Царква Сьвятога Міхала Арханёла (Сынковічы)

Помнік абарончай і сакральнай архітэктуры
Царква Сьвятога Міхала Арханёла
Царква Сьвятога Міхала
Краіна	Беларусь
Вёска	Сынковічы
Каардынаты	53°7′23″ пн. ш. 25°9′25″ у. д. / 53.12306° пн. ш. 25.15694° у. д. / 53.12306; 25.15694Каардынаты: 53°7′23″ пн. ш. 25°9′25″ у. д. / 53.12306° пн. ш. 25.15694° у. д. / 53.12306; 25.15694
Канфэсія	праваслаўе і Беларускі экзархат
Эпархія	Гарадзенская і Ваўкавыская япархія^[d]
Архітэктурны стыль	Готыка
Статус	Ахоўная зонва
Царква Сьвятога Міхала Арханёла на мапе Беларусі Царква Сьвятога Міхала Арханёла
Царква Сьвятога Міхала Арханёла на Вікісховішчы

Царква́ Сьвято́га Міха́ла Арханё́ла^[a] — помнік архітэктуры першай паловы XVI стагодзьдзя ў Сынковічах. Знаходзіцца на паўночнай ускраіне вёскі. Пры пабудове была ў юрысдыкцыі Канстантынопальскага патрыярхату, цяпер — у валоданьні Маскоўскага патрыярхату. Твор архітэктуры позьняй готыкі. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Сынковіцкая царква — адзін зь першых абарончых храмаў у Вялікім Княстве Літоўскім, адна з найбольш раньніх гатычных праваслаўных цэркваў Беларусі. Утварае адзіны ансамбль з званіцай, мастацкае аблічча якой пацярпела ад надбудовы купала-цыбуліны.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У выніку рэстаўрацыйных працаў на фасадзе царквы выявілі літары, выкладзеныя паленай цэглай, якой славяне раней пазначалі лічбы. Гэтыя надпісы некаторыя тлумачыць як 320, што дае ім нагоду гаварыць пра 1320 год^[1].

Існуе таксама легенда, што царкву заснаваў Вітаўт Вялікі як удзячнасьць за тое, што ў мясцовых пушчах ён уратаваўся ад пагоні Ягайлы. Аднак на думку гісторыкаў архітэктуры і мастацтвазнаўцаў, будаўніцтва гэтага позьнегатычнага храму, як і цэлага шэрагу падобных, вялося ў першай палове XVI ст. Магчыма, гэта было зроблена на грошы слыннага гетмана Канстантына Астроскага, фундатара Траецкай і Прачысьценскай цэркваў у Вільні, якія таксама маюць абарончыя рысы.

У дакумэнце 1760 году паведамлялася, што царкву заклалі ў пэрыяд кіраваньня каралевы Боны, паміж 1518 і 1556 гадамі. У «Акце візытацыі сынковіцкай царквы за 1760 год» адзначаецца, што пасярэдзіне даху царквы знаходзіўся вежападобны купал з жалезным крыжам. Купал існаваў да канца XVIII ст. і зьнік, відаць, у час аднаго з рамонтаў. Існуюць зьвесткі пра тое, што ў кожнай кутняй вежы была крыпта. У 1760 годзе ўжо існаваў мураваны бабінец.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Сынковічы апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, царква працягвала дзеяць як уніяцкая. Аднак па гвалтоўнай ліквідацыі Грэцка-Каталіцкай (Уніяцкай) царквы ў 1839 годзе расейскія ўлады адабралі будынак царквы ў Сьвятога Пасаду і перадалі ў валоданьне Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы). У 1841 годзе праводзіўся рамонт царквы^[2].

У 1880—1881 гадох на царкве замянілі дах, прыбудавалі прытвор і купал над апсыдай, разабралі купал над цэнтральнай часткай^[3][b]. У 1891 годзе перад царквой збудавалі бутава-цагляную 2-ярусную 4-гранную званіцу.

