Карыбут

Карыбут
лац. Karybut
Уяўны партрэт Карыбута, 1675 г.
Уяўны партрэт Карыбута, 1675 г.
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 1350(1350)
1404
Памёр не раней за 1404[1]
Род Гедымінавічы і Карыбутавічы
Бацькі Альгерд
Ульяна Аляксандраўна[d]
Дзеці Фёдар Карыбутавіч[d][1], Жыгімонт Карыбутавіч[1], Алена Карыбутаўна[d][1], Марыя Карыбутаўна[d][1], Іван Карыбутавіч[d][1] і Анастасія Карыбутаўна[d][1]

Карыбу́т Альге́рдавіч (у праваслаўі Дзьмітры; каля 1358 — па 1404) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, князь наваградзкі.

Ад нашчадкаў Карыбута паходзяць роды Збараскіх, Карыбут-Вішнявецкіх, Карыбут-Варанецкіх, Порыцкіх.

Імя

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Асноўны артыкул: Карыбут (імя)

Этымалягічны слоўнік старапольскіх асабовых імёнаў, выдадзены Польскай акадэміяй навук, сьцьвярджае германскае паходжаньне імя Карыбут (Korybut) — ад нямецкага імя Hariboth (Harboth)[2]. Адзначалася гістарычнае бытаваньне імя Карыбут у Польшчы: Mathias Coributh… vicarius perpetuus in ecclesia Gneznensi (1440 год); domino… Coributh (1451 год); Koributh… Kuriboth (1495 год)[3].

Паводле менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, які разьвівае ўсходнегерманскую этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў, імя Карыбут складаецца з асноваў -кар- (-кор-) (імёны ліцьвінаў Караман, Карымунт, Карыят; германскія імёны Caroman, Karmunt, Cariatto), якая паходзіць ад гоцкага kaurus 'цяжкі, важкі'[4], і -бут- (-бот-) (імёны ліцьвінаў Бутвід, Бутрык, Вільбут; германскія імёны Botvid, Butariks, Willebut), якая паходзіць ад усходнегерманскага but- з значэньнем 'корань, камель' (гепідзкае butilo 'камель')[5]. Такім парадкам, імя Карыбут азначае «цяжкі корань»[6]. Апроч таго, адзначалася старажытнае германскае імя Karibaudis (Kari-baudis)[7].

Варыянты імя князя ў гістарычных крыніцах: Cariebut (31 кастрычніка 1382 году[8])[9]; Caribut (31 кастрычніка 1382 году[10])[11]; Coribut (14 жніўня 1385 году)[12]; Се язъ великии князь Дмитрии Олгирдовичь[13][14]; Nos Demetrius, alias Korybuth, dux Litwanie, dominus et heres de Nowogrodek (23 кастрычніка 1386 году)[15]; Coributh Nowogrodensi (20 лютага 1387 году)[16]; Corybutho Novogrodensi[17], Coriboto Nouogrodensi[18] (17 лютага 1387 году); Coributo Novogrodensi (22 лютага 1387 году)[19]; Karibut (1387 год); Дмитрии инемъ именемъ Корибутъ князь Новгородьскии и Северскии[13] (26 красавіка 1388 году)[20]; Мы Дмитрии инемъ именемъ Корибутъ князь Литовскии[13] (18 траўня 1388 году)[21], Karobud (10 жніўня 1388 году[22])[23]; Мы, княз Дмитрий Олгердович[24] (16 сьнежня 1388 году)[25]; зять мой князь Корибутъ[13] (1393 год)[26]; Koributh (Ян Длугаш)[27]; Korbut (Хроніка Быхаўца)[28]; Корибут… Корибут Олгердович (Хроніка літоўская і жамойцкая)[29].

Біяграфія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Пячаць Карыбута з Пагоняй і рускім надпісам, 1385 г.

Трэці сын вялікага князя літоўскага Альгерда і яго другой жонкі, цьвярской князёўны Ўльляны. Упершыню ўпамінаецца ў 1382 годзе, калі разам з братамі Ягайлам, Скіргайлам ды іншымі падпісаў на рацэ Дубісе ўмову з крыжакамі[30].

