Посуд

пасудзіна

Падкляса ад	кухеннае начыньне
Частка ад	харчаваньне, побытавая культура

Сэрвіраваны стол

По́суд — абагульненая назва розных паводле формы й афармленьня ёмішчаў для вадкіх або сыпкіх целаў, напрыклад, пляшка, біклага, гаршок і іншых, якія маюць дэкаратыўнае або (і) ўтылітарнае прызначэньне. Вырабляецца посуд звычайна з гліны, шкла, мэталу, плястыку ці іншых матэрыялаў. Выкарыстоўваюцца для падрыхтоўкі або падачы ежы, напояў і гэтак далей, а таксама дзеля захоўваньня харчовых прадуктаў. У дэкаратыўна-прыкладным мастацтве на пазначэньне пасудзіны часта выкарыстоўваецца панятак «ваза».

Набор посуду часьцяком называюць сэрвізам. Такі набор уключае талеркі, сталовыя прыборы, а таксама шклянкі, якія выкарыстоўваюцца асобамі за фармальнай і нефармальнай вячэрай.

Матэрыял

Вылучаюць 12 асноўных матэрыялаў вырабу посуду: алюмін, кераміка, крышталь, медзь, мэлямін, нержавейная сталь, плястык, сылікон, тэфлён, чыгун, шкло і эмаль.

