Моталь

Моталь лац. Motal
Уязны знак
Магдэбурскае права:	1551
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Берасьцейская
Раён:	Янаўскі
Сельсавет:	Мотальскі
Вышыня:	280.4 м н. у. м.
Насельніцтва:	3998 чал. (2010)[1]
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1652
Паштовы індэкс:	225822
Нумарны знак:	1
Геаграфічныя каардынаты:	52°18′55″ пн. ш. 25°36′52″ у. д. / 52.31528° пн. ш. 25.61444° у. д. / 52.31528; 25.61444Каардынаты: 52°18′55″ пн. ш. 25°36′52″ у. д. / 52.31528° пн. ш. 25.61444° у. д. / 52.31528; 25.61444
Моталь на мапе Беларусі ± Моталь Моталь
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Мо́таль^[2] — вёска ў Беларусі, на правым беразе ракі Ясельды. Цэнтар сельсавету Янаўскага раёну Берасьцейскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 3998 чалавек, трэцяя велічынёй у вобласьці^[a]. Знаходзіцца за 21 км на поўнач ад Янава, за 23 км ад чыгуначнай станцыі Янаў Палескі. Аўтамабільная дарога на Янаў.

Моталь — даўняе магдэбурскае мястэчка гістарычнай Піншчыны (частка Берасьцейшчыны), на захадзе Палесься.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Моталь як прыватнае ўладаньне зьмяшчаецца ў актах Літоўскай мэтрыкі і датуецца 1422 годам. Пазьней паселішча ўваходзіла ў склад Пінскага княства.

У сярэдзіне XVI стагодзьдзя Моталь атрымаў статус мястэчка і, паводле рэвізіі 1555 году, меў Магдэбурскае права. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў мястэчка ўвайшло ў склад Пінскага павету Берасьцейскага ваяводзтва.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Моталь апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам воласьці Кобрынскага павету Гарадзенскай губэрні. На 1886 год у мястэчку было 239 двароў, 2 царквы, капліца, юдэйскі малітоўны дом, школа, 13 крамаў, 7 корчмаў, праводзіўся кірмаш.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Моталь занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Моталь абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР^[3]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Моталь апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам гміны Драгічынскага павету Палескага ваяводзтва.

У 1939 годзе Моталь увайшоў у БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году атрымаў афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. У 1954 годзе статус паселішча панізілі да вёскі, якая стала цэнтрам сельсавету. На 1940 год тут быў 871 двор, на 1997 год — 1797 (паводле іншых зьвестак — 1798), на 2005 год — 1739. У 2000-я гады Моталь атрымаў афіцыйны статус «аграгарадку».

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Рака Ясельда, 1916 г.
• 
  Рынак і царква-мураўёўка, 1916 г.
• 
  Сядзіба, 1916 г.
• 
  1937 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XVIII стагодзьдзе: 1798 год — 617 чал.
• XIX стагодзьдзе: 1830 год — 586 муж., зь іх шляхты 3, духоўнага стану 1, мяшчанаў-юдэяў 70, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 512^[4]; 1885 год — 2149 чал. (1056 муж. і 1093 жан.), зь іх 404 юдэі^[5]; 1886 год — 2294 чал.
• XX стагодзьдзе: 1921 год — 4390 чал.^[6]; 1940 год — 4275 чал. (паводле іншых зьвестак — 5550 чал.^[7]); 1979 год — 5264 чал.^[8]; 1997 год — 4441 чал.^[9] (паводле іншых зьвестак — 4684 чал.^[8]); 1999 год — 4413 чал.^[10]
• XXI стагодзьдзе: 2005 год — 4228 чал.^[11]; 2010 год — 3998 чал.^[1]

Трэцяя велічынёй вёска ў Берасьцейскай вобласьці (пасьля Альшанаў і Рубелю), да 2005 году — другая (пасьля Альшанаў).

Інфраструктура

У Моталі працуюць 2 сярэднія школы, школа мастацтваў, навучальна-вытворчы камбінат, дашкольная ўстанова, лякарня, дом культуры, бібліятэка, пошта.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Варашылава вуліца	Берасцейская вуліца
Камсамольская вуліца	Каржыўка вуліца
Леніна вуліца	Пінская вуліца
Леніна плошча	Рынак пляц Боны Сфорца пляц[12]
Савецкая вуліца	Менская вуліца

У інвэнтарах 1552 і 1803 гадоў упамінаецца Спаская вуліца^[13]. Апроч таго, у Моталі існавала Красная вуліца.

