Арнольд Джозеф Тойнбі

Арнольд Тойнбі
Arnold J. Toynbee
Дата нараджэння	14 красавіка 1889(1889-04-14)[1][2]^[…]
Месца нараджэння	Лондан
Дата смерці	22 кастрычніка 1975(1975-10-22)[1][2]^[…] (86 гадоў)
Месца смерці	Ёрк, Ёрк^[d], Норт-Ёркшыр^[d], Англія, Вялікабрытанія[3]
Грамадзянства	Вялікабрытанія
Бацька	Harry Valpy Toynbee^[d][4]
Маці	Sarah Edith Marshall^[d][4]
Жонка	Veronica Boulter Toynbee^[d][4] і Rosalind Murray^[d][4][5]
Дзеці	Philip Toynbee^[d][4][6], Lawrence Toynbee^[d][6] і Antony Harry Robert Toynbee^[d][4]
Род дзейнасці	гісторык, выкладчык універсітэта, дыпламат, філосаф
Навуковая сфера	гісторыя, гісторыясофія
Месца працы	Лонданская школа эканомікі і палітычных навук Кінгс-каледж^[d]
Альма-матар	Winchester College Balliol College, Oxford
Вядомы як	стваральнік цывілізацыйнай тэорыі
Член у	Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Брытанская акадэмія
Узнагароды	Ордэн Кавалераў Пашаны
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Арнольд Джозеф Тойнбі (англ.: Arnold Joseph Toynbee; 14 красавіка 1889 — 22 кастрычніка 1975) — брытанскі гісторык, філосаф гісторыі, культуролаг і сацыёлаг, аўтар дванаццацітомнай працы па параўнальнай гісторыі цывілізацый «Спасціжэнне гісторыі», адзін з распрацоўшчыкаў цывілізацыйнай тэорыі. Узнагароджаны Ордэнам Кавалераў Пашаны.

Біяграфія

Нарадзіўся ў Лондане. Пляменнік вядомага даследчыка эканамічнай гісторыі і прыхільніка сацыяльнага рэфарматарства для паляпшэння становішча працоўнага класа Арнольда Тойнбі.

Вучыўся ў каледжы Вінчэстэр і Бейліол-каледжы ў Оксфарде, дзе пачаў выкладчыцкую дзейнасць у 1912 г., затым у Кінгс-каледжы, дзе выкладаў гісторыю Сярэдніх вякоў і Візантыі. У 1913 ажаніўся з дачкой Гілберта Мюрэя Разаліндай Мюрэй († 1967). З 1919 па 1924 выкладаў візантыязнаўства, грэчаскую мову, літаратуру і гісторыю ў Лонданскім універсітэце. Працаваў у Лонданскай школе эканомікі і Каралеўскім інстытуце міжнародных адносін у Чэтэм-Хаус, дырэктарам якога быў з 1929 па 1955 год.

Мала хто ведае, падчас 2 сусветнай вайны Тойнбі быў каардынатарам работы ўсіх (!) Брытанскіх спецслужбаў.

Аўтар мноства даследаванняў па гісторыка-філасофскіх, сацыялагічных і палітычных праблемах. Становішча навукоўца-спецыяліста, уцягнутага ў сусветную палітыку на самым высокім узроўні (эксперт на Парыжскіх мірных канферэнцыях 1919 і 1946 гг.), у значнай ступені вызначыла характар і маштабы яго гістарычнага мыслення.

Быў рэдактарам «Агляду міжнародных адносін». Паслядоўна пісаў і выдаваў часткі філасофска-гістарычнай працы «Спасціжэнне гісторыі» (Т. 1-12; 1934-61). У «Спасціжэнні гісторыі» распрацаваў і выклаў уласную тэорыю цывілізацыі. Сярод яго твораў «Грэчаская гістарычная думка» (1924), «Амерыка і сусветная рэвалюцыя» (1962), «Падыход гісторыка да рэлігіі» (1956) і інш. Вынікі падведзеныя ў кнізе «Змены і звычкі» (1966).

Сын А. Дж. Тойнбі і Р. Мюрэй, Філіп Тойнбі, быў журналістам, пісьменнікам і камуністам, а іх унучка Полі Тойнбі з'яўляецца левай публіцысткай і калумністкай «The Guardian».

У гонар гісторыка названы астэроід 7401 Тойнбі.

