бадзянскі ў Вікісховішчы

Во́сіп Максі́мавіч Бадзя́нскі (па-расейску: Осип Максимович Бодянский, па-ўкраінску: О́сип (Іосип, Йосип) Макси́мович Бодя́нський^[2]; 12 лістапада (31 кастрычніка) 1808 (паводле іншых зьвестак 3 лістапада 1808), м. Варва, Лохвіцкі павет, Палтаўская губэрня, Расейская імпэрыя — 18 (6) верасня 1877^[3], Масква, Расейская імпэрыя) — расейскі і ўкраінскі^{[4][5][6][7][8][9]} навуковец: філёляг, гісторык, археограф^[10], адзін зь першых славістаў у Расеі^[3][11], пісьменьнік, перакладчык, рэдактар​​, выдавец старажытнаславянскіх літаратурных і гістарычных помнікаў^[12], фальклярыст, украінскі паэт-рамантык^[13].

Маладосьць

Восіп Бадзянскі нарадзіўся 12 лістапада 1808 году ў сям’і сельскага сьвятара^[3][12][13].

Сярэднюю адукацыю Восіп атрымаў у Палтаўскай сэмінарыі, якая знаходзілася ў Пераяславе, дзе асвоіў сучасныя і стараславянскую мовы, вывучыў сэрбскую мову^[13]. Вялікае ўражаньне на юнака зрабіў зборнік сэрбскіх песень Вука Караджыча, пад уплывам якога ён пачаў зьбіраць украінскія песьні^[13]. Пад час вучобы выявіў у кніжні Пераяслаўскага сабора літаратурны помнік XVI стагодзьдзя — «Перасопніцкае евангельле» (1556—1561 гадоў), якое перадаў у сэмінарскую кніжню^[13]. Пазьней яго набыла бібліятэка Палтаўскага гістарычнага музея (цяпер захоўваецца ў аддзеле рукапісаў Нацыянальнае кніжні Ўкраіны імя У. Вярнадскага ў Кіеве)^[13]. У цяперашні час, на гэтым Эвангельлі, разам з Канстытуцыяй, прымаюць прысягу прэзыдэнты Ўкраіны^[14].

Па заканчэньні сэмінарскага курсу ў 1831 годзе^[12] й пасьля звальненьня з духоўнага ведамства^[11] паступіў у Маскоўскі ўнівэрсытэт, дзе скончыў курс па славеснаму аддзяленьню філязофскага факультэту^[10][12].

Ва ўнівэрсытэце Бадзянскі збліжаецца з Мікалаем Станкевічам^[3], удзельнічае ў філязофска-літаратурным гуртку, заснаваным Станкевічам^[12][13].

Працуе пад кіраўніцтвам прафэсараў Міхаіла Качаноўскага і Мікалая Надзеждзіна^[3]. Пад уплывам Міхаіла Максімовіча працягвае займацца зборам і дасьледаваньнем украінскіх песень^[13].

У кастрычніку 1832 году Бадзянскі знаёміцца ​​зь Мікалаем Гогалем. Між іх завязваюцца блізкія сяброўскія адносіны, якія падтрымліваюцца да самай сьмерці Мікалая Васільевіча^[15]. У 1833 годзе ў часопісе «Молва» Надзеждзіна апублікаваныя ягоныя раньнія вершы на ўкраінскай мове. Яны не адрозьніваліся паэтычнай дасканаласьцю й не прынесьлі асаблівае славы Бадзянскаму.

На працягу 1835—1837 гадоў Бадзянскі выкладае лаціну й гісторыю^[10] у 2-й Маскоўскай гімназіяй^[13].

Навуковая дзейнасьць

У часопісе «Московский наблюдатель» у 1831 годзе (у № 15—16) зьяўляюцца першыя друкаваныя працы Бадзянскага^[16].