У 1386 годзе ў Луцку прысягнуў польскаму каралю Ягайлу, прытым назваў сябе гаспадаром і спадкаемцам Наваградку. Ахвяраваў Лаўрышаўскаму манастыру вёску і возера Морына, у прыпісцы на першым аркушы Лаўрышаўскага эвангельля называецца вялікім князем. У 1390 годзе дапамог Ягайлу пры аблозе Горадні, за гэта атрымаў у дзяржаньне Ліду. Адмовіўся прысягаць Вітаўту як вялікаму князю літоўскаму, у 1392 годзе разьбіты яго войскам каля Дакудава, зачыніўся ў Наваградку, па штурме якога трапіў у палон з жонкай і дзецьмі. Адпушчаны дзякуючы заступніцтву цесьця, разанскага князя Алега Іванавіча, але страціў Наваградзкае княства. Неўзабаве замірыўся зь Вітаўтам, браў удзел у яго выправах. Апошні раз упамінаецца ў 1404 годзе як удзельнік выправы на Смаленск.

Ажаніўся з Настасьсяй, дачкой разанскага князя Алега Іванавіча, у шлюбе меў дзяцей:

  • Іван (? — па 1431)
  • Жыгімонт (? — 1435)
  • Хведар (? — па 1440)
  • Настасься, м. — ад да 1400 Васіль ІІІ Цьвярскі (? — 1426)
  • Алена (? — па 2 сакавіка 1449), да 16 студзеня 1407 году выйшла замуж за Ёгана ІІ Фэрэя (1375—1424), князя Тропава
  • Марыя, м. — Фёдар Варатынскі (? — па 1455)

У гістарыяграфіі часта блытаюць Карыбута і яго брата Дзьмітрыя Альгердавіча. Некаторыя дасьледнікі лічаць Карыбута князем Ноўгараду Северскага (сучасная Ўкраіна)[31].

Мова і культура

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Русіны

Карыстаўся пячацьцю з гербам Пагоняй і рускім надпісам «ПЕЧЯТЬ КНЯЗЯ КОРИБУТА»[13].

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ а б в г д е ё Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku (пол.) / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 178.
  2. ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 7: Suplement. Rozwiązanie licznych zagadek staropolskiej antroponimii. — Kraków, 2002. S. 26.
  3. ^ Słownik staropolskich nazw osobowych. T. 3. — Wrocław, 1971—1973. S. 88.
  4. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 18.
  5. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 16.
  6. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 23.
  7. ^ Gamillscheg E. Romania Germanica. Bd. 3: Die Burgunder, Schlußwort. — Berlin und Leipzig, 1936. S. 134.
  8. ^ Договор между ВКЛ и Тевтонским орденом о передаче части Жемайтии за рекой Дубисой (1382), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  9. ^ Codex diplomaticus Lithuaniae, 1253—1433. — Vratislaviae, 1845. P. 57.
  10. ^ Договор между ВКЛ и Тевтонским орденом о военной помощи (1382), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  11. ^ Codex diplomaticus Lithuaniae, 1253—1433. — Vratislaviae, 1845. P. 59.
  12. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 3.
  13. ^ а б в г д Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 160.
  14. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 67.
  15. ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 10.
  16. ^ Земский привилей боярам-католикам ВКЛ (1387), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  17. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 6.
  18. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 8.
  19. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 14.
  20. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 82.
  21. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 84.
  22. ^ Жалоба магистра Тевтонского ордена на захват Литвой замка в Мазовии (1388), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  23. ^ Codex diplomaticus Lithuaniae, 1253—1433. — Vratislaviae, 1845. P. 47.
  24. ^ Присяжная грамота князя Дмитрия Ольгердовича (1388), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  25. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 98.
  26. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 118.
  27. ^ Joannis Długossii seu longini canonici Cracoviensis Historiae Polonicae libri XII. T. 3. L. 9, 10. — Cracoviae, 1876. P. 172, 406, 409, 486, 500.
  28. ^ ПСРЛ. Т. 32. — М., 1975. С. 141, 145.
  29. ^ ПСРЛ. Т. 32. — М., 1975. С. 70.
  30. ^ БЭ. — Мн.: 1999 Т. 8. С. 114.
  31. ^ Нікалаеў М. Карыбут // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 64.

Літаратура

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]