| чэска-славацкая падгрупа | |
| Народнасьць | чэхі, славакі |
|---|---|
| Арэал | Чэхія, Славаччына, Нямеччына, Аўстрыя, Сэрбія, Румынія, Вугоршчына, Украіна, Харватыя, ЗША, Канада, Аўстралія |
| Лінгвістычная клясыфікацыя | індаэўрапейская сям'я |
| Склад | |
| Колькасьць носьбітаў | каля 18 млн |
Чэ́ска-слава́цкія мовы (па-чэску: česko-slovenské jazyky, па-славацку: česko-slovenské jazyky) — адна з трох падгрупаў нароўні зь лехіцкай і лужыцкай у складзе групы заходнеславянскіх моваў[1].
Чэска-славацкая падгрупа ўключае ў свой склад дзьве мовы, распаўсюджаныя ў асноўным на тэрыторыі Чэхіі ды Славаччыны — чэскую і славацкую. Апрача нацыянальных літаратурных моваў вядомыя, створаныя на падмурку дыялектаў чэскай ды славацкай моваў, літаратурныя мікрамовы — ляская і ўсходнеславацкая адпаведна[2][3], а таксама габрэйска-чэскія гаворкі кнааніт, фармавананьне якіх ішло на аснове старажытначэскае мовы і якія, аднак, выйшлі з ужытку на XVI ст.[4][5]
Агульная колькасьць носьбітаў налічвае каля 18 млн чал.
Чэская ды славацкая мова характарызуюцца вялікай раздрабнёнасьцю дыялектаў і гаворак, на аснове некаторых зь іх існуюць літаратурныя нормы, якія за цяперашнім часам практычна не ўжываюцца.
Чэская мова падзяляецца на ўласна чэскую (захад краіны, Багемія), цэнтральнамараўскую (захад і цэнтар Маравіі), усходнемараўскую (усход Маравіі, крайні ўсход Чэхіі) і сылескую (або ляскую, крайні паўночны ўсход краіны) дыялектныя групы[6]. Сярэднячэскія гаворкі чэскага дыялекту палеглі ў аснову літаратурнае чэскае мовы[7], у той час як на аснове верхнеастраўскай гаворкі сылескага дыялекту — ляская літаратурная мікрамова. Створаная ў першай палове ХХ ст. ляская мова зьяўляецца мовай паэзіі Ондры Лысагарскага і некаторых іншых паэтаў Чэскае Сылезіі[2][3][8]. Усходнемараўскі (мараўска-славацкі) дыялект шляхам пераходных гаворак зьвязаны з блізкім да яго заходнім дыялектам славацкае мовы[9].
За пэрыядам Сярэднявечча на аснове старажытначэскае мовы сфармаваліся габрэйска-чэскія гаворкі — кнааніт, якія да XVI ст. празь міграцыю габрэяў-ашкеназаў былі поўнасьцю выцісканыя ідышам і чэскай мовай[4][5].
Славацкая мова ўключае ў свой склад заходнеславацкую, сярэднеславацкую і ўсходнеславацкую дыялектныя групы[10]. Славацкая літаратурная мова створаная на базе сярэднеславацкага дыялекту, у той час як зэмлпінскія ды шарыскія гаворкі ўсходнеславацкага дыялекту сталі асновай пры стварэньні ўсходнеславацкай літратурнай мовы. Ад сярэдзіны XVIII стагодзьдзя на ўсходнеславацкай зьявіліся першыя тэксты — пераклады рэлігійнае літаратуры, аднак на пэрыяд сярэдзіны ХХ ст. мова амаль поўнасьцю выйшла з ужытку. Частка гаворак усходнеславацкага дыялекту, што месьціліся на мяжы з усходнеславянскім моўным арэалам (русінская мова) сталася асноваю югаславарусінскай (панонска-русінскай) мовы Ваяводзіны[2][3], на гэтай мове размаўляюць нашчадкі русінскіх перасяленцаў з Закарпацьця і ўсходу Славаччыны сярэдзіны XVIII ст.
Для падгрупы чэска-славацкіх моваў зьяўляюцца ўласьцівымі рысы, агульныя для ўсіх моваў заходнеславянскае групы, а менавіта:
Між тым, для моваў у складзе чэска-славацкае падгрупы характэрныя рысы, якія адрозьніваюць іх ад іншых заходнеславянскіх моваў (лехіцкія, лужыцкія), дзякуючы чаму падгрупа вылучаецца ў складзе групы заходнеславянскіх моваў:
У лексыцы чэскае мовы гістарычна адлюстроўваліся ўплывы з боку нямецкае мовы ды лаціны, у славацкай лексыцы — уплывы з боку вугорскай і чэскай моваў[1].
Вызначаная дзеля характарыстыкаў чэска-славацкае падгрупы зьяўляецца ўласьцівай і лужыцкім мовам, якія займаюць пераходную пазыцыю ад чэска-славацкай да лехіцкай падгрупы[1] (адсутнасьць насавых галосных, ініцыяльны націск, наяўнасьць гуку h у верхнелужыцкай і г.д.). Частка моўных зьяваў супрацьпастаўляе чэска-славацкія і лехіцкія мовы лужыцкім (захаваньне ў лужыцкіх дваістага ліку, простых мінулых часоў (і іх адсутнасьць у іншых заходнеславянскіх) і г.д.)[1].