Шарль Эрміт
Шарль Эрміт (па-француску: Charles Hermite; 24 сьнежня 1822 — 14 студзеня 1901) — францускі матэматык, які займаўся дасьледаваньнямі тэорыі лікаў, квадратовых формаў, тэорыі інварыянтаў, артаганальных паліномаў, эліптычных функцыяў і альгебры. У ягоны гонар названыя паліномы Эрміта, інтэрпаляцыя Эрміта, нармальная форма Эрміта, апэратары Эрміта і кубічныя сплайны Эрміта. Адным зь ягоных вучняў быў Анры Пуанкарэ. Ён быў першым, хто даказаў, што лік e, аснова натуральных лягарытмаў, ёсьць трансцэндэнтным лікам.
Біяграфія
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Эрміт нарадзіўся 24 сьнежня 1822 году ў грамадзе Д’ёз дэпартамэнту Мазэль[13]. Зь дзяцінства меў дэфармаваную правую нагу, што моцна паўплывала на ягоныя рухальныя здольнасьці цягам усяго жыцьця. Ён быў шостым зь сямі дзяцей Фэрдынанда Эрміта і ягонай жонкі Мадлен, у дзявоцтве Лялеман. Фэрдынанд працаваў у тэкстыльным справе сям’і Мадлен, паралельна займаючыся мастацкай дзейнасьцю. У 1828 годзе тэкстыльнае прадпрыемства пераехала ў Нансі, таму сям’я таксама зьехала ў гэты горад[14].
Эрміт атрымаў сярэднюю адукацыю ў каледжы Нансі, а затым у Парыжы ў каледжы Гэнрыха IV і ліцэі Людовіка Вялікага[13]. Там будучы матэматык прачытаў некаторыя працы Жазэфа-Люі Лягранжа ў справе разьвязаньня лікавых раўнаньняў і публікацыі Карла Фрыдрыха Гаўса па тэорыі лікаў.
Эрміт меў намер працягнуць навучаньне ў Політэхнічнай школе, вядомай сваімі дасягненьнямі ў матэматыцы, навуцы і інжынэрыі. Пад кіраўніцтвам матэматыка Эжэна Шарля Каталяна Эрміт прысьвяціў год падрыхтоўцы да складанага ўступнага іспыту[14]. У 1842 годзе ён быў залічаны ў школу[13]. Аднак праз год школа не дазволіла Эрміту працягваць навучаньне праз дэфармацыю нагі. Ён спрабаваў вярнуцца да навучаньня, але адміністрацыя ўстановы выставіла жорсткія ўмовы. Эрміт іх не прыняў і пакінуў Політэхнічную школу без дыплёма[14].
У 1842 годзе ў часопісе «Новыя аналы матэматыкі» была апублікаваная першая арыгінальная праца Эрміта ў матэматыцы, якая засяродзілася на простым доказе тэарэмы Нільса Абэля пра немажлівасьць альгебраічнага разьвязаньня раўнаньняў пятай ступені[13]. Ліставаньне з Карлам Якобі, якая пачалася ў 1843 годзе і цягнулася ўвесь наступны год, прывяла да таго, што ў поўнае выданьне працаў Якобі былі ўлучаныя два артыкулы Эрміта. Адзін зь іх тычыўся пашырэньня на абэлевыя функцыі адной з тэарэмаў Абэля пра эліптычныя функцыі, а другі — трансфармацыі эліптычных функцыяў[13]. Пасьля пяці гадоў самастойнай працы над атрыманьнем ступені, падчас якіх ён пасябраваў з выдатнымі матэматыкамі Жазэфам Бэртранам, Карлам Якобі і Жазэфам Ліўвілем, Эрміт паспяхова здаў іспыты на ступень бакаляўра, якая была прысуджаная яму ў 1847 годзе. У 1848 годзе ён ажаніўся зь сястрой Жазэфа Бэртрана, Люізай[14].
У 1848 годзе Эрміт вярнуўся ў Політэхнічную школу як рэпэтытар і экзамэнатар па прыёме ў навучальную ўстанову. У ліпені 1848 году яго абралі сябрам Францускай акадэміі навук. У 1856 годзе ён захварэў на натуральную воспу. Дзякуючы ўплыву Агюстэна-Люі Кашы і сястры, якая яго даглядала, зноў зьвярнуўся да каталіцтва. З 1862 па 1873 год навуковец працаваў лектарам у Вышэйшай нармальнай школе. У 1869 годзе ён замяніў Жана-Мары Дзюамэля на пасадзе прафэсара матэматыкі, як у Політэхнічнай школе, дзе заставаўся да 1876 году, гэтак і ў Парыскім унівэрсытэце, дзе працаваў да сваёй сьмерці. На свой 70-ы дзень нараджэньня атрымаў Ордэн Ганаровага легіёну. Сканаў у Парыжы 14 студзеня 1901 году.
Унёсак у матэматыку
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Як настаўнік, які натхняе, Эрміт імкнуўся разьвіваць захапленьне простай прыгажосьцю і адхіляць занадта суворую дакладнасьць. Ягонае ліставаньне з Томасам Стыльджэсам сьведчыць пра вялікую дапамогу, якую ён чыніў тым, хто толькі пачынаў навуковую кар’еру. Ягоныя апублікаваныя курсы лекцыяў зрабілі важны ўнёсак і мелі ўплыў. Важнымі былі працы навукоўца ў фундамэнтальную матэматыку, апублікаваныя ў вядучых матэматычных часопісах сьвету. Яны галоўным чынам датычыліся абэліевых і эліптычных функцыяў, а таксама тэорыі лікаў.
У 1858 годзе Эрміт выявіў, што раўнаньні пятай ступені могуць быць разьвязаныя з дапамогай эліптычных функцыяў. У 1873 годзе ён даказаў, што лік e, аснова натуральнай сыстэмы лягарытмаў, ёсьць трансцэндэнтным лікам. Тэхнікі, падобныя да тых, якія выкарыстоўваў Эрміт дзеля даказу трансцэндэнтнасьці e, былі выкарыстаны Фэрдынандым фон Ліндэманам у 1882 годзе, каб паказаць, што π таксама ёсьць трансцэндэнтным лікам.
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ а б Эрмит, Шарль (рас.) // Малая советская энциклопедия / под ред. Н. Л. Мещеряков — 2 — Советская энциклопедия, 1936.
- ^ а б MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
- ^ Charles Hermite // база зьвестак Léonore (фр.) — ministère de la Culture.
- ^ а б Ch. Hermite // KNAW Past Members (анг.)
- ^ а б Эрмит Шарль // Большая советская энциклопедия (рас.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ^ а б в www.accademiadellescienze.it (італ.)
- ^ Charles Hermite // Энцыкляпэдыя Бракгаўза (ням.)
- ^ а б в г д е ё MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
- ^ а б в Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
- ^ а б Annuaire prosopographique : la France savante / пад рэд. B. Delmas, R. Mathis — 2009.
- ^ https://www.academie-stanislas.org/wp-content/uploads/2023/02/hermite-1.pdf
- ^ Матэматычная генеалогія (анг.) — 1997.
- ^ а б в г д Linehan, Paul Henry (1910). «Charles Hermite». In Herbermann, Charles (ed.). Catholic Encyclopedia. Vol. 7. New York: Robert Appleton Company.
- ^ а б в г O’Connor, John J.; Robertson, Edmund F. (2001). «Charles Hermite». MacTutor History of Mathematics Archive, University of St Andrews.
Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Эрміт на Mathematics Genealogy Project.
- Працы Эрміта на праекце Гутэнбэрг.
- Працы Эрміта і пра яго на Internet Archive.