Светапогляд

Як і О. Шпенглер, А. Тойнбі адмаўляў традыцыйную канцэпцыю адзінства сусветнай гісторыі. Аддаваў перавагу параўнальным даследаванням культур і распрацаваў канцэпцыю жыццёвых цыклаў — узнікнення, развіцця і ўпадку. У якасці галоўных прычын упадку культур называў маральнае выраджэнне і страту творчага падыходу да ўзнікаючых праблем. Паняцце «цывілізацыя» выкарыстоўваецца ім для характарыстыкі канкрэтнага грамадства як сацыякультурнага ўтварэння, лакалізаванага ў прасторы і часе. Сусветная гісторыя разглядалася А. Тойнбі як своеасаблівая «сума цывілізацый», якія праходзяць аднолькавыя фазы — нараджэнне, рост, разлажэнне, пагібель. Рухавіком развіцця цывілізацый лічыў «творчую эліту», якая павінна весці за сабой «інертную большасць». Прагрэс чалавецтва і шлях выйсця з крызісу бачыў у духоўным удасканаленні, абнаўленні, эвалюцыі ад прымітыўных анімістычных вераванняў праз універсальныя рэлігіі да адзінай рэлігіі будучыні.

А. Дж. Тойнбі пра вайну

Азіраючыся назад, на гісторыю апошніх пяці тысяч гадоў, я больш не лічу, што ў якога б там ні было ўрада існавала калі-небудзь маральнае апраўданне, каб пачаць вайну — нават з самымі чыстымі мэтамі. Я па-ранейшаму знаходжу апраўданым, а ў некаторых выпадках адношу нават у ранг маральных абавязацельстваў супраціўленне агрэсіі (прыкладам можа служыць супраціўленне агрэсіі Германіі, Японіі і Італіі ў Другой сусветнай вайне), але з гэтага часу я расцэньваю нават «справядлівую» вайну ў абарону сваёй уласнай краіны ці нейкай іншай краіны як трагічную неабходнасць. А цяпер я да таго ж з асцярогай стаўлюся да падобных ацэнак, таму што пераканаўся на практыцы, што справядлівасць рэдка аказваецца безумоўнай; што існуюць войны (напрыклад, вайна ў В'етнаме), у якіх абедзве краіны заяўляюць — і больш ці менш вераць у гэта, — што супрацівяцца агрэсару, а на справе аказваецца так што альбо адна з ваюючых бакоў, альбо абедзве яны фактычна здзяйсняюць агрэсію, а не супрацьстаяць ёй.^[7]

Тэорыя лакальных цывілізацый Тойнбі

Тойнбі разглядаў сусветную гісторыю як сістэму цывілізацый, якія ўмоўна выдзяляюцца і якія праходзяць аднолькавыя фазы ад нараджэння да гібелі і складнікаў галіны «адзінага дрэва гісторыі». Цывілізацыя, па Тойнбі, — замкнёнае грамадства, якое характарызуецца пры дапамозе двух асноўных крытэрыяў:^[8]

• Рэлігія і форма яе арганізацыі;
• Тэрытарыяльныя прыкметы, ступень аддаленасці ад таго месца, дзе дадзенае грамадства першапачаткова ўзнікла.

Тойнбі вылучае 21 цывілізацыю:^[8]

1. егіпецкая,
2. Андскія,
3. Старажытнакітайская,
4. Мінойская,
5. Шумерская,
6. маянская,
7. сірыйская,
8. Індская,
9. Хецкая,
10. элінская,
11. заходняя,
12. далёкаўсходняя (у Карэі і Японіі),
13. праваслаўная хрысціянская (асноўная) (у Візантыі і на Балканах),
14. Праваслаўная хрысціянская ў Расіі,
15. далёкаўсходняя (асноўная),
16. Іранская,
17. арабская,
18. індуісцкая,
19. Мексіканская,
20. Юкатанская,
21. вавілонская.

Таксама, акрамя пералічаных, Тойнбі вылучае ненароджаныя цывілізацыі (дальнезаходняя хрысціянская, далёкаўсходняя хрысціянская, скандынаўская, ненароджаныя сірыйскія «эпохі гіксосаў» — сярэдзіны II тысячагоддзя да н.э.), а таксама асаблівы клас затрыманых цывілізацый, якія нарадзіліся, але былі спынены ў сваім развіцці пасля нараджэння (эскімосы, качэўнікі Вялікага стэпа, асманы, спартанцы, палінезійцы)^[9].

У некаторых выпадках, цывілізацыі, якія змяняюць адна адну ўтвараюць паслядоўнасці. Максімальны лік цывілізацый у гэтых паслядоўнасцях не перавышае трох. Апошнімі членамі паслядоўнасцей з'яўляюцца цяпер цывілізацыі, якія існуюць зараз. Такія паслядоўнасці:

• Мінойская — элінская — заходняя цывілізацыі,
• Мінойская — элінская — праваслаўная цывілізацыя,
• Мінойская — сірыйская — ісламская цывілізацыі,
• Шумерская — Індская — індуісцкая цывілізацыі.

Навукоўцы вылучылі крытэрыі ацэнкі цывілізацый: устойлівасць у часе і прасторы, у сітуацыях Выкліку і ўзаемадзеяння з іншымі народамі. Сэнс цывілізацыі ён бачыў у тым, што супастаўныя адзінкі (манады) гісторыі праходзяць падобныя этапы развіцця. Цывілізацыі, якія паспяхова развіваюцца, праходзяць стадыі ўзнікнення, росту, надлому і раскладання. Развіццё цывілізацыі вызначаецца тым, ці здольна творчая меншасць цывілізацыі знаходзіць адказы на выклікі прыроднага свету і чалавечага асяроддзя.

Тойнбі адзначае наступныя тыпы выклікаў: выклік суровага клімату (егіпецкая, шумерская, кітайская, майянская, Андскія цывілізацыі), выклік новых зямель (Мінойская цывілізацыя), выклік раптоўных удараў ад суседніх таварыстваў (элінская цывілізацыя), выклік пастаяннага знешняга ціску (руская праваслаўная, заходняя цывілізацыя) і выклік ушчамлення, калі грамадства, страціўшы нешта жыццёва важнае, накіроўвае сваю энергію на выпрацоўку ўласцівасцей, якія дазволяць вярнуць страту^[10].

Кожная цывілізацыя дае Адказ, які сфармуляваны яе «Творчай Меншасцю» на Выклік, які ёй кідаецца прыродай, сацыяльнымі супярэчнасцямі і ў асаблівасці іншымі цывілізацыямі. На стадыях узнікнення і росту творчая меншасць знаходзіць адказ на выклікі акружэння, аўтарытэт яе расце і адбываецца рост цывілізацыі. На стадыях надлому і раскладання творчая меншасць губляе здольнасць знаходзіць адказы на выклікі акружэння і ператвараецца ў эліту, якая стаіць над грамадствам і кіруе ўжо не сілай аўтарытэту, а сілай зброі. Большасць насельніцтва цывілізацыі ператвараецца ва ўнутраны пралетарыят. Кіруючая эліта стварае ўніверсальную дзяржаву, унутраны пралетарыят — сусветную царкву, знешні пралетарыят стварае мабільныя ваенныя атрады^[11].

Тойнбі пра Расію

Асноўным выклікам, якія вызначылі развіццё рускай праваслаўнай цывілізацыі, Тойнбі лічыць бесперапынны знешні ціск. Упершыню ён пачаўся з боку качавых народаў у 1237 з пахода хана Батыя. Адказ заключаўся ў змяненні ладу жыцця і абнаўленні сацыяльнай арганізацыі. Гэта дазволіла ўпершыню за ўсю гісторыю цывілізацый аселаму грамадству не толькі перамагчы еўразійскіх качэўнікаў, але і заваяваць іх землі, змяніць твар ландшафту і ў канчатковым выніку змяніць ландшафт, пераўтварыўшы качавыя пашы ў сялянскія палі, а стойбішча — ў аселыя вёскі. У наступны раз страшны ціск на Расію рушыў услед у XVII стагоддзі з боку заходняга свету. Польская армія на працягу двух гадоў акупавала Маскву. Адказам на гэты раз была заснаванне Пецярбурга Пятром Першым і стварэнне рускага флоту на Балтыйскім моры.^[12] Камунізм Тойнбі разглядаў як «контрудар», які адбівае назад тое, што Захад навязаў у XVIII ст. у Расіі. Экспансія камуністычных ідэй толькі адзін з непазбежных адказаў на супярэчнасць «паміж заходняй цывілізацыяй як агрэсарам і іншымі цывілізацыямі як ахвярамі». Сведка гібелі віктарыянскай Англіі, двух сусветных войнаў і распаду каланіяльнай сістэмы, Тойнбі сцвярджаў, што «на вяршыні сваёй магутнасці Захад сутыкаецца з незаходнімі краінамі, у якіх дастаткова імкнення, волі і рэсурсаў, каб надаць свету незаходняе аблічча». Тойнбі прадказваў, што ў 21 ст. вызначальнымі для гісторыі Выклікамі стануць Расія, якая вылучыла ўласныя ідэалы і якую Захад не прагне прыняць у свае абдымкі, ісламскі свет і Кітай.

Іншае

Адзначаюць распрацоўку А. Тойнбі тэорыі «выкліку — адказу» крызіса (увогуле ў гісторыі), у т. л. і на антычным матэрыяле ^[13].