Пад кіраўніцтвам Качаноўскага публікуе сваю першую навуковую працу — «О мнениях касательно происхождения Руси», у якой аспрэчвае гіпотэзу нармандзкага паходжаньня Русі, за якую атрымаў ступень кандыдата славесных навук па заканчэньні ўнівэрсытэту ў 1834 годзе (у 1835 годзе гэта праца друкуецца ў «Сыне отечества и северном архиве»).

У гэтым жа годзе ім апублікаваныя дзвье рэцэнзіі ў часопісе «Телескоп» і артыкул пра творы Р. Ф. Квіткі-Аснаўяненкі у складзе «Учёных записок Московского университета».

У 1835 годзе Бадзянскі публікуе два зборнікі, прысьвечаныя ўкраінскаму фальклёру: «Малороссийские вирши» (пад псэўданімам Бода-Варвынец) і зборнік украінскіх народных казак ва ўласным паэтычнай перакладаньні «Наськы украиньскы казкы» (пад псэўданімам Запорозьця Иська Матырынки)^[16][17].

У гэтым жа годзе Бадзянскі пакідае заняткі мастацкай літаратурай і канцэнтруецца выключна на навуковых працах.

Абараніўшы ў 1837 г. магістарскую дысэртацыю «О народной поэзии славянских племён», ён стаў першым у Расеі магістрам славесных навук^[3][13] (славянскіх гаворак)^[10]. Дысэртацыя была перакладзеная на чэскую, сэрбскую, нямецкую і італьянскую мовы^[13].

Пасьля гэтага Бадзянскі адправіўся ў навуковую камандзіроўку за мяжу для падрыхтоўкі да прафэсарскага званьня^[10] і правёў з 1837—1842 г. ў асноўным на славянскіх тэрыторыях тагачасных Прусіі, Аўстрыі, а таксама ў Італіі, шмат часу працаваў у Вене, Будапешце і Празе^[15].

У 1855 годзе выйшла яго доктарская дысэртацыя «О времени происхождения славянских письмён», якая да гэтага часу захавала значэньне як даведачне выданьне.

Пад час выдавецкай дзейнасьці, выдаў шмат матэрыялаў і дасьледаваньняў па гісторыі Русі, напрыклад, «Жыціе Барыса і Глеба», «Жыціе Феадосія Пячэрскага», матэрыялы пра дзейнасьць Кірыла і Мяфода, «Собрание великорусских песен» І. В. Кірэеўскага.

Бадзянскі займаўся зборам і выданьнем помнікаў славянскай пісьменнасьці («Кирилл и Мефодий. Собрание памятников, до деятельности святых первоучителей и просветителей славянских племен относящихся», т. 1—2, 1863—66; «Паннонское житие Кирилла. Списки 13—16», 1873; і іншыя).

У гэты час займаўся дасьледаваньнямі як у сьвецкіх, так і ў манастырскіх зборах. Усталёўвае асабістыя кантакты з тагачаснымі дзеячамі славянскай навукі і культуры (Людэвітам Гаем, Вацлавам Ганкам, Вукам Караджычам, Ернеем Копітарам, Янам Коларам, Юнгман і іншымі).

За мяжой, у Празе, па рэкамэндацыі М. П. Пагодзіна, Бадзянскі знаёміцца з П. І. Шафарыкам, працуе пад яго кіраўніцтвам^[3]. Вярнуўшыся ў Расею, публікуе творы Шафарыка ва ўласным перакладзе на расейскую мову^[15].

Справаздача пра замежную паездку была аформленая ў «Донесении г. министру народного просвещения магистра Московского университета Иосифа Бодянского из Праги» (Журнал министерства народного просвещения, 1838. Т. 18. С. 392—404), а таксама знайшла адлюстраваньне ў артыкуле «О древнейшем свидетельстве, что церковно-книжный язык есть славяно-булгарский» (Там жа. 1843. Т. 38. С. 130—168), дадатак якога ўтрымліваў знойдзены Бадзянскім у Ўроцлаве сьпіс XVI ст. Паданьня Храбра Чарнарызца.

Пад час знаходжаньня за мяжой Бадзянскі сабраў значную бібліятэку выданьняў XIII—XIX стагодзьдзяў, якая налічвала амаль 3 тысячы кніг. У прыватнасьці яна ўтрымоўвала працы чэскага навукоўца Ёсефа Даброўскага, славацкага філёлага Антона Бэрналака, сэрбскага лінгвіста Вука Караджыча, а таксама слоўнікі, хрэстаматыі, лемантары славянскіх моваў, зборнікі, пэрыядычныя выданьні, так і творы па гісторыі, геаграфіі і славянаграфіі. У 1843 годзе частка гэтае бібліятэкі была набытая Маскоўскім унівэрсытэтам і ў цяперашні час захоўваецца ў ягоных фондах. Выдадзены каталёг гэтае калекцыі — Славянская учебная библиотека О. М. Бодянского: Кат./ Сост. Л. Ю. Аристова. М.: Издательство МГУ, 2000. 336 с.

У 23-х кнігах «Чытаньня», выдадзеных ім з 1846 па 1848 гады, Бадзянскі апублікаваў шмат старажытных помнікаў рускай і славянскай пісьмовасьці, гэта «Прение митрополита Даниила с Максимом Греком», «Прение Даниила со старцем Вассианом», «Грамматическое исследование русского языка» Юрыя Крыжаніча, «Летопись Пустынского монастыря», а таксама шмат сваіх арыгінальных і перакладных артыкулаў.

У чэрвеньскай кнізе «Чытаньняў» 1848 году Бадзянскі надрукаваў пераклад сачыненьня ангельскага пасла ў Маскве Джыльса Флэтчэра «О государстве русском» (1591), у якім распавядалася пра Расею канца XVI стагодзьдзя часоў Івана IV Жахлівага.

Імпэратар Мікалай I угледзеў у гэтай кнізе «абразьлівыя для Расеі, расейскіх манархаў і расейскай царквы водгукі», за што ён распарадзіўся адхіліць Бадзянскага ад сакратарскіх абавязкаў. Навуковец павінен быў зьехаць з Масквы і выправіцца выкладаць у Казанскі ўнівэрсытэт (1848). Выданьне «Чытаньняў» было таксама спыненае. Але Бадзянскі адмовіўся ад пераезду ў Казань, яго нежаданьне заняць гэта месца стала прычынай звальненьня яго ў адстаўку 2 студзеня 1849 году.

Уклад ва ўкраінскае мовазнаўства

Бадзянскі зьяўляецца заснавальнікам параўнальнага вывучэньня ўкраінскай і іншых славянскіх моваў. У ягоных творах прыводзіцца абгрунтаваньне самабытнасьці ўкраінскае мовы, дасьледуецца ейная гісторыя, фанэтыка і граматыка. Бадзянскі адстойваў фанэтычныя прынцыпы пабудовы ўкраінскага правапісу, выступаў за нармалізацыю ўкраінскай літаратурнай мовы на аснове палтаўскага дыялекту.

Уклад у беларускае мовазнаўства

Зьбіраў беларускія народныя песьні, дасьледаваў мову «Бібліі» Ф. Скарыны, беларускую ананімную паэму «Энэіда навыварат».

Творы

Аўтар

• 1833 год — Малороссийские вирши. Москва.
• 1835 год — Наськы украинськы казки. Москва.
• 1835 год — О мнениях касательно происхождения Руси.// «Сын отечества». № 37-39
• 1835 год — Рассмотрение различных мнений о древнем языке северных и южных руссов. Москва.
• 1837 год — О народной поэзии славянских племён. Москва.
• 1855 год — О времени происхождения СЛАВЯНСКИХ ПИСЬМЕН. Сочинение О. Бодянского. Москва, В университетской типографии. Перавыдана ў 2007 годзе.
• 1856 год — Новые открытия в области глаголицы. Москва.
• 1857 год — Кирилл и Мефодий. Москва.
• 1891 год — Выдержки из дневника О. М. Бодянского // Сб. ОЛРС. Москва.
• 1897 год — Мои воспоминания. Москва.
• 1905 год — Письма к Вячеславу Ганке из славянских земель. Варшава.
• 1905 год — Из бумаг О. М. Бодянского // ЧОИДР. № 2.
• 2006 год — О. М. Бодянский. Дневник 1852—1857.

