Хуткія шахматы

Ху́ткія ша́хматы (альбо хуткія шахі) — адмена шахматаў, дзе кожны з бакоў атрымлівае на ход менш часу, чым у звычайных шахматах. Гэта азначае, што ў распараджэньні кожнага з гульцоў меней за 60 хвілінаў на 60-хадовую партыю, а часам і таго меней. Паводле кантролю часу хуткія шахматы дзеляцца дадаткова на непасрэдна хуткія, бліц ды імгненныя; у пэўных сытуацыях выкарыстоўваецца так званы «армагедон», дзе гульцы розных колераў маюць розны запас часу.

Па хуткіх шахматах і бліцы ладзяцца асобныя чэмпіянаты сьвету, хоць і менш прэстыжныя за чэмпіянат сьвету па клясычных шахматах. Тытулам чэмпіёна ў хуткіх шахах валодае ўкраінец Васіль Іванчук, у бліцы — расеец Сяргей Каракін; абодвума жаночымі тытуламі валодае ўкраінка Ганна Музычук.

Характарыстыка

Паводле кантролю часу гульня ў шахматы меней чым па 60 хвілінаў на 60 хадоў падзяляецца на чатыры катэгорыі. Таксама пасьля кожнага ходу можа дадавацца дадатковы час.

Хуткія шахматы

Кожны гулец у хуткіх шахах атрымлівае час ад 10 да 60 хвілінаў^[1]. Пасьля кожнага ходу можа дадавацца дадатковы час: напрыклад, 10 сэкундаў за ход. У гэтым выпадку запас часу для кожнага гульца з улікам дададзенага часу павінен быць ад 10 да 60 хвілінаў^[1].

На чэмпіянаце сьвету па хуткіх шахматах гульцы маюць па 15 хвілінаў і па 10 сэкундаў за кожны ход, пачынаючы зь першага^[2].

Бліц

Кожны гулец у бліцы мае да 10 хвілінаў на партыю^[1], таксама без альбо з дадаваньнем часу пасьля кожнага ходу. У апошнім выпадку найчасьцей абіраецца варыянт па тры хвіліны на партыю з двухсэкундным павелічэньнем. Агульны час гульца ў партыі з 60 хадоў у такім разе ня мусіць перавышаць 10 хвілінаў^[1].

На чэмпіянаце сьвету па бліцы гульцы маюць па 3 хвіліны і па 2 сэкунды за кожны ход, пачынаючы зь першага^[2].

Імгненныя шахматы

Кожны гулец у імгненных шахматах мае да 3 хвілінаў па партыю з 40 хадоў^[3][4]. Найбольш распаўсюджаны варыянт — 2 хвіліны з даданьнем аднае сэкунды або 1 хвіліна з даданьнем дзьвюх сэкундаў.

З розных прычынаў імгненныя шахматы асабліва папулярныя ў он-лайне. Па-першае, недахоп часу не дазваляе апанэнту карыстацца кампутарнымі праграмамі аналізу. Да таго ж он-лайн-гульня пазбаўленая такіх праблемаў гульні на сапраўднай дошцы, як выпадковае крананьне і раскіданьне фігураў пры хуткіх рухах.

Армагедон

Гэты варыянт гульні абавязкова сканчаецца перамогай аднаго з бакоў, бо чорным у выпадку нічыёй залічваецца перамога. У якасьці кампэнсацыі ж белыя маюць болей часу на партыю. Распаўсюджанымі варыяцыямі ёсьць шэсьць хвілінаў для белых і пяць для чорных альбо пяць і чатыры адпаведна. Пасьля кожнага ходу можа дадавацца дадатковы час^[5]. Шахматны «армагедон» звычайна ўжываецца на спаборніцтвах, дзе пераможца ня быў выяўлены.

Мінуўшчына

Да зьяўленьня лічбавых гадзіньнікаў стандартам для хуткіх шахаў ці бліцу быў кантроль па пяць хвілінаў на партыю. А да зьяўленьня шахматных гадзіньнікаў увогуле час кантраляваўся судзьдзём, які агучваў яго кожныя 10 сэкундаў.

У 1988 року амэрыканскі гросмайстар Ўолтэр Браўн заснаваў Сусьветную асацыяцыю бліц-шахматаў.

Правілы

У гульнях з абмежаваным кантролем часу ягонае сканчэньне для аднаго з гульцоў азначае паразу, акрамя тых выпадкаў, калі супернік ня мае дастаткова матэрыялу, каб паставіць мат (у такім разе партыя сканчаецца ўнічыю). «Параза па часе» распаўсюджваецца і на клясычныя шахі, аднак там здараецца нашмат радзей.

Агульнапрынятым на спаборніцтвах па хуткіх шахматах лічыцца правіла «недазволенага ходу»: калі гулец робіць ход немагчымы ход (напрыклад, ход іншай фігурай у той час, як ягоны кароль знаходзіцца пад шахам), ягоны супернік можа паведаміць пра гэта і запатрабаваць прысуджэньня яму перамогі.

У турнірах, дзе патрэбна вызначыць канчатковае становішча ўдзельнікаў, можа выкарыстоўвацца сэрыя з партыяў са скарочаным кантролем часу, звычайна дзьве партыі — па адной кожным колерам. У шахбоксе таксама выкарыстоўваецца варыянт гульні ў хуткія шахі.

Чэмпіянаты сьвету

Неафіцыйныя сусьветныя спаборніцтвы па хуткіх шахматах ладзяцца з 1970 року; чэмпіянаты сьвету пад эгідай ФІДЭ існуюць з канца 1980-х.

Першым чэмпіёнам сьвету па «актыўных шахматах» у 1988 року стаў Анатоль Карпаў, неўзабаве турнір стаў звацца чэмпіянатам па хуткіх шахматах^[6]. У гэтым жа годзе першым чэмпіёнам сьвету па бліцы стаў Міхаіл Таль^[7].

У 1992 року адбыліся першыя жаночыя чэмпіянаты ФІДЭ па хуткіх шахматах і бліцы. Абодва тытулы заваявала вугорская гросмайстарка Жужа Полгар^[8].

З 2012 року ФІДЭ ладзіць чэмпіянаты па хуткіх шахах і бліцы ў адзін пэрыяд.

Чэмпіёны сьвету

Хуткія шахматы № Імя Рок Краіна 1 Анатоль Карпаў 1988[6]  СССР 2 Гары Каспараў 2001[9]  Расея 3 Вішванатан Ананд 2003[10]  Індыя 4 Сяргей Каракін 2012[11]  Расея 5 Шахрыяр Мамэд’яраў 2013[12]  Азэрбайджан 6 Магнус Карлсэн 2014[13]  Нарвэгія 7 Магнус Карлсэн 2015[14]  Нарвэгія 8 Васіль Іванчук 2016[15][16]  Украіна

Хуткія шахматы (жанчыны) № Імя Рок Краіна 1 Жужа Полгар 1992[8]  Вугоршчына 2 Антаанэта Стэфанава 2012[17]  Баўгарыя 3 Кацярына Лагно 2014[18]  Украіна 4 Ганна Музычук 2016[19][16]  Украіна

Бліц № Імя Рок Краіна 1 Міхаіл Таль 1988[20]  СССР 2 Аляксандар Грышчук 2006[21][22]  Расея 3 Васіль Іванчук 2007[23]  Украіна 4 Леньер Дамінгес 2008[24]  Куба 5 Магнус Карлсэн 2009[25]  Нарвэгія 6 Лявон Аранян 2010[26]  Армэнія 7 Аляксандар Грышчук 2012[27]  Расея 8 Ле Кўанг Льем 2013[28]  Віетнам 9 Магнус Карлсэн 2014[29]  Нарвэгія 10 Аляксандар Грышчук 2015[30]  Расея 11 Сяргей Каракін 2016[31]  Расея

Бліц (жанчыны) № Імя Рок Краіна 1 Жужа Полгар 1992[8]  Вугоршчына 2 Кацярына Лагно 2010[32]  Украіна 3 Валянціна Гуніна 2012[17]  Расея 4 Ганна Музычук 2014[33]  Славенія 5 Ганна Музычук 2016[31]  Украіна

Крыніцы

1. ^ FIDE Handbook — E.I. Laws of Chess — For competitions starting on or after 1 July 2014 — Appendices. World Chess Federation. Праверана 2014-07-27 г.
2. ^ Regulations for the FIDE World Blitz Championship 2015 & FIDE World Rapid Championship 2015. FIDE (2015). Праверана 18 студзеня 2016 г.
3. ICC Help: bullet. ICC. Праверана 6 кастрычніка 2016 г.
4. Why are there three different ratings in Live Chess?. chess.com. Праверана 6 кастрычніка 2016 г.
5. Armageddon Tiebreakers. about.com. Праверана 18 студзеня 2016 г.
6. ^ Rapid Chess. Business World (2013-01-06). Праверана 2015-10-15 г.
7. Blitz Championship History (archived) Архіўная копія ад 24 сьнежня 2008 г.
8. ^ 1992 Women’s World Rapid and Blitz Championship
9. The title isn’t exactly a historic one, Kasparov’s in 2001 was the first.
10. FIDE announcement that Anand is World Rapid Champion
11. World Rapid Championship 2012, Karjakin wins
12. Shakhriyar Mamedyarov became the World Rapid Chess Champion
13. Magnus Carlsen wins FIDE World Rapid Championship!
14. Magnus Carlsen wins 2015 FIDE World Rapid Championship!
15. Vassily Ivanchuk is new World Champion in Rapid Chess
16. ^ Double gold for Ukraine in FIDE World Rapid Championship
17. ^ FIDE Archive: Women's World Rapid and Blitz Championships 2012
18. Kateryna Lagno crowned Women’s World Rapid Champion
19. FIDE "Women" World Rapid Ch. 2016 Final Ranking after 12 Rounds
20. World Champion Eliminated From Blitz Chess Tournament
21. FIDE Announcement of World Blitz Championship 2006
22. FIDE World Blitz Championship
23. FIDE announcement of World Blitz Chess Championship 2007
24. Dominquez wins World Blitz Championship!
25. Magnus Carlsen wins blitz championship
26. FIDE Archive: World Blitz Championships - Finals
27. World Blitz Championship 2012, Grischuk wins. FIDE (2012-07-09). Праверана 15 кастрычніка 2015 г.
28. Le Quang Liem is the World Blitz Chess Champion
29. Magnus won the World Blitz Championship 2014
30. Alexander Grischuk is a new World Blitz Champion
31. ^ Karjakin wins FIDE World Blitz Championship, double gold for Anna Muzychuk
32. GM Kateryna Lahno wins the Women's World Blitz Championship 2010. Fide.com (2010-09-18). Праверана 2013-12-08 г.
33. Anna Muzychuk is Women's World Blitz Champion

Літаратура

•  Brady, Frank Bobby Fischer: Profile of a Prodigy. — 2nd. — Dover, 1973. — ISBN 0-486-25925-0
•  Plisetsky, Dimitry Russians versus Fischer. — Everyman Chess, 2005. — ISBN 1-85744-380-2
• Bullet Chess: One Minute to Mate. — Russell Enterprises, 2009. — ISBN 978-1-888690-67-5

Вонкавыя спасылкі

• Правілы ФІДЭ
• Анляйнавы сэрвіс па хуткіх шахах
• Online Chess Clock / Анляйнавы шахматны гадзіньнік