Крытыка

Тэарэтычныя пабудовы А. Тойнбі выклікалі неадназначную рэакцыю ў прафесійных гісторыкаў. У прыватнасці, вядомы французскі гісторык, адзін з заснавальнікаў школы «Аналаў» Люсьен Февр пакінуў наступныя каментары ^[14]:

Параўнальная гісторыя вачыма Тойнбі … Што гэта такое, як не ўваскрашэнне ў XX стагоддзі старога літаратурнага жанру, які быў у свой час папулярным і які даў столькі шэдэўраў? Ад Лукрэцыя да Фантэнеля жанр гэты называўся «Дыялог мёртвых». Падагульнім у двух словах. Тое, што ў «A Study of History» годна хвалы, не ўяўляе для нас нічога асабліва новага. А тое, што ёсць у ім новага, не ўяўляе асаблівай каштоўнасці … Нам не паднеслі ніякага новага ключа. Ніякай адмычкі, з дапамогай якой мы б маглі адкрыць дваццаць адны дзверы, якія вядуўь у дваццаць адну цывілізацыю. Але мы ніколі і не імкнуліся завалодаць такой цудадзяе адмычкай. Мы пазбаўленыя гардыні, затое ў нас ёсць вера. Хай да пары да часу гісторыя застаецца Папялушкай, якая сядзіць з краю стала ў грамадстве іншых гуманітарных дысцыплін. Мы выдатна ведаем, чаму ёй дасталася гэта месца. Мы ўсведамляем таксама, што і яе закрануў глыбокі і ўсеагульны крызіс навуковых ідэй і канцэпцый, выкліканы раптоўным росквітам некаторых навук, у прыватнасці фізікі … І ў гэтым няма нічога страшнага, нічога такога, што магло б прымусіць нас адмовіцца ад нашай крапатлівай і нялёгкай працы і кінуцца ў абдымкі да шарлатанаў, да наіўных і ў той жа час хітрых Цудатворцаў, да выдумшчыкаў танных (але затое двадцацітомных) опусаў па філасофіі гісторыі

Расійскі філосаф А. А. Івін адзначае рэлігійнасць работ Тойнбі:

Разбіваючы гісторыю на асобныя, лакальныя цывілізацыі, Тойнбі разам з тым спрабуе аднавіць ідэю адзінства сусветнай гісторыі, надаючы гэтаму адзінству рэлігійны сэнс. Праз асобныя цывілізацыі гісторыя вядзе ад прымітыўных таварыстваў да цывілізацый, якія спараджаюць вышэйшыя рэлігіі і далучэнне да іх чалавека, здольнага востра адчуваць існаванне іншага, нябеснага свету.
…
Канцэпцыя Тойнбі дзівіць грандыёзнасцю сваёй задумы — ахапіць усю чалавечую гісторыю і апісаць усе цывілізацыі, якія з'явіліся ў яе ходзе. Надзвычай багатая дэталямі і вернымі назіраннямі, якія тычацца асобных цывілізацый і іх параўнання, канцэпцыя завяршаецца, аднак, узнесеннем сусветных рэлігій і канстатацыяй таго, што гісторыя — гэта Божая творчая сіла ў руху.

— Івін А. Філасофія гісторыі ^[15]

Івін угледжвае ў рэлігійным ухіле абмежаванасць аналізу ў працах Тойнбі толькі мінулымі цывілізацыямі, дзе рэлігія сапраўды адыгрывала істотную ролю. Тойнбі амаль нічога не кажа пра гісторыю XX стагоддзя і нават падзеі XIX стагоддзя згадваюцца ім павярхоўна.

Доктар гістарычных навук Гумілёў Л. М. лічыў:

Самае важнае — суадносіны чалавека з ландшафтам — канцэпцыяй А. Тойнбі не вырашана, а заблытана. Тэзіс, згодна з якім суровая прырода стымулюе чалавека да павышанай актыўнасці, з аднаго боку, — варыянт геаграфічнага дэтэрмінізму, а з другога — проста наяправільны. Клімат каля Кіева, дзе склалася старажытнаруская дзяржава, зусім не цяжкі. Заяву, што «панаванне над стэпам патрабуе ад качэўнікаў так шмат энергіі, што звыш гэтага нічога не застаецца» (с. 167—169), паказвае недасведчанасць аўтара. Алтай і Анонскі бор, дзе склаліся цюркі і манголы, — курортныя месцы. Калі мора, якое абмывае Грэцыю і Скандынавію, — «выклік», то чаму грэкі «давалі на яго адказ» толькі ў VIII—VI стст. да н.э., а скандынавы — у IX—XII стст. н.э.? А ў іншыя эпохі не было ні пераможных элінаў, ні адчайных драпежных фінікійцаў, ні грозных вікінгаў, а былі лаўцы губак або селядца? