Вінцук Вячорка

Вінцук Вячорка
лац. Vincuk Viačorka

Вінцук Вячорка (2015)
1-ы Старшыня Партыі БНФ
1999 — 2007
Папярэднік: пасада заснаваная
Наступнік: Лявон Баршчэўскі
Намесьнік старшыні БНФ
1995 — 1999
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся: 7 ліпеня 1961(1961-07-07) (63 гады)
Берасьце, БССР
Партыя:
Дзеці: Радаслава, Ружана, Франак
Адукацыя:
Узнагароды:

Вінцу́к (Валянці́н) Рыго́равіч Вячо́рка (нар. 7 ліпеня 1961 году, Берасьце) — беларускі палітык і мовазнаўца, лідэр Партыі БНФ (1999—2007). Ініцыятар і адзін з укладальнікаў сучаснага ўнармаваньня Беларускага клясычнага правапісу. Узнагароджаны Радай Беларускай Народнай Рэспублікі мэдалём да стагодзьдзя БНР[1].

Біяграфія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Нарадзіўся 7 ліпеня 1961 году ў Берасьці. Бацька быў памочнікам першага сакратара ЦК КПБ Пятра Машэрава. З 1975 году жыве ў Менску.

Скончыў Філялягічны факультэт БДУ (1983), атрымаў кваліфікацыю настаўніка беларускай мовы і літаратуры (тэма дыплёмнай работы — беларуска-летувіскія моўныя ўзаемаўплывы). Па сканчэньні ўнівэрсытэту ў тым жа годзе паступіў у асьпірантуру Інстытуту мовазнаўства Акадэміі навук БССР, якую скончыў у 1986 годзе. Тэма дысэртацыйнага дасьледаваньня — «Літаратурная мова выданьняў Заходняй Беларусі (1921—1939 гг.)».

Выкладаў у Менскім дзяржаўным пэдагагічным інстытуце (цяпер Беларускі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя Максіма Танка) і ад 1990 году ў Беларускім гуманітарным ліцэі. Адначасна ад 1988 году працаваў журналістам. Ад 1 студзеня 1991 году супрацоўнік часопісу «Спадчына», дзе вяртаў ва ўжытак тэксты эпохі Беларускага адраджэньня 1-й паловы ХХ ст., працаваў намесьнікам галоўнага рэдактара. У 1990-я гады намесьнік старшыні Тэрміналягічнай камісіі пры міністэрстве адукацыі.

На Радыё Свабода ў пачатку 1990-х гадоў вёў праграму, прысьвечаную беларускай мове, у 1997—1999 гадох быў суаўтарам цыклю «Неабжытая спадчына». З 2014 году вядзе сэрыю папулярных нарысаў пра беларускую мову.

Валодае некалькімі эўрапейскімі мовамі (у тым ліку ангельскай), жанаты, мае 3 дзяцей — Радаславу, Ружану і Франка. Франак Вячорка — грамадзкі дзяяч, журналіст. Жонка — Арына(be) — музычная прадусарка, памерла ў 2012 годзе.

Грамадзка-палітычная дзейнасьць

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

З 1979 году актыўны ўдзельнік нацыянальнага руху Беларусі. Быў ініцыятарам некалькіх юнацкіх культурных групаў і арганізацыяў: «Майстроўні» (1979—1984), «Талакі» (1986—1989), Канфэдэрацыі беларускіх юнацкіх арганізацыяў (1988—1989). У 1979—1985 гадох браў удзел у дзейнасьці выдавецкай суполкі «Беларуская Талеранцыйная Грамада». У 1985 годзе быў адным з заснавальнікаў Клюбу імя Ўладзімера Караткевіча. У 1986—1990 гадох удзельнічаў у выданьні часопісаў падпольнай групы «Незалежнасьць»: у 1980 годзе выдаваў літаратурны і палітычны часопіс «Люстра дзён»[2], у 1986—1987 гадох разам зь Сяргеем Дубаўцом і Алесем Бяляцкім — часопіс «Бурачок». У 1990—1993 гадох уваходзіў у склад рэдакцыі «Навінаў БНФ „Адраджэньне“».

Балятаваўся ў дэпутаты ў Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12 і 13 скліканьняў. У 1988 годзе стаў адным з заснавальнікаў Беларускага Народнага Фронту «Адраджэньне». Ачольваў Камісію праграмных дакумэнтаў, быў сябрам Сойму. У 1995—1999 гадох быў намесьнікам старшыні БНФ. У 1999—2007 гадох старшыня БНФ «Адраджэньне» і Партыі БНФ. Адзін з аўтараў тэксту праграмы Беларускага Народнага Фронту. Заснавальнік і кіраўнік адукацыйнай недзяржаўнай арганізацыі «Цэнтар Супольнасьць», у 1997 годзе быў сузаснавальнікам, а ў 1999—2000 гадох старшынём Працоўнай групы Асамблеі дэмакратычных няўрадавых арганізацыяў Беларусі.

У час выбараў Прэзыдэнта Беларусі ў 2006 годзе быў даверанай асобай кандыдата ў прэзыдэнты Аляксандра Мілінкевіча. Ад траўня 2007 году сустаршыня палітычнай рады аб’яднаных дэмакратычных сілаў, адказны за інфармацыйна-мабілізацыйную работу і міжнародныя стасункі. Сябра Рады Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны[3] і Саюзу беларускіх пісьменьнікаў (з 9 чэрвеня 2020 году).

Цярпеў ад перасьледу недэмакратычных уладаў з савецкага часу: 13 чэрвеня 1984 году яго затрымалі за ўдзел у мітынгу пратэсту супраць зьнішчэньня першага будынка мескага тэатру (былога палаца Радзівілаў) у Менску. Неаднаразова арыштоўваўся і штрафаваўся рэжымам Лукашэнкі за ўдзел у масавых грамадзкіх акцыях, у знак пратэсту ў зьняволеньні трымаў галадоўку (красавік 1996 году, па Чарнобыльскім шляху). Тады ж стаў фігурантам крымінальнай справы па падзеях ў час сьвяткаваньня Дня Волі, яму інкрымініраваўся ціск на супрацоўніка Цэнтральнага раённагу аддзела міліцыі Менску ў званьні падпалкоўніка (справу спынілі праз паўтара гады)[2]. У 2006 годзе атрымаў 15 содняў арышту за ўдзел у сустрэчы кандыдата ў прэзыдэнты з выбарнікамі[4].

Навуковая дзейнасьць

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Як мовазнаўца вывучаў мову выданьняў Заходняй Беларусі міжваеннага часу, ініцыяваў сучаснае ўпарадкаваньне беларускага клясычнага правапісу, укладаў беларускія праграмы і чытанкі для дашкольных установаў, у тым ліку праграму «Гісторыя і культура беларускай мовы» для ліцэяў. Аўтар і ўкладальнік навукова-папулярных тэкстаў і кніг, у тым ліку пра нацыянальныя сымбалі Беларусі[5].

У 2016 годзе ў выдавецтве рэдакцыі «Радыё Свабода» апублікаваў кнігу навукова-папулярных нарысаў пра адметнасьці беларускай мовы «Па-беларуску зь Вінцуком Вячоркам»[6]. Прэзэнтацыя выданьня адбылася 19 траўня 2016 году ў менскай галерэі «Ў». Кніга зьмяшчае нарысы пра беларускую мову, напісаныя для Радыё Свабода ў 2014—2016 гадох.

7 жніўня 2017 году ў Баранавічах адбылася прэзэнтацыя кнігі «Не сьмяшыце мае прыназоўнікі» ў сэрыі «Бібліятэка Свабоды. ХХІ стагодзьдзе»[7]. У кнізе разглядаюцца сацыялінгвістычныя і мовазнаўчыя пытаньні[8].

Крытыка

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У артыкуле, апублікаваным на сайце Радыё Свабода 20 лютага 2020 году, разам зь Сяргеем Шупам крытыкуе ўжываньне прыметніка летувіскі (замест якога заклікае ўжываць «літоўскі»), называючы яго «словам-калекам» на падставе таго, што ў гэтым слове «канчатак становіцца суфіксам»[9]. Аднак лінгвіст Зьміцер Санько даводзіць, што такая пазыцыя ёсьць непасьлядоўнай і недарэчнай, бо захаваньне канчаткаў у пазычаных словах — звычайная зьява ў беларускай мове. У якасьці прыкладаў ён прыводзіць запазычаныя словы з грэцкай (апакаліпсіс, базіс, крызіс, тэзіс, Ахілес, Геркулес, Ісус) або з лаціны (кансэнсус, полюс, статус, узус, калегіюм, кворум, форум), пры скланеньні якіх да чужых «закансэрваваных» канчаткаў дадаюцца беларускія[10]. Такім парадкам, «летувіскі» — прыметнік, утвораны паводле законаў беларускай мовы[10]. Пагатоў, беларускі прыметнік «латыскі», вытворны ад назвы эўрапейскай нацыі латышоў, таксама ўзыходзіць да саманазвы (лат. latviešy, latvietis, ад назвы ракі Late)[11] і азначае латыскую мову, роднасную летувіскай (балтыйская моўная група). Тым часам назвы «літош», «літашы» датычна летувісаў фіксуюцца ў беларускіх дыялектах[12].

У тым жа супольным зь Сяргеем Шупам артыкуле сьцьвярджае, што «мовазнаўцы, якія зьберагалі міжваенную клясычную традыцыю, не сумняваліся, што Літвою завецца і суседняя дзяржава» з спасылкай на выдадзены ў 2006 годзе (па сьмерці аўтаркі і пад рэдакцыяй Сяргея Шупы) ангельска-беларускі слоўнік Валянтыны Пашкевіч, тым часам у фундамэнтальным двухтомным падручніку «Беларуская мова» (Таронта, 1978 год) — першай практычнай граматыцы беларускай мовы па-ангельску — Валянтына Пашкевіч падкрэсьлівала: «літоўская мова была ўрадавай на ўсёй тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага… наш край праз больш, як паўтысяча гадоў зваўся Літвой, дзяржава — Вялікім Княствам Літоўскім, а нашыя прашчуры — ліцьвінамі»[13], што дадаткова сьцьвярджала ў пададзеным пры падручніку слоўніку: «Лятува [Летува] — present-day Lithuania; Літва — Lithuania (old name of present-day Byelorussia [Belarus]); Жамойць — Samogitia — old name (lasting almost until the end of the 19th c.) of present-day Lithuania»[14].

У артыкуле, апублікаваным на сайце Радыё Свабода 9 верасьня 2022 году, падаў наступнае сьцьверджаньне: «Затое ці ведаеце, як яны называлі нашага Жыгімонта? Сыгізмунд! Жарты і намёкі на показку пра „пиво“ — жартамі, але ў заходніх мовах проста замянялі этымалягічна цьмянае для іх імя балцкага паходжаньня на звыклае германскае»[15]. Тым часам даўнюю традыцыю атаясамліваньня мясцовай літоўскай (беларускай) формы гэтага імя зь яго германскім адпаведнікам засьведчыла напісаньне імя Жыгімонта Люксэмбурскага ў выкананым на загад караля і вялікага князя Казімера Ягайлавіча (1471 г.) кірылічным надпісе ў Сьвятакрыскай капліцы Кракаўскага каралеўскага замка[16][17]:

« К ухвале іменя найвышшага Бога Айца ўсемагушчага, пабудавана касьцёлу сяя капліца, павяленьнем вялікага а праслаўнага Караля, прасьветнага Казіміра з Боскай міласьці Польскага і Вялікага Князя Літоўскага, Троцкага і Жамойцкага, і Княжаця Прускага, Пана і дзедзіча тых і іных многа земь Гаспадара, і яго каралевяй пранайясьнейшай паняй Элізабэты з пакаленьня Цэсарскага продка пранайясьнейшага Жыгімонта Пана земь Ракускай, Чэскай, і Вугорскай »