Турыстычная інфармацыя

Старая Спаская царква

Інфраструктура

Моталь — традыцыйны цэнтар вырабу ручнікоў і кажухоў. Дзее Мотальскі краязнаўчы музэй.

Славутасьці

Дом Хаіма Вайцмана

Каля Моталю знаходзяцца стаянкі каменнага і бронзавага вякоў.

• Царква Сьвятога Спаса (1888; мураўёўка)

Страчаная спадчына

• Сынагога
• Царква Сьвятога Спаса (XVIII ст.)

Асобы

У Моталі нарадзіўся першы прэзыдэнт Ізраілю Хаім Вайцман (1874—1952). Таксама з Моталю паходзяць амэрыканскія музычныя прад’юсэры Леанард Чэс(en) і Філіп Чэс(en), якія зрабілі вядомымі найбольш яскравых выканаўцаў блюзавае музыкі — Мадзі Ўотэрса(ru), Ўілі Дыксана(en), Како Тэйлар(en), Бо Дыдлі, Сані Бой Ўільямсана(ru), Чака Бэры.

Апроч таго, у Моталі нарадзіліся:

• Эт’ен Васэрзюг (па-француску: Etienne Wasserzug) (1860—1888) — біёляг
• Давыд Блох-Блюмэнфэльд(ru) (1884—1947) — сіянісцкі дзеяч, мэр Тэль-Авіву ў 1925—1927 гадох
• Мошэ Вайцман(ru) (1878—1957) — хімік
• Аляксандар Валадзько (нар. 1986) — футбаліст клюбу БАТЭ
• Гіта Дунія-Вайцман(ru) (1887—1975) — піяністка, пэдагог
• Хаім Ісраэлі (Гуценскі)(en)(1927—2011) — военачальнік
• Давыд Бартаў(ru) (народжаны Давыд Гуценскі, нар. 1924) — юрыст, дыплямат і грамадзкі дзеяч. Былы кіраўнік Натыву(ru)
• Ганна Вайцман(ru) (1886—1963) — хімік
• Шаўл Лібэрман(ru) (1898—1983) — камэнтатар і дасьледчык талмудычнай літаратуры. Ляўрэат Дзяржаўнай прэміі Ізраілю (1976), прэзыдэнт Амэрыканскай акадэміі жыдоўскіх дасьледаваньняў
• Хая Вайцман-Ліхтэнштэйн(he) — дзяяч сіянісцкага руху

Літаратурныя ўзгадкі

• Яніў Ічковіц «Дачка мясьніка»

Заўвагі

1. пасьля Альшанаў і Рубелю

Крыніцы

1. ^ Дзяржкартгеацэнтр (рас.)
2. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Менск: Тэхналогія, 2010. — 319 с. ISBN 978-985-458-198-9. (pdf, djvu, online) С. 143.
3. 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
4. Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 413.
5. Krzywicki J. Motol // Słownik geograficzny... T. VI. — Warszawa, 1885. S. 741.
6. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. T. 8: Województwo poleskie. — Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924.
7. Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 3. Кн. 1. — Менск, 2006. С. 408.
8. ^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 3. Кн. 1. — Менск, 2006. С. 409.
9. Стасевіч П. Моталь // ЭГБ. — Мн.: 1999 Т. 5. С. 222.
10. БЭ. — Мн.: 2000 Т. 10. С. 527.
11. Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 3. Кн. 1. — Менск, 2006. С. 406.
12. Bibikow W. Wspaniałe dobra Motola // СБ. Беларусь сегодня, 8 август 2009 г.
13. Мезенко А. М. К культурно-историческому аспекту анализа урбанонимии: судьба церковных названий в Беларуси // Весн. Віцеб. дзярж. ун-та. — 1998. — № 3. С. 63.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2000. — Т. 10: Малайзія — Мугаджары. — 544 с. — ISBN 985-11-0169-9
• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 3, кн. 1. Брэсцкая вобласць / рэдкал.: Г.П. Пашкоў (дырэктар) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2006. — 528 с.: іл. ISBN 985-11-0373-X.
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 5: М — Пуд. — 592 с. — ISBN 985-11-0141-9
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885.

Вонкавыя спасылкі

• Моталь , Radzima.org