Яўнут

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Яўнут (неадназначнасьць).

Яўнут лац. Jaŭnut
Яўнут (уяўны партрэт)
вялікі князь літоўскі
1341 — 1345
Папярэднік	Гедзімін
Наступнік	Альгерд
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	1301(1301)
Памёр	па 1366
Бацька	Гедзімін
Маці	Еўна Полацкая

Яўнут Гедзімінавіч, Яўнуці Гедзімінавіч (у праваслаўі Іван; 1301 — па 1366) — вялікі князь літоўскі (1341—1345). Пачынальнік роду князёў Заслаўскіх.

Імя

Асноўныя артыкулы: Яўнут (імя) і Імёны ліцьвінаў

Еўнат (Eunat) — імя германскага паходжаньня^[1]. Іменная аснова аўн- (еўн-) ёсьць пашыранай суфіксам з элемэнтам -н- (-n-) асновай еў- (аў-)^[2], якая паходзіць ад гоцкага aiws 'час, эпоха' або стараверхненямецкага ewi, eo 'закон'^[3][4].

З апавяданьня Раўданскага рукапісу можна зразумець, што Яўнут быў названы ад імя сваёй маці Еўны Полацкай, як і Альгерд — ад імя сваёй маці Вольгі.

Варыянты імя князя ў гістарычных крыніцах: Оже я князь Еоунутий, и Кистютии, и Любарть (1352 год)^[5]; ducis Jawnutonis (14 жніўня 1358 году)^[6]; vnd treib Jawnuten dorvs (Jawnut; Мэмарыял Вітаўта, 1390 год)^[7]; Iwenynti, Jewynthi^[a] або Евнутіи^[b] (Летапісец вялікіх князёў літоўскіх); Евнутій (Наўгародзкі чацьверты летапіс)^[8]; Евнутей (Сафійскі першы летапіс)^[9]; Евнутей Гедимановичь^[10] (Ніканаўскі летапіс); Евнут (Хроніка літоўская і жамойцкая)^[11].

Жыцьцяпіс

Паводле Раўданскага рукапісу, Яўнут нарадзіўся ў 1301 годзе і быў другім сынам Гедзіміна ад трэцяй жонкі Еўны Полацкай. Атрымаў ад бацькі ва ўдзел Ашмяны, Браслаў і Вількамір. Паводле тэстамэнту Гедзіміна, стаў вялікім князем па ягонай сьмерці ў канцы 1341 году. Знайшоў падтрымку толькі ў вялікай княгіні Еўвы і брата князя пінскага Нарымонта, большасьць братоў ігнаравалі яго і праводзілі самастойную палітыку.

Па сьмерці ў 1345 годзе Еўвы Альгерд і Кейстут учынілі супраць Яўнута змову, у выніку чаго ён трапіў у палон^[12]. Пазьней Яўнут уцёк з-пад варты і праз Смаленск прыбыў у Маскву да свайго швагра Сямёна Гордага, дзе прыняў праваслаўе. Быў першым князем-уцекачом, які шукаў падтрымку ў Маскве.

У 1347 годзе замірыўся з братамі, вярнуўся і атрымаў ва ўдзел Заслаўскае княства, у склад якога некаторы час уваходзіў Менск^[13].

Галерэя

• Уяўныя партрэты Яўнута
• 
  З радаводу Палубінскіх. А. Тарасевіч, 1675 г.
• 
  І. Гердзееўскі, каля 1850 г.
• 
  М. Барвіцкі, 1908 г.

Папярэднік Гедзімін

Вялікі князь літоўскі 1341—1345

Наступнік Альгерд

Заўвагі

1. Паводле Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuanie
2. Паводле Віленскага сьпісу

Крыніцы

1. Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 490.
2. Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 207.
3. Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 49—50.
4. Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 86.
5. Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 30.
6. Kodeks dyplomatyczny Księstwa Mazowieckiego. — Warszawa, 1863. S. 73.
7. Лицкевич О. В. «Летописец великих князей литовских» и «Повесть о Подолье»: опыт комплексного критического разбора. — СПб., 2019. С. 263.
8. ПСРЛ. Т. 4. — СПб., 1848. С. 57, 72.
9. ПСРЛ. Т. 5. — СПб., 1851. С. 224, 235.
10. ПСРЛ. Т. 10. — СПб., 1885. С. 216.
11. ПСРЛ. Т. 32. — М., 1975. С. 41—42.
12. Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 46.
13. Грыцкевіч А. Яўнут // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 786.

Літаратура

• Арлоў У., Герасімовіч З. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае / Рэц. А. Грыцкевіч, У. Ляхоўскі; рэд. З. Санько; картограф В. Цемушаў. — KALLIGRAM, spol s r.o., 2012. — 400 с. : іл. ISBN 978-985-6919-82-7.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
• Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: Тэхналогія, 2001. — 216 с. — 500 ас. — ISBN 978-985-458-050-4