Апроч таго, яшчэ вялікі князь Жыгімонт Кейстутавіч (1365—1440) ва ўласных лацінамоўных дакумэнтах азначаў сябе германскім імём Sigismundus[18]. Гэтае ж імя пасьлядоўна ўжывалі ў лацінамоўных дакумэнтах вялікія князі з дынастыі Ягайлавічаў — Жыгімонт Стары і Жыгімонт Аўгуст.

Працы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Артыкулы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • Вячорка В. Асноўныя графіка-арфаграфічныя асаблівасці мовы перыёдыкі Заходняй Беларусі (1920—1939) // Беларуская лінгвістыка. Вып. 29, 1986. С. 32—39.
  • Вячорка В. Асаблівасці лексічнай сістэмы беларускай літаратурнай мовы Заходняй Беларусі // Беларуская лінгвістыка. Вып. 30, 1986. С. 50—54.
  • Вячорка В. «Кроў лягла чырвонай паласой» // З гісторыяй на «Вы»: Публіцыстычныя артыкулы. — Менск: Беларусь, 1991. С. 355—369.
  • Вячорка В. Правапіс — люстэрка гісторыі // Спадчына. № 4, 1991. С. 2—10.
  • Вячорка В. Правапіс. Спроба сучаснае нармалізацыі // Спадчына. № 5, 1995. С. 247—288.

Кнігі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ Алексіевіч, Пазьняк, Вольскі, Эрыксан, Белавус. Хто яшчэ ўзнагароджаны мэдалём у гонар БНР-100, Радыё Свабода, 23 сакавіка 2019 г.
  2. ^ а б Вінцук Вячорка, Свабоду палітвязьням!
  3. ^ Вінцук Вячорка, Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны
  4. ^ Арыштаваныя лідэры апазыцыі адбываюць арышт, як усе, Радыё Свабода, 29 красавіка 2006 г.
  5. ^ Вінцук Вячорка, Радыё Свабода
  6. ^ Вінцук Вячорка прэзентаваў кнігу нарысаў пра адметнасці беларускай мовы. naviny.by (20 мая 2016).
  7. ^ Вінцук Вячорка ў Магілёве: прэзентацыя кнігі „Не сьмяшыце мае прыназоўнікі“ ». MASHEKA (17 лютага 2019).
  8. ^ Вінцук Вячорка прэзэнтаваў у Баранавічах кнігу «Не сьмяшыце мае прыназоўнікі», Радыё Свабода, 2 жніўня 2017 г.
  9. ^ Вячорка В., Шупа С. Чаму Літва, а не «Летува», Радыё Свабода, 20 лютага 2020 г.
  10. ^ а б Санько З. І ўсё ж — Літва ці Летува?, Радыё Свабода, 2 сакавіка 2020 г.
  11. ^ ЭСБМ. Т. 5. — Мн., 1989. С. 256.
  12. ^ Назвы людзей па месцы пражывання // Чалавек: Тэматычны слоўнік. — Менск: Беларуская навука, 2006. ISBN 985-08-0715-6.
  13. ^ Беларуская мова — Fundamental Byelorussian. — Toronto, 1978. С. 26.
  14. ^ Беларуская мова — Fundamental Byelorussian. — Toronto, 1978. С. 26, 251, 271—272.
  15. ^ Вінцук Вячорка, La reine est morte. Няхай жыве кароль! А як яго зваць?, Радыё Свабода, 9 верасьня 2022 г.
  16. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 213.
  17. ^ Дашкевич Н. П. Заметки по истории Литовско-Русского государства. — Киев, 1885. С. 108.
  18. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 144, 153, 164.

Вонкавыя спасылкі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]