Карэл Чапэк

Карэл Чапэк
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 9 студзеня 1890(1890-01-09)[1][2][3][…]
Памёр 25 сьнежня 1938(1938-12-25)[4][1][2][…] (48 гадоў)
Пахаваны
Бацькі Антанін Чапэк[d]
Сужэнец Вольга Шайнпфлюг[d][9]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці перакладнік, навэліст, рэжысэр, фатограф, драматург, журналіст, пісьменьнік навуковай фантастыкі, дзіцячы пісьменьнік, пісьменьнік, філёзаф, маляр, літаратурны крытык, эсэіст, паэт
Жанр навуковая фантастыка
Мова чэская мова[10][11] і француская мова
Узнагароды
Подпіс Выява аўтографу
Карэл Чапэк

Карэл Чапэк (па-чэску: Karel Čapek; 9 студзеня 1890 — 25 сьнежня 1938, Прага) — чэскі празаік, публіцыст, перакладчык, фатограф, драматург і філёзаф.

Біяграфія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Нарадзіўся ў Малых Сватанёвіцах, у хуткім часе з бацькамі пераехаў ва Упіцэ. Вучыўся ў гімназіі ў Градцы Кралавэ, а пазьней у Брне, куды мусіў перавесьціся праз антывугорскую дзейнасьць. У 1915 годзе скончыў філязофскі факультэт Карлавага ўнівэрсытэта ў Празе, пасьля вывучаў філязофію ў Бэрліне і Парыжы. Праз хваробу ня быў прызваны ў войска і ня ўдзельнічаў у баях першай сусьветнай вайны. Аднак гэтая вайна вельмі паўплывала на сьветабачаньне пісьменьніка. Пасьля сканчэньня навучаньня некаторы час працаваў дарэктарам у шляхецкай сям’і, але хутка заняўся журналістыкай. Працаваў рэдактарам у некалькіх часопісах: «Národní listy» (1917—1921), «Nebojsa» (1918—1920) і «Lidové noviny» (з 1921 году).

У 1921—1923 гадах працаваў у Тэатры на Вінаградах (Divadlo na Vinohradech).

У 1925—1933 гадах быў старшынём чэхаславацкага ПЭН-клюбу.

Пасьля Мюнхенскага пагадненьня і ад’езьдзе Эдварда Бэнэша Чапэк зрабіўся аб’ектам палітычных нападаў. Апошнія тры гады жыцьця правёў у Старой Гуці блізу Добржыша.

Быў выключна добрым фатографам-аматарам. Найбольш вядомая фотакніга «Дашанька, альбо Жыцьцё шчаняці» (Dášenka čili Život štěněte).

Цікавіўся этнічнай музыкай, быў заўзятым калекцыянэрам.

Творчасьць

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Літаратурную творчасьць пачаў перад першай сусьветнай вайной, спачатку пісаў разам з братам Ёзэфам, які быў перш за ўсё мастаком. На яго творчасьць вельмі паўплывала філязофская і эстэтычная адукацыя, перш за ўсё прагматызм і экспрэсіянізм, а таксама навукова-тэхнічная рэвалюцыя. Шмат у якіх творах Чапэк выказваў непакой, што тэхніка будзе мець уладу над чалавекам.

Адметнай рысай творчасьці Карэла Чапэка зьяўляецца выкарыстаньне надзвычай багатага слоўнікавага запасу, выкарыстаньне нязвыклых словаў і разьвітыя сынтасксычныя канструкцыі. Чапэку належыць аўтарства слова «робат», якое зь ягонай п’есай «R.U.R» распаўсюдзілася па ўсім сьвеце.

У творах Чапэка рэалізуецца індывідуалістычны падыход, і, значыць, прызнаньне моцы індывідуўма, суб’ектыўнасьці праўды.

Опус Карэла Чапэка вельмі вялікі. Ягоныя творы падзяляюць на дзьве тэматычныя групы:

  • Творы, прысьвечаныя вывучэньню ўнутранага жыцьця асобы, з дапамогай якога Чапэк намагаецца спазнаць чалавека.
  • Утапічныя творы, у якіх Чапэк аналізуе грамадзкія праблемы. У некаторых творах адчувальны непакой ад надыходзячага фашызму. Гэтыя творы — прадвесьце чэскай навуковай фантастыкі.

Журналісцкая праца Карэла Чапэка зьвязаная перш за ўсё з газэтай «Lidové noviny» («Народная газэта»), дзе ён у пэўным сэньсе працягваў справу Яна Нэруды. Напісаў вялікую колькасьць фэльетонаў і калёнак.

