Фінляндзкая Сацыялістычная Працоўная Рэспубліка
| Фінляндзкая Сацыялістычная Працоўная Рэспубліка фін. Suomen sosialistinen työväentasavalta | ||||
| ||||
| ||||
чырвоны: Сацыялістычная тэрыторыя | ||||
| Афіцыйная мова | фінская | |||
| Сталіца | Хэльсынкі | |||
| Форма кіраваньня Кіраўнік Рады народных
упаўнаважаных Фінляндыі |
Кулерва Манэр | |||
.svg){kind=small}
Фінля́ндзкая Сацыялісты́чная Працо́ўная Рэспу́бліка (па-фінску: Suomen sosialistinen työväentasavalta, па-швэдзку: Finlands socialistiska arbetarrepublik) — кароткатэрміновае сацыялістычнае дзяржаўнае ўтварэньне на тэрыторыі Фінляндыі. Створанае падчас грамадзянскае вайны ў Фінляндыі, абвешчаная 29 студзеня 1918 году Радай народных упаўнаважаных Фінляндыі, пасьля сацыялістычнае рэвалюцыі 26 студзеня 1918 году ў Фінлядыі. Найбольш распаўсюджаны назоў — Чырвоная Фінляндыя. Назва ФСПР была прапанаваная Ўладзімерам Леніным падчас перамоваў аб фінска-расейскай Чырвонай Дамове 1 сакавіка 1918 году.
Праект канстытуцыі Сацыялістычнай Рэспублікі быў напісаны Ота Віле Куўсінэнам, які пасьля быў таксама заснавальнікам Фінляндзкай Дэмакратычнай Рэспублікі, прасавецкай марыянэткавай дзяржавы часоў Другое сусьветнае вайны
Рэвалюцыя была ініцыяваная Сацыял-дэмакратычнай партыяй Фінляндыі. Новая дзяржава падпісала дамову пра сяброўства з Савецкай Расеяй 1 сакавіка 1918 году ў Петраградзе.
Праграма й праект Канстытуцыі Сацыялістычнай Рэспублікі, напісаны Ота Віле Куўсінэнам пад уплывам ідэяў сацыялізму, быў ў цэлым лібэральным і быў напісаны з уплывам Дэклярацыі незалежнасьці Злучаных Штатаў, і канстытуцыі Швайцарскае канфэдэрацыі. Вядучай мэтай былі сацыяльныя рэформы, сродкам для дасягненьня гэтай мэты была абвешчаная парлямэнцкая дэмакратыя на аснове прынцыпу сувэрэнітэту народу й нацыянальнага самавызначэньня. Ідэяў марксізму пра дыктатуру пралетарыяту не было ў праграме, нягледзячы на зацікаўленасьць у гэтым некаторых фінскіх сацыял-дэмакратаў. Фінская Сацыялістычная Працоўная Рэспубліка аднак была падтрыманая Савецкай Расеяй, якая таксама падтрымлівала камуністычныя рэжымы ў Вугоршчыне й Баварыі.
Фінскія сацыялісты на пачатак вайны амаль цалкам кантралявалі прамысловы поўдзень краіны, у той час як белагвардзейцы кантралявалі паўночныя маланаселеныя тэрыторыі. Інтэрвэнцыя Нямецкае імпэрыі прымусіла Чырвоную Гвардыю ў значнай ступені залежаць ад ваеннай і эканамічнай дапамогі Савецкай Расеі, аднак яна была занадта малая й нестабільная праз грамадзянскую вайну ў Расеі. Грамадзянская вайна ў Фінляндыі скончылася паразай фінскіх чырвонагвардзейцаў і ФСПР 5 траўня 1918 году. Дзясяткі тысячаў сацыял-дэмакратаў сталі ахвярамі белага тэрору, астатнія перайшлі ў падпольле або беглі ў Расею.
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Alapuro, Risto (1988), State and Revolution in Finland. University of California Press, Berkeley, ISBN 0-520-05813-5.
- Jussila, Osmo (2007), Suomen historian suuret myytit. WSOY, ISBN 978-951-0-33103-3.
- Keränen Jorma, Tiainen Jorma, Ahola Matti, Ahola Veikko, Frey Stina, Lempinen Jorma, Ojanen Eero, Paakkonen Jari, Talja Virpi & Väänänen Juha (1992), Suomen itsenäistymisen kronikka. Gummerus, ISBN 951-20-3800-5.
- Kettunen, Pauli (1986), Poliittinen liike ja sosiaalinen kollektiivisuus: tutkimus sosialidemokratiasta ja ammattiyhdistysliikkeestä Suomessa 1918-1930. Historiallisia tutkimuksia 138. Gummerus, Jyväskylä, ISBN 951-9254-86-2.
- Klemettilä, Aimo (1989), Lenin ja Suomen kansalaissota. In: Numminen J., Apunen O., von Gerich-Porkkala C., Jungar S., Paloposki T., Kallio V., Kuusi H., Jokela P. & Veilahti *V. (eds.) Lenin ja Suomi II, pp. 163–203, ISBN 951-860-402-9.
- Manninen, Ohto (1995), Vapaussota - osana suursotaa ja Venäjän imperiumin hajoamista. In: Aunesluoma, J. & Häikiö, M. (eds.) Suomen vapaussota 1918. Kartasto ja tutkimusopas, pp. 21–32, ISBN 951-0-20174-X.
- Piilonen, Juhani (1993), Rintamien selustassa. In: Manninen, O. (ed.) Itsenäistymisen vuodet 1917-1920, II Taistelu vallasta, pp. 486–627, ISBN 951-37-0728-8.
- Rinta-Tassi, Osmo (1986), Kansanvaltuuskunta Punaisen Suomen hallituksena. Opetusministeriö, ISBN 951-860-079-1.
- Suodenjoki, Sami (2009), Siviilihallinto. In: Haapala, P. & Hoppu, T. (eds.) Sisällissodan pikkujättiläinen, pp. 246–269, ISBN 978-951-0-35452-0.
- Upton, Anthony F. (1973), The Communist Parties of Scandinavia and Finland. Weidenfeld & Nicolson, London, ISBN 0-297-99542-1.