Перакладчык

• 1837 год — «Славянские древности» Павел Шафарык. // М., 1837—1848. 2 т.
• 1843 год — «Славянское народонаселение» Павел Шафарык. // Москвитянин. 1843. № 1, 3, 5; ряд статей
• 1845 год — «Критико-историческая повесть временных лет Червонной или Галицкой Руси» Зубржицкий.

Выдавец

• 1846 год — ИСТОРИЯ РУСОВ ИЛИ МАЛОЙ РОССИИ. Сочинение Георгия Конисского, архиепископа Белоруского. Москва, в университетской типографии.
• 1858 год — Источники малороссийской истории, собранные Д. Н. Бантышем-Каменским, и изданные О. Бодянским. Москва, в университетской типографии.
• 1863—1866 годы — Кирилл и Мефодий. Собрание памятников, до деятельности святых первоучителей и просветителей славянских племен относящихся", т. 1—2.
• 1873 год — Паннонское житие Кирилла. Списки 13—16.
• Житие Бориса и Глеба
• Житие Феодосия Печерского

Крыніцы

1. Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
2. Гл. напр., «Іська Бодянський» (Письмо к Т. Шевченко от 9 июля 1844 года. Москва), «І. Бодянський» (Письмо к Т. Шевченко от 25 октября 1844 года, там жа), «Осип Максимович» і «Його високоблагородію Осипу Максимовичу Бодянському» (Коллективное письмо от Т. Шевченко и П. Кулиша).
3. ^ Большая советская энциклопедия. Третье издание. «Советская энциклопедия». 1969—1978 гг. В 30 томах.
4. Українська мова. Енциклопедія. Київ, видавництво Українська Енциклопедія ім. Бажана, 2004 год, ISBN 966-7492-19-2. Стр. 57: «… укр. і рос. філолог, фольклорист, історик, перекладач, …».
5. Полина Блроздина (декан филологического факультета ВГУ) НИКОЛАЙ ИЛЬИЧ СТОРОЖЕНКО: К вопросу о русско-украинских культурных связях // Вестник ВГУ. Серия Гуманитарные науки. 2002. № 2. Стр. 54: «Эта мечта возникла под влиянием русского и украинского филолога-слависта О. М. Бодянского, которого он знал с детства.».
6. «200 лет со дня рождения Осипа Бодянского, выдающегося украинского филолога, слависта, этнографа и фольклориста» (па-ўкраінску: «200 р. від дня народження Йосипа Бодянського, визначного українського філолога, славіста, етнографа та фольклориста», цытуецца паводле Календарь памятных дат 2008—2010 гг.(недаступная спасылка) (па-ўкраінску: Календар пам’ятних дат 2008 – 2010 рр.), Львоўскі нацыянальны ўніверсітэт імя Івана Франко)
7. П. А. Бороздина НИКОЛАЙ ИЛЬИЧ СТОРОЖЕНКО: К вопросу о русско-украинских культурных связях // Вестник Воронежского государственного университета № 2, 2002 г. (ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ)
8. ГРИГОРАШ НАТАЛЯ ДЕМ'ЯНІВНА. УКРАЇНСЬКА ЛІТЕРАТУРОЗНАВЧА БОЛГАРИСТИКА ХІХ — СЕРЕДИНИ ХХ СТ.: СТАНОВЛЕННЯ, МЕТОДОЛОГІЧНІ ЗАСАДИ. Автореферат дисертації на здобуття наукового ступеня кандидата філологічних наук
9. З успамінаў Рыгора Данілеўскага: «я получил от старого своего знакомого, покойного московского профессора О. М. Бодянского, записку, в которой он извещал меня, что один из наших земляков-украинцев /…/ В назначенный час я отправился к О. М. Бодянскому /…/ Он встретил меня словами: „Ну, земляче, едем; вкусим от благоуханных, сладких сотов родной украинской музыки“.» (Цытуецца паводле артыкула Мікалая Галоўкіна, Одны Родзінай Гоголь в Москве.)
10. ^ Кондрашов Н. А. О. М. Бодянский. М., 1956.
11. ^ Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. 1907—1909 гг. Второе издание в 4-х томах.
12. ^ Котляревский А. А., О. М. Бодянский, Соч., т. 2, СПб., 1889; Кондрашов Н. А., О. М. Бодянский, М., 1956; Булахов М. Г., Восточнославянские языковеды. Биобиблиографический словарь, т. 1, Минск, 1976.
13. ^ Календар знаменних та пам'ятних дат. 12 ЛИСТОПАДА. НЕВТОМНИЙ РАТАЙ УКРАЇНСЬКОЇ НИВИ. До 200-річчя від дня народження О. М. Бодянського. На официальном сайте парламентской библиотеки Украины.
14. Пересопницьке Євангеліє
15. ^ Статья Бодянский на «Православной Энциклопедии под редакцией Патриарха Московского и всея Руси Кирилла (электронная версия)»
16. ^ Статья А. К. Бороздина об О. М. Бодянском в «Русском биографическом словаре А. А. Половцова»
17. . Вісарыён Бялінскі ў «библиографическом известии» адзначыў «Наськы украинськы казкы» наступнымі словамі: «Второе из этих сочинений отличается самым чистым малороссийским языком, который совершенно недоступен для нас, москалей, и потому лишает нас возможности оценить его по достоинству. Мы слышали, что это произведение есть плод отдыха человека, посвятившего себя занятию науками, и написано без всяких авторских претензий, как то доказывает приложенный к нему эпиграф: Як у нас, як у нас — песни да казкы: Послухайте, добры люды, а вашой ласкы… есть, наконец, усердное и посильное приношение своей родине, как то свидетельствует простое, но поэтическое посвящение: „Матери моій ридненькіи, неньце старенькій, коханій, любій Украине“» (цытуецца паводле «Сочинений Основьяненко», Белинский Виссарион Григорьевич, 1840).

Літаратура

• Бодянский Осип Максимович // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.) . — СПб., 1890—1907.
• «О мнениях касательно происхождения Руси» (Сын отечества, 1835);
• «О народной поэзии славянских племён» (1837)
• «Дневник 1852—1857», Русскій міръ, 2006 г.
• П. Й. Шафарик, «Славянские древности», Т. I, Т. II., М., 1837 — 1848 гг., перевод с чешского;
• П. Й. Шафарик, «Славянское народоописание» (Москвитянин, 1843 год), перевод с чешского;
• П. Й. Шафарик, «О Свароге», перевод с чешского;
• П. Й. Шафарик, «О древнеславянских кирилловских типографиях в южнославянских и соседних землях», перевод с чешского;
• П. Й. Шафарик, «Расцвет славянской письменности в Болгарии», перевод с чешского;
• Зубржицкий, «Критико-историческая повесть временных лет Червонной или Галицкой Руси» (М., 1845), перевод с польского;
• Биографический словарь профессоров Московского университета, М., 1855;
• Аксаков К. С. (День, 1862 г., № 39—40);
• С. А. Венгеров(руск.) бел., Критико-биографический словарь, статья Н. Ф. Сумцова;
• Срезневский И. И. На память о Бодянском, Григоровиче (руск.) бел. и Прейсе (руск.) бел., СПб., 1878;
• О происхождении славянских племён.
• Бодянский, Осип Максимович // Русский биографический словарь — СПб.: 1908. — Т. 3. — С. 161–166
• Бодянский, Осип Максимович // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1891. — Т. IV. — С. 223–224