Проза

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • «Зьзяйныя глыбі» (Zářivé hlubiny, 1916) — кніжнае выданьне апавяданьняў, друкаваных у часопісах у суаўтарстве з братам Ёзэфам.
  • «Божыя мукі» (Boží muka, 1917) — філязофскія апавяданьні, прысьвечаныя вывучэньню таямніцы чалавечай душы і лёсавызначальных выпадковасьцяў у жыцьці чалавека (у суаўтарстве зь Ёзэфам Чапэкам).
  • «Сад Краканоша» (Krakonošova zahrada, 1918) — кніжнае выданьне малых празаічных твораў, друкаваных у часопісах (у суаўтарстве з братам Ёзэфам) у 1908—1911 гадох.
  • «Крытыка словаў» (Kritika slov, 1918) — публіцыстыка.
  • «Няёмкія апавяданьні» (Trapné povídky, 1921) — скептычныя развагі пра сэнс чалавечага існаваньня.
  • «Фабрыка абсалюту» (Továrna na absolutno, 1922) — раман-фэльетон.
  • «Кракатыт» (Krakatit, 1922) — раман.
  • «Пра самыя блізкія рэчы» (O nejbližších věcech, 1925) — кніжнае выданьне газэтных калёнак, дробныя развагі.
  • «Скандальная афэра Ёзэфа Галоўшка» (Skandální aféra Josefa Holouška, 1927)
  • «Апавяданьні з адной кішэні» (Povídky z jedné kapsy, 1929)
  • «Апавяданьні з другой кішэні» (Povídky z druhé kapsy, 1929) — апавяданьні з дэтэктыўнай тэматыкай.
  • «Год садоўніка» (Zahradníkův rok, 1929) — фэльетоны аб садоўніцтве і чэскім характары.
  • «Марсыяс, альбо крыху пра літаратуру» (Marsyas čili na okraj literatury, 1931).
  • «Апокрыфы» (Apokryfy, 1932) — апавяданьні.
  • «Пра агульныя рэчы, альбо Zoon politikon» (O věcech obecných čili Zoon politikon, 1932) — фэльетоны і артыкулы.
  • «Гордубал» (Hordubal, 1933)
  • «Мэтэор» (Povětroň, 1934)
  • «Звычайнае жыцьцё» (Obyčejný život, 1934)
  • «Вайна з салямандрамі» (Válka s mloky, 1936) — алегарычны антыфашыстоўскі раман.
  • «Жыцьцё і творчасьць кампазытара Фолтына» (Život a dílo skladatele Foltýna, 1939)

Драматургія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • «Каханьня гульня ракавая» (Lásky hra osudná, 1910)
  • «Рабаўнік» (Loupežník, 1920)
  • «R.U.R.» (Rosumovi Univerzální Roboti — Росумавы Ўнівэрсальныя Робаты, 1920)
  • «З жыцьця жамяры» (Ze života hmyzu, 1921)
  • «Справа Макропулас» (Věc Makropulos, 1922)
  • «Белая хвароба» (Bílá nemoc, 1937)
  • «Маці» (Matka, 1938)

Вандроўныя нарысы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Гэтыя творы не ўяўляюць сабой геаграфічныя нататкі. Гэта запіс асаблівасьцяў, звычак, стылю жыцьця.

  • «Італьянскія лісты» (Italské listy, 1923)
  • «Ангельскія лісты» (Anglické listy, 1924)
  • «Падарожжа ў Гішпанію» (Výlet do Španěl, 1930)
  • «Замалёўкі з Галяндыі» (Obrázky z Holandska, 1932)
  • «Падарожжа на поўнач» (Cesta na sever, 1936)


Для дзяцей

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • «Дзевяць казак і яшчэ адна ад Ёзэфа Чапэка як даважак» (Devatero pohádek a ještě jedna od Josefa Čapka jako přívažek, 1932)
  • «Дашанька, альбо Жыцьцё шчаняці» (Dášeňka čili život štěněte, 1933)

Філязофскія творы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • «Прагматызм, альбо Філязофія практычнага жыцьця» (Pragmatismus čili Filosofie praktického života, 1918)

Пераклады

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • «Француская паэзія новага часу» (Francouzská poezie nové doby, 1920)

Палітычныя творы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пасьмяротныя выданьні

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • «Я меў сабаку і ката» (Měl jsem psa a kočku, 1939) — проза і фэльетоны
  • «Каляндар» (Kalendář, 1940) — калёнкі
  • «Пра людзей» (O lidech, 1940)
  • «Узрушаныя танцы» (Vzrušené tance, 1946) — вершы
  • «Байкі і падапавяданьні» (Bajky a podpovídky, 1946)
  • «Дзіця і лаўр» (Ratolest a vavřín, 1947)
  • «Замалёўкі з дому» (Obrázky z domova, 1953)
  • «Рэчы вакол нас» (Věci kolem nás, 1954)
  • «Нататкі пра творчасьць» (Poznámky o tvorbě, 1959) — выбранае зь літаратуразнаўчых працаў
  • «На беразе дзён» (Na břehu dnů, 1966)
  • «Месца для Джонатана!» (Místo pro Jonathana!, 1970)
  • «Лісты Вользе» (Listy Olze, 1971)
  • «Дробкі пад сталом часу» (Drobty pod stolem doby, 1975)
  • «Лісты Аніелцы» (Listy Anielce, 1978)
  • «Лісты з шуфлядкі» (Dopisy ze zásuvky, 1980)
  • «Кіналібрэта» (Filmová libreta, 1988)

Глядзіце таксама

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ а б Karel Capek // Internet Broadway Database (анг.) — 2000.
  2. ^ а б Karel Capek // Encyclopædia Britannica (анг.)
  3. ^ Karel Čapek // Інтэрнэт-база зьвестак фантастыкі (анг.) — 1995.
  4. ^ а б Чапек Карел // Большая советская энциклопедия (рас.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  5. ^ Karel Čapek // Encyclopædia Britannica (анг.)
  6. ^ Studenti pražských univerzit 1882–1945
  7. ^ Archiv hl. m. Prahy, Matrika zemřelých u Nejsvětějšího srdce Páně na Vinohradech, sign. SPVIN Z4, s. 175 — Т. SPVIN Z4. — С. 175.
  8. ^ BillionGraves (анг.) — 2011.
  9. ^ Aktuálně.cz — 2020.
  10. ^ Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
  11. ^ Čapek, Karel, 1890-1938 // CONOR.SI

Вонкавыя спасылкі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]