Эмілія Плятэр

Эмілія Плятэр
лац. Emilija Plater
	Эмілія Плятэр
	; Герб Плятэр
Асабістыя зьвесткі
Нарадзілася	13 лістапада 1806; Вільня, Расейская імпэрыя
Памерла	23 сьнежня 1831; Юстыянава
Пахаваная	Капцёва;
Род	Плятэры
Бацькі	Францішак Ксаверы Плятэр; Ганна фон дэр Могль
Дзейнасьць	вайскоўка

Эмі́лія Пля́тэр (13 лістапада 1806, Вільня — 23 сьнежня 1831) — графіня, зьбіральніца беларускага фальклёру, удзельніца вызвольнага паўстаньня 1831 году ў Беларусі, Летуве і Польшчы.

Біяграфія

З графскага роду Плятэраў, якія ў ХV стагодзьдзі перабраліся ў Вялікае Княства Літоўскае з Вэстфаліі. Дзяцінства праходзіла ў маёнтку Ліксьне(ru) каля Краслаўкі, дзе атрымала добрую хатнюю адукацыю.

Жывучы на Віцебшчыне ў сваякоў, зьбірала і апрацоўвала беларускія народныя песьні. Віртуозна валодала жанрам галашэньняў, выконвала на фартэпіяна народныя мэлёдыі, захаплялася беларускай харэаграфіяй, сама танцавала народныя танцы. Спрабавала пісаць беларускія вершы, у тым ліку стылізаваныя пад народныя галашэньні. Як сьведчылі сучасьнікі, усёй душой імкнулася да беларускага ладу, ведала бядоты і нястачы народу, спачувала яму.

	Яна, бадай, не памылюся, першая з запалам, уласцівым чуламу і шляхетнаму сэрцу, — піша Маркс, — аддалася душой беларускаму люду, добра бачыла яго бяду і спачувала яму, намагаючыся як толькі было можна, аблегчыць долю. Яна збірала і спявала беларускія народныя песні, штодня плаціла тым, хто ёй напяваў іх. Слухаючы гэтыя песні, сама спрабавала складаць нешта ім падобнае. На фартэпіяна яна ўмела вельмі выразна перадаць і зухаватасць, і тугу народных матываў, і нават тэмбр сапрана-жалейкі і баса-дудкі.
—Максімільян Маркс

У 1829 годзе разам з маці выправілася ў падарожжа ў Варшаву і Кракаў.

У часе вызвольнага паўстаньня 29 сакавіка 1831 году разам з сваяком Ц. Плятэрам арганізавала ў мястэчку Дусятах партызанскі аддзел з 280 стралкоў, 60 коньнікаў і некалькіх соцень касінераў і павяла яго на Дзьвінск. Сярод паўстанцаў было нямала дзяўчат.

30 сакавіка паўстанцы разьбілі расейскі аддзел каля паштовай станцыі Даўгелі, 2 красавіка адбыўся бой з ахоўнай часткай генэрала Шырмана, потым — бой пад Уцянай і 4 красавіка захоп мястэчка Езяросаў.

Па разгроме казакамі паўстаньня Эмілія Плятэр на чале невялікай групы далучылася да аддзела Караля Залускага(pl). 17 траўня аддзел Э. Плятэр заняў Вількамір і ў чэрвені ўліўся ў рэгулярнае польскае войска Д. Хлапоўскага(pl). За сьмеласьць і рашучасьць у баявых дзеях камандаваньне паўстанцкімі сіламі прызначыла Э. Плятэр ганаровым камандзірам роты ў пяхотным палку і прысвоіла ёй званьне капітана. У ліку іншых паўстанцкіх груповак аддзел браў удзел у бойках супраць расейскіх войск (пад Радзівілішкамі, Вільняй, Шаўлямі і ў іншых месцах).

Пры адыходзе паўстанцаў у Прусію захварэла і памерла. Спачыла ў Капцёве.

Памяць

Слава пра Эмілію Плятэр разышлася па краінах Заходняй Эўропы, у Францыі яе параўноўвалі з Жаннай д’Арк. Пра вядомую паўстанку пісалі польскія, францускія, нямецкія, англельскія, італьянскія і інш. паэты. У 1832 годзе Адам Міцкевіч, які ведаў Эмілію, прысьвяціў ёй верш «Сьмерць палкоўніка»:

Ды чаму твар дзявочы ў байца? Два грудкі…
Хто ж мог знаць што баёў завадатар
Быў… дзяўчынай! Была — сьлёз не трэба, жанкі —
То ліцьвінка Эмілія Плятэр!

Арыгінальны тэкст (пол.)

Lecz ten wódz, choć w żołnierskiej odzieży,

Jakie piękne dziewicze ma lica?
Jaką pierś? — Ach, to była dziewica,
To Litwinka, dziewica-bohater,

Wódz Powstańców — Emilija Plater!

У Другую Сусьветную вайну імя Эміліі Плятэр насіў жаночы батальён у дывізіі Войска Польскага. У Варшаве ў гонар паўстанкі сваю назву атрымаў адзін з цэнтральных пляцаў.

Беларускі паэт У. Пецюкевіч да ўгодкаў народзінаў знакамітай паўстанкі напісаў верш «Эмілія Плятэр» (2006). У 2008 годзе беларускі паэт В. Шніп напісаў «Баладу Эміліі Плятэр».

Галерэя

Партрэты

Іканаграфія Эміліі Плятэр
Т. Лукашэвіч, 1830 г.
A. Devéria, 1832—37 гг.
C. Mayer, 1831 г.
Невядомы мастак, XIX ст.

Мастацкія творы

Эмілія Плятэр у мастацтве
«Эмілія Плятэр у сутычцы пад Шаўлямі», карціна В. Косака
«Эмілія Плятэр на чале касінераў у 1831», карціна Я. Розэна
«Эмілія Плятэр у лістападаўскім паўстаньні 1831», карціна Г. Б. Вундэра

Крыніцы

Літаратура

Бунто М., Фёдараў В. Маркс заслухоўваўся Эміліяй Плятэр(недаступная спасылка) // Рэспубліка. № 234 (4657), 13 сьнежня 2008 г.
Санюкевіч Ф. 200 гадоў з дня нараджэння Эміліі Плятэр (13.11.1806 — 23.12.1831)(недаступная спасылка) // Наша Газета. №13 (48), 2006 г.
Филипович Х. Дочери Эмилии Плятер // Женщины на краю Европы / Ред. Е. Гапова. — Минск: ЕГУ, 2003.

Асабістыя зьвесткі
Эмілія Плятэр
Герб Плятэр
Нарадзілася	13 лістапада 1806 Вільня, Расейская імпэрыя
Памерла	23 сьнежня 1831 Юстыянава
Пахаваная	Капцёва
Род	Плятэры
Бацькі	Францішак Ксаверы Плятэр Ганна фон дэр Могль
Дзейнасьць	вайскоўка