Налібакі

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Налібакі (неадназначнасьць).

Налібакі лац. Nalibaki
Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Стаўпецкі
Сельсавет:	Налібацкі
Насельніцтва:	515 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1717
Паштовы індэкс:	222683
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	53°45′47″ пн. ш. 26°28′31″ у. д. / 53.76306° пн. ш. 26.47528° у. д. / 53.76306; 26.47528Каардынаты: 53°45′47″ пн. ш. 26°28′31″ у. д. / 53.76306° пн. ш. 26.47528° у. д. / 53.76306; 26.47528
Налібакі на мапе Беларусі ± Налібакі Налібакі
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Налі́бакі^[1] — вёска ў Беларусі, каля вытоку ракі Лебяжоды. Цэнтар сельсавету Стаўпецкага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 515 чалавек. Знаходзяцца за 45 км на паўночны захад ад Стоўпцаў; на скрыжаваньні аўтамабільных дарог Івянец — Шчорсы і Стоўпцы — Налібакі.

Налібакі — даўняе мястэчка гістарычнай Меншчыны, каля Налібоцкай пушчы. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся збудаваны ў стылі барока драўляны касьцёл Сьвятога Барталамэя, помнік архітэктуры XVII ст., спалены савецкімі партызанамі.

Назва

На думку географа Вадзіма Жучкевіча, тапонім Налі́бакі^[2][3] ўтварыўся ад прозьвішча Малібог^[4]. Часам сустракаецца форма назвы Налібокі (польск. Naliboki).

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Налібакі датуецца 1447 годам. Да 1485 году яны знаходзіліся ў валоданьні Гедыгольдавічаў, да 1554 году — Кезгайлаў, потым Завішаў і Шэметаў, з 1555 году — Мікалая Радзівіла «Чорнага». Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў паселішча ўвайшло ў склад Менскага павету Менскага ваяводзтва.

У XVI ст. Налібакі сталі цэнтрам воласьці. У 1636 годзе Альбрэхт Станіслаў Радзівіл збудаваў тут касьцёл, перабудаваны ў 1699 годзе. На 1727 год у мястэчку было 62 двары. У 1720-я годы каля Налібакаў пачала працаваць гута. На 1757 год — 83 двары, карчма. Мястэчка было цэнтрам лавецтва — асобнага ўладаньня Радзівілаў, якое ахоплівала вялізныя лясныя абшары на тэрыторыі Верхняга Панямоньня^[5]. У другой палове XVIII ст. роля маёнтку ў гаспадарцы Радзівілаў значна ўзвысілася дзякуючы ўлучэньню паселішча ў вытворчасьць шкла на мануфактурах роду, што месьціліся ў разьмешчаных паблізу мясьцінах Наваградзкага павету.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Налібакі апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Ашмянскім павеце Віленскай губэрні^[6]. На 1801 год у мястэчку быў 61 двор, дзеяў касьцёл, працавалі крама, бровар і карчма. У 2-й палове XIX ст. Налібакі перайшлі да Вітгенштэйнаў, з 1881 году — Гогенлёэ. Паводле вынікаў перапісу 1897 году тут было 224 двары, дзеялі касьцёл і малітоўны дом, працавалі 2 школы, лякарня, валасны суд і карчма.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Налібакі занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

• Старая графіка Налібакаў
• 
  Стары касьцёл
• 
  Званіца і брама
• 
  Палац

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Налібакі абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары мястэчка і воласьці атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР^[7]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Налібакі ўвайшлі ў склад Беларускай ССР. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году яны апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам гміны Стаўпецкага павету Наваградзкага ваяводзтва.

У 1939 годзе Налібакі ўвайшлі ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году сталі цэнтрам сельсавету. Статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусьветную вайну 8 траўня 1943 году савецкія партызаны спалілі касьцёл, што мусіла быць знакам да наступленьня^[8]. У выніку нападу партызанаў загінулі 128 чалавек, у тым ліку тры жанчыны, некалькі падлеткаў і дзесяцігадовае дзіця^[9][10][11].

На 1998 год у Налібаках было 240 двароў, на 1999 год — 254. У 2001 годзе польскі Інстытут нацыянальнай памяці пачаў расьсьледаваньне пра датычнасьць аддзелу Бельскага да разьні ў мястэчку Налібакі, спыненае праз адсутнасьць довадаў. Сын аднаго з братоў і некаторыя пакінутыя ў жывых партызаны сьцьвярджалі, што аддзел Бельскіх ня меў дачыненьня да гэтага выпадку, бо ў той дзень знаходзіўся за 100 км ад мястэчка^[12]. У 2000-я гады Налібакі атрымалі афіцыйны статус «аграгарадку».

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Вуліца Касьцельная. Касьцёл Сьвятога Барталамэя, 1907 г.
• 
  Касьцёл Сьвятога Барталамэя, 1907 г.
• 
  Будоўля новага касьцёла, каля 1937 г.
• 
  Рынак. Адміністрацыя гміны, 1930-я гг.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1869 год — 165 чал.^[13]; 1897 год — 1519 чал.
• XX стагодзьдзе: 1901 год — 1789 чал.; 1921 год — 515 чал.^[14]; 1997 год — 743 чал.; 1999 год — 691 чал.^[15]
• XXI стагодзьдзе: 2010 год — 515 чал.

Інфраструктура

У Налібаках працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, дом культуры.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Азёрная вуліца	Касьцельная вуліца
Ліпеньская вуліца	Наваградзкая вуліца
Садовая вуліца	Віленская вуліца

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі (1935—1939)
• Могілкі каталіцкія

Страчаная спадчына

• Касьцёл Сьвятога Барталамэя
• Сядзіба

Галерэя

• Краявіды Налібакаў
• 
  Касьцёл, агароджа і брама
• 
  Касьцёл, галоўны фасад
• 
  Касьцёл, бакавы фасад
• 
  Касьцёл, інтэр’ер

Крыніцы

1. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (djvu) С. 466.
2. Слоўнік беларускай мовы (клясычны правапіс) / Уклад. калектыў супрацоўнікаў выдавецтва «Наша Ніва». — Наша Ніва, 2001. [1](недаступная спасылка)
3. Шаблюк В. Налібакі // ЭГБ. — Мн.: 1999 Т. 5. С. 274.
4. Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 250.
5. Крывашэеў Дз. Налібоцкая пушча князёў Радзівілаў у XVI—XVIII стст.: фармаванне тэрыторыі, адміністрацыя і службоўцы // Верхняе Панямонне. — Менск: І. П. Логвінаў. — Вып. 1. — 2012. — С. 34.
6. Słownik geograficzny... T. XV, cz. 2. — Warszawa, 1902. S. 369.
7. Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.
8. Страчаная перліна Налібак — касцёл святога Бартламея, Блог Налібацкага краю (www.nalibaki.org)
9. Śledztwo w sprawie zbrodni popełnionych przez partyzantów radzieckich na żołnierzach Armii Krajowej i ludności cywilnej na terenie powiatów Stołpce i Wołożyn. // Instytut Pamięci Narodowej, 16.05.2006 (пол.)
10. Prokurator Anna Gałkiewicz, Omówienie dotychczasowych ustaleń w śledztwach w sprawach o zbrodnie w Nalibokach i Koniuchach, Naszawitryna.pl, 14.05.2003 г. (пол.)
11. Гурневіч Д. Як партызаны забівалі маіх аднавяскоўцаў. 75 гадоў налібацкай бойні, Радыё Свабода, 8 траўня 2018 г.
12. Лашкевіч К., TUT.BY, У Галівудзе думаюць, што герб Беларусі — «Пагоня» (рас.)
13. Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 380.
14. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom VII. Część I: Województwo Nowogródzkie. — Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1923.
15. БЭ. — Мн.: 2000 Т. 11. С. 132.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2000. — Т. 11: Мугір — Паліклініка. — 560 с. — ISBN 985-11-0188-5
• Верхняе Панямонне: альманах лакальнай гісторыі. Вып. 1.. — Мінск: І.П. Логвінаў, 2012. — 154 с. — ISBN 978-985-6991-72-4
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 5: М — Пуд. — 592 с. — ISBN 985-11-0141-9
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XV, cz. 2: Januszpol — Wola Justowska. — Warszawa, 1902.

Вонкавыя спасылкі

• Блог Налібацкага краю
• Налібакі , Radzima.org
• Верхняе Панямонне: альманах лакальнай гісторыі
• Налібакі  (рас.), Глёбус Беларусі