• Алюмін. Пры награваньні алюмінавы посуд вылучае алюмін, які трапляе ў ваду і малако пры кіпячэньні. Бясьпечнай дозай лічаць 2 міліграмы алюміну на 1 кг вагі чалавека за тыдзень. Пры большай дозе алюмін пашкоджвае нэрвы, што выклікае хваробу белага рэчыва, Альцгаймэра і Паркінсона, а таксама сындром Фара. Сярод іншага, лішкавы алюмін душыць працу імуннай сыстэмы і шкодзіць ныркам, печані і сэрцу. Найбольшае вылучэньне алюміну адбываецца пры варцы яблыкаў і ягадаў, якія зьмяшчаюць шмат арганічных кісьляў, што ўтвараюць солі алюміну. У дзіцячых садах забараняецца выкарыстаньне алюміну праз шкоду пры ныркавай недастатковасьці.
• Кераміка. Нагадвае гліняны посуд з фарбавальнікам. Найлепшы керамічны посуд вырабляюць на натуральнага сьветлага матэрыялу. Пры крышэньні могуць утварацца сколы і дробкі, якія трапляюць у ежу. Пакрыцьцё зь яркай глазуры часта зьмяшчае шмат волава і кадму, якія назапашваюцца ў арганізьме, што найбольш небясьпечна для дзяцей. Кадм выводзіцца з арганізма больш як 10 гадоў і парушае фосфарна-вапнавы абмен. Волава разладжвае каардынацыю і парушае здольнасьць да навучаньня.
• Крышталь. Вырабляюць шляхам даданьня аксыду волава для зьмяненьня пераламленьня сьвятла. Калі пакінуць віно або воцат у крыштальным посудзе больш як на содні, у вадкасьць вылучаецца 0,0001 грама волава на літар. Штодзённае піцьцё вады і соку з крыштальнай шклянкі выключае атрыманьне атрутнай дозы.
• Медзь. Нішчыць дрожджы і цьвіль, калі ўтрымлівае 99,9 % медзі маркі М1. Медзяны посуд вылучае іёны, якія акісьляюць іншыя мэталы ў арганізьме. Найчасьцей вырабляюць з даданьнем да 30 % дамешкаў, у тым ліку волава цыну для большай падатнасьці. Дазваляе хутчэй гатаваць.
• Мэлямін. У посуд варта наліваць негарачыя і някіслыя стравы. Таксама мэлямінавы посуд не выкарыстоўваюць у мікрахвалёвай печы, бо пры пераграве ў ежу вылучаецца шмат фармальдэгіду і разбураецца палімэр. Фармальдэгід выклікае акісьленьне і зьніжае імунітэт, а таксама спрыяе алергіі і раку. Таму гэты посуд не набываюць для дзяцей. Урэшце, у яго размалёўцы часта выкарыстоўваюць цяжкія мэталы.
• Нержавейная сталь. Пры бясьпечным складзе зьмяшчае да 18 % хрому і 10 % нікелю, утрыманьне якіх пішуць на ўпакоўцы. У найлепшым нержавейным посудзе нікель адсутнічае. У завялікай колькасьці іёны нікелю парушаюць утварэньне норадрэналіну з дапаміну, што павялічвае трывожнасьць і турботу, а таксама разьвівае сындром хранічнай стомленасьці. Таксама паніжаецца выпрацоўка макрафагамі лізацыму, які бароніць ад бактэрыяў і вірусаў, што ў выніку паніжае імунітэт. Празьмернасьць 3- і асабліва 6-валентнага хрому вядзе да паносу і дысбактэрыёзу праз шкоду мікрафлёры страўніка. Таксама пашкоджваюцца ныркі, а пры ўдыханьні хром служыць прычынай бронхавай астмы. Пры высокай тэмпэратуры нікель і хром вылучаюцца ў ежу. Перад выкарыстаньнем нержавейны посуд варта двойчы пракіпяціць, бо пры першым працяглым кіпячэньні цягам 6 гадзінаў вылучэньне нікелю ўзрастае 26-кратна, а хрому — 7-кратна. Пасьля 10-й варкі вылучэньне мэталаў шматкроць скарачалася. Выкарыстоўваецца для варкі і смажаньня.
• Плястык. Лёгкі і танны. Нагадвае кераміку і шкло. Плястыкавы посуд варта набываць з харчовым значком лыжкі з кілішкам. Для наданьня гнуткасьці харчовы плястык зьмяшчае бісфэнол, які спрыяе ўзьнікненьню рака і павышае верагоднасьць выкідка. Таксама існуе посуд, у якім адсутнічае бісфэнол.
• Сылікон. Гнуткі і ўстойлівы да нагрэву палімэр з крэмну і тлену. Сыліконавы посуд варта награваць да менш як +150 °C, бо пры большай гарачыні могуць вылучацца фальмальдэгід і фэнол. Харчовы сылікон ня мае пахнуць гумай. Пажадана выкарыстоўваць посуд натуральных белага, бэжавага і шэрага адценьняў, бо для аранжавага, зялёнага і жоўтага часта выкарыстоўваюць атрутныя рэчывы. Пасуе для замарозкі, захоўваньня і запяканьня.
• Тэфлён. Выкарыстоўваюць у якасьці супрацьпрыгарнага пакрыцьця. Зьмяшчае пэрфтарактанавую кісьлю, перавышэньне зьмяшчэньня якой на 70 % адзначаецца ў людзей з хваробамі нырак, печані і сэрца, а таксама ў дзяцей з затрымкай разьвіцьця і жанчынаў са складанасьцямі нараджэньня. Пры награваньні да +220 °C тэфлёнавы посуд вылучае бэнзоль, таму яго раюць награваць менш як да +200 °C. Пры ўзьнікненьні драпінаў патрабуе істотна больш алею для прыгатаваньня.
• Чыгун. Стопак жалеза з вугляродам ёсьць даўгавечным і неатрутным матэрыялам, устойлівым да перападу тэмпэратуры і дэфармацыі. Чыгунны посуд прамасьліваюць для стварэньня ахоўнага пляста супраць іржавеньня. Перад выкарыстаньнем посуд выграваюць. Пры адсутнасьці згадкі апрацоўкі ва ўказаньнях посуд рыхтуюць самастойна. Чыгунны посуд ня мыюць у посудамыечнай машыне. Таксама на ягонай паверхні ня варта пакідаць кропляў.
• Шкло. Лёгка б'ецца. Калі ў загартаваным шкле застаюцца шарыкі паветра або ўтвараецца залішняя напруга ўсярэдзіне, то шкляны посуд можа разбурыцца. У гарачатрывалым шкле захоўваюць і гатуюць ежу з улікам варачнай паверхні.
• Эмаль. Тонкае шкелістае пакрыцьцё, нанесенае на мэтал пры высокай тэмпэратуры. Парашок з сумесі шкла і аксыду мэталу зьмешваюць з вадой, каб атрымаць суспэнзію, якую апускаюць у мэталічную загатоўку. За гадзіну ў печы пры +850 °C эмаль злучаецца з мэталам. Праз грунтоўку паверхня 1-га плясту цямнее. Сумесь шкла і пігмэнта наносяць 2-м плястом, пасьля чаго эмаляваны посуд абпальваюць паўторна. У выніку атрымліваюць трывалае яркае і гладкае пакрыцьцё, якое добра мыецца. Урэшце, наносяць малюнак і абпальваюць 3-і раз. Пры выкарыстаньні пігмэнта без таксіну эмаляваны посуд будзе бясьпечым. Пры гэтым варта ўлічваць асьцярогі да скарыстанага для злучэньня мэталу, як то алюміну або сталі^[1].

Крыніцы

1. Юлія Ваўчок. Які посуд лепш не купляць // Партал «Слушна», 24 лістапада 2022 г. Праверана 24 лістапада 2022 г.

Вонкавыя спасылкі

• Функцыянальная клясыфікацыя посуду  (рас.)