Найноўшы час

У 1926 годзе ўлады міжваеннай Польскай Рэспублікі перадалі царкву ўніятам. Яна стала цэнтрам грэцка-каталіцкай парафіі, якой пэўны час апекаваліся сьвятары з Усходняй місіі езуітаў у Альбэртыне (Слонім). Сярод душпастыраў уніяцкай парафіі ў Сынковічах быў а. Антон Неманцэвіч, SJ, які пазьней стаў экзархам Грэка-каталіцкай Царквы ў Беларусі. Яго намаганьнямі быў зроблены рамонт заняпалай пасьля Першай сусьветнай вайны сьвятыні.

У 1945 годзе савецкія ўлады зачынілі царкву, а яе будынак адабралі пад гаспадарчыя патрэбы. У 1988—1990 гадох царкву перадалі Беларускаму экзархату Маскоўскага патрыярхату.

У 2000 годзе храм-помнік абарончай архітэктуры зьмясьцілі на памятнай манэце, адбітай Нацыянальным банкам Беларусі. У 2007 годзе ў выніку рэканструкцыі царкоўнай званіцы над ёй за грошы расейскага спонсара паставілі вялізны пазалочаны купал-цыбуліну, які псуе мастацкае аблічча гэтага помніка архітэктуры.

Архітэктура

Памятная манэта НББ

У архітэктуры выяўляюцца рысы раманскага і гатычнага стыляў. Гэта крыху перакошаны чатырохкутны ў пляне аб'ём памерам 17,5×13 м з 3-нэфавым падзелам. Усе нэфы маюць амаль аднолькавую шырыню — 4 м. Таўшчыня муроў дасягае 1,5 м^[4]. Чатыры абарончыя вежы, разьмешчаныя з кутоў, адрозьніваюцца памерамі і архітэктурнымі формамі. Дзьве заходнія вежы стаяць на квадратных падмурках, з трох бакоў іх падтрымліваюць контрафорсы. Верхняя частка вежаў — васьміграньнік з трыма ярусамі байніцаў. Дзьве ўсходнія вежы маюць цыліндрычную форму, тут таксама ёсьць байніцы. У вежах знаходзяцца вітыя ўсходы, якія некалі вялі да байніцаў, разьмешчаных у франтоне.

Верхняя частка сьценаў, апроч усходняй, ахопліваецца магутнай аркатурай, якая трымаецца на ступеньчатых убудаваных кранштэйнах. У прамежках паміж аркамі знаходзяцца акруглыя байніцы, над імі зроблены назіральныя адтуліны. Гэта дазваляла абаронцам царквы сачыць за дзеяньнямі супраціўніка і весьці агонь на большыя адлегласьці. Байніцы былі зроблены ў першую чаргу дзеля абароны. Апроч таго, яны зьяўляюцца важным элемэнтам і сродкам упрыгожваньня царквы. Асабліва ўмацоўваецца заходняя сьцяна царквы. У шчыце франтону зроблены байніцы. У верхняй частцы выкарыстоўваецца «ліхтарык» — своеасаблівы і рэдкі архітэктурны элемэнт, які выконваў ролю назіральнага пункту.

Паштовая марка Беларусі

У шчыце франтону неглыбокія, розныя па форме і памерах атынкаваныя і пабеленыя нішы. Яны здымаюць уражаньне цяжкаватасьці і масіўнасьці, надаюць будынку яркасьць і лёгкасьць. На ўсходніх вежах і алтарных апсыдах прыблізна на вышыні 3 м знаходзіцца дэкаратыўны паясок у выглядзе роўнай рэльефнай аркатуры з паўцыркульных арак раманскага тыпу, якія абапіраюцца на маленькія кранштэйны. Гэтае ўпрыгажэньне арганічна спалучаецца з арачным поясам байніц. Высокі конусападобны дах над алтарнымі апсыдамі адпавядае форме ўсходняга франтону. Выразнымі элемэнтамі готыкі зьяўляюцца стральчатыя аркі аконных праёмаў з жалезнай агароджай, зорчатыя скляпеньні правай апсыды храма і высокі двухсхільны дах.

Невялікая перакошанасьць пляну будынка, некаторая скрыўленасьць восі апсыдаў у адносінах да нэфаў даюць падставы меркаваць, што царкву ўзводзілі мясцовыя майстры, якія выкарыстоўвалі для разьбіўкі пляну простыя, ня вельмі дакладныя вымяральныя інструмэнты.

У інтэр’еры чатыры васьмігранныя слупы падзяляюць унутраную прастору на нэфы, перакрытыя крыжовымі скляпеньнямі з нэрвюрамі. Цэнтральная і паўночная апсыды перакрываюцца крыжовымі, паўднёвая — зорчатымі скляпеньнямі. Атынкаваныя сьцены падзяляюцца прастакутнымі лапаткамі, аб’яднанымі з слупамі падпружнымі аркамі.

Перад царквой стаіць бутава-цагляная 2-ярусная 4-гранная званіца, завершаная шатровым дахам.

Галерэя

Гістарычная графіка

• Старая графіка
• 
  Да замены 4-канцовых крыжоў на ўкосныя. В. Гразноў, каля 1867 г.
• 
  В. Гразноў, каля 1867 г.
• 
  В. Гразноў, XIX ст.
• 
  XIX ст.

• 
  XIX ст.
• 
  XIX ст.
• 
  Па замене крыжоў на ўкосныя, 1890 г.
• 
  Абмеры. А. Богуш-Шышка, 1914 г.

• 
  Плян. А. Богуш-Шышка, 1914 г.
• 
  Ю. Ядкоўскі, 1915 г.
• 
  Ю. Ядкоўскі, 1915 г.
• 
  Ю. Ядкоўскі, 1915 г.

• 
  Ю. Ядкоўскі, 1915 г.
• 
  В. Гютлен, 1918 г.
• 
  1919 г.
• 
  1939 г.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  С. Забароўскі, 1909 г.
• 
  С. Забароўскі, 1909 г.
• 
  С. Забароўскі, 1909 г.
• 
  С. Забароўскі, 1909 г.

• 
  С. Забароўскі, 1909 г.
• 
  1915 г.
• 
  А. Віслоцкі, 22.07.1923 г.
• 
  А. Віслоцкі, 1923 г.

• 
  А. Віслоцкі, 1923 г.
• 
  А. Віслоцкі, 1930 г.
• 
  С. Плятэр-Зыбэрк, 1927—39 гг.
• 
  С. Плятэр-Зыбэрк, 1927—39 гг.

• 
  Я. Булгак, да 1939 г.
• 
  Я. Булгак, да 1939 г.
• 
  Я. Булгак, да 1939 г.
• 
  Я. Булгак, да 1939 г.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  Галоўны фасад
• 
  Аркатура і машыкулі на франтоне
• 
  З боку апсыды
• 
  Скляпеньні

Заўвагі

1. Іншыя формы назвы царквы — Сьвятога Міхаіла Архангела, Сьвятаміхальская, Міхайлаўская
2. Гэтыя зьвесткі, аднак, супярачаць малюнку В. Гразнова 1867 году, на якім ужо ёсьць прытвор

Крыніцы

1. Прымак І., Чарнуха А. Як рэстаўрацыя «састарыла» царкву // Народная газета. — 19 сакавіка 2011.
2. Кушнярэвіч А. Сынковіцкая Міхайлаўская царква // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 648.
3. Багласаў С. Сынковіцкая царква-крэпасць // Архітэктура Беларусі. Энцыкл. — Менск, 1993. С. 465.
4. Ткачоў М. Замкі Беларусі. — Менск: «Полымя», 1977. С. 67.

Літаратура

• Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Ткачоў М. Замкі Беларусі. — Менск: «Полымя», 1977.

Вонкавыя спасылкі

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  410Г000282

• Царква Сьвятога Міхала Арханёла ў Сынковічах, Radzima.org
• Царква Сьвятога Міхала Арханёла, Globus.tut.by
• Сынковічы: праваслаўная готыка Беларусі