Понтыюс Пілят

Понтыюс Пілят
па-лацінску: Pontius Pilatus
Пілят і Хрыстос
Пілят і Хрыстос
Прэфэкт Юдэі
26 — 36
Папярэднік: Валеры Град
Наступнік: Марцэл (прэфэкт Юдэі)
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся: невядома
Памёр: 36(0036)
Рым
Сужэнец: Клаўдзія Прокула[d]

Понтыюс Пілят (па-лацінску: Pontius Pilatus) — рымскі прэфэкт Юдэі ад 26 да 36 году, рымскі вершнік (эквіт). Ёсіф Флавій і Тацыт завуць яго пракуратарам, аднак знойдзеная ў 1961 годзе ў Кесарыі надпіс, датаваны пэрыядам кіраваньня Пілята, паказвае, што ён, як і іншыя рымскія кіраўнікі Юдэі з 6 па 41 гады, быў, па ўсёй бачнасьці, у пасадзе прэфэкту.

Понтыюс Пілят пабудаваў вадаправод у Ерусаліме[1]. Аднак у цэлым ягонае кіраваньне адзначылася масавым гвалтам і пакараньнямі сьмерцю.[2] Падатковы ды палітычны прыгнёт, правакацыйныя дзеяньні Понтыюса Пілята, якія абражалі рэлігійныя вераваньні ды звычаі юдэяў, выклікалі масавыя народныя выступы, якія рымляны бязьлітасна падаўлялі. Па словах філёзафа Філона Александрыскага, які жыў у I стагодзьдзі, Пілят нясе адказнасьць за незьлічоныя жорсткасьці й пакараньні сьмерцю без суда.

Понтыюс Пілят у хрысьціянскай традыцыі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Паводле Новага Запавету, Понтыюс Пілят падчас суду тройчы адмаўляўся пакараць сьмерцю Езуса Хрыстуса, у якое быў зацікаўлены сінэдрыён на чале зь першасьвятаром Каяфай.

… Але яны крычалі: Раскрыжуй яго! Раскрыжуй! Ён у трэці раз сказаў ім: Якое ж зло зрабіў Ён? Я нічога годнага сьмерці не знайшоў у Ім; такім чынам, пакараўшы Яго, адпушчу. Але яны працягвалі зь вялікім крыкам патрабаваць каб ён быў раскрыжаваны; і перасіліў крык іх і першасьвятароў.

І Пілят вырашыў быць па прашэньні іх і адпусьціў ім пасаджанага за абурэньні й забойствы ў вязьніцу, якога яны прасілі, а Езуса здрадзіў у іх волю..
Ecce Homo (Сёе, Чалавек!). На карціне Антоніа Чызэры Понтыюс Пілят паказвае Езуса, які падвергся хвастаньню, жыхарам Ерусаліму, у правым куце намалявана што смуткуе жонка Пілята.

Па эвангельскім аповядзе, Пілят пры гэтым «узяў ваду й памыў рукі перад народам», выкарыстоўваўшы, такім чынам, старадаўні юдэйскі звычай, які сымбалізуе невінаватасьць у праліцьці крыві (адгэтуль выраз «умыць рукі»). Пасьля скаргі самарыцянаў на крывавую расправу, учыненую Понтыюсам Пілятам, у 36 годзе рымскі легат у Сырыі Вітэлі (бацька будучага імпэратара Вітэлія) адхіліў яго ад пасады й адправіў у Рым. Далейшы лёс Пілята невядомы.

Адносна жыцьця Пілята й ягонага самагубства існуе мноства легендаў, гістарычная пэўнасьць якіх сумніўная. Паводле Яўсевія Кэсарыскага (IV стагодзьдзе), ён быў сасланы ва В’ён у Галіі, дзе розныя няшчасьці ўрэшце вымусілі яго да самагубства. Па іншай апакрыфічнай легендзе, яго цела пасьля самагубства было кінута ў Тыбр, але гэта выклікала такое абурэньне вады, што цела было вынята, адвезена ва В’ён ды патоплена ў Роне, дзе назіраліся тыя ж самыя зьявы й урэшце рэшт яго прыйшлося ўтапіць у бяздонным возеры ў Альпах. Па іншых паведамленьнях, ён быў пакараны Нэронам. У Вьеньне знаходзіцца пірамідальная калёна цырку (іпадрома), якую доўгі час выдавалі за «магільню Пілята».

Імя Понтыюса Пілята — адно з трох (акрамя імёнаў Езуса й Марыі), згаданых ў хрысьціянскім Знаку веры: «І ў адзінага Бога Езуса Хрыста, …раскрыжаванага за нас пры Понтыюсе Піляце, які пакутаваў і пахаванага». Па распаўсюджаным багаслоўскім тлумачэньні, словы «пры Понтыюсе Піляце» — указаньне на пэўную дату, на тое, што зямное жыцьцё Хрыста стала фактам чалавечае гісторыі.

Апокрыфы пра Понтыюса Пілята

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Першапачатковая варожасьць хрысьціянства да Понтыюса Пілята паступова зьнікае, Пілят, «які раскаяўся» і «што зьвярнуўся да хрысьціянства», становіцца героем шэрагу новазапаветных апокрыфаў, а Этыёпская праваслаўная царква нават кананізавала жонку Пілята Прокулу (імя вядома з шэрагу сьпісаў Эвангельлі ад Нікадзіма), якую сталі атаясамляць з хрысьціянкаю-рымлянкаю Клаўдзіяю, якая згадваецца ў апостала Паўла — у выніку паўстала падвойнае імя — Клаўдзія Пракула[3]. Этыёпская царква шануе Пілята ў абліччы сьвятых і зьдзяйсьняе яго памяць разам зь ягонай жонкаю 25 чэрвеня[4].

Суд Пілята

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Суд Пілята — апісаны ў Эвангельлях суд над Езусам Хрыстом, якому Пілят, вынікаючы патрабаваньням натоўпу, вынес сьмяротны прысуд. Падчас суду, паводле Эвангельляў, Езуса падверглі катаваньням (хвастаньню, ускладаньню цярновага вянка) — таму суд Пілята ўваходзіць у лік Запалу Хрыстовых.

Гістарычныя сьведчаньні

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Пліта з Кэсарыі

Апроч Новага Запавету, Понтыюс Пілят згадваецца ў сачыненьнях Ёсіфа Флавія, Філона Александрыйскага й Тацыта. У 1961 годзе ў міжземнаморскім порце Кэсарыі, які быў калісьці рэзыдэнцыяй рымскага намесьніка ў Юдэі, два італьянскія археолягі выявілі вапняковую пліту памерам 82 х 100 х 20 см з надпісам, расшыфраваным археолягам Антоніё Фрова як:

…]S TIBERIEUM
…PON]TIUS PILATUS
..PRAEF]ECTUS IUDA[EA]E
..?.

што, магчыма, зьяўляецца фрагмэнтам надпісу: «Понтыюс Пілят, прэфэкт Юдэі, уяўляў Тыбэрыюса кэсарыйцам». Гэта пліта стала першай археалягічнай знаходкаю, якая пацьвердзіла існаваньне Пілята.

Ёсіф Флавій таксама згадвае імя Пілята ў так званым Testimonium Flavianum.

У цэлым, лік гістарычных сьведчаньняў пра Понтыюса Пілята істотна саступае ліку апакрыфічных тэкстаў, злучаных зь ягоным імем — пачынальна з «Данясеньняў Пілята Тыбэрыю», згадваньні пра якія сустракаюцца ўжо ў аўтараў II—III стагодзьдзяў, і сканчаючы падробкамі XX стагодзьдзя — такімі, напрыклад, як «Сьведчаньне грэка Гермідыя» (нібы які служыў афіцыйным біёграфам кіраўніка Юдэі й што запісаў падрабязнасьці суда над Езусам).

Пілят у мастацтве й культуры

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вобраз Пілята знайшоў адлюстраваньне ў культуры новага часу: у мастацкай літаратуры (напрыклад, «Майстар і Маргарыта» Міхаіла Булгакава, «Пракуратар Юдэі» Анатоля Франса, «Эвангельле ад Пілята» Эрык-Эманюэля Шміта, «Крэда Пілята» Карэла Чапэка, «Уціхамірвальная кашуля» Джэка Лёндана, «Плаха» Чынгіза Айтматава), музыцы (напрыклад, рок-опэра «Езус Хрыстос — супэрзорка» Эндру Лойда Ўэбэра, песьня групы «Арыя» «Кроў за кроў») і ў выяўленчым мастацтве (напрыклад, «Хрыстос перад Пілятам» (1634) Рэмбранта, «Што ёсьць праўда?» (1890) Мікалая Ге, а таксама цэлы шэраг палотнаў, прысьвечаных сюжэту Ecce Homo («сёе, чалавек»), у тым ліку працы пэндзля Геранімуса Босха, Караваджа, Карэджа, Тынтарэта, Міхая Мункачы й шматлікіх іншых.

У кінэматографе вобраз Понтыюса Пілята быў прадстаўлены ў дзясятках фільмаў наступнымі акторамі:

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ Юдэйскія старажытнасьці кн.18, гл3:3
  2. ^ Ельніцкі Л. А. Понтыюс Пілят у гісторыі й у хрысьціянскай легендзе
  3. ^ Барыс Вясковы. Езус Хрыстос у дакумэнтах гісторыі (Езус у новазапаветных апокрыфах II—V стст.)
  4. ^ Pontius Pilate // Catholic Encyclopedia  (анг.)

Вонкавыя спасылкі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Понтыюс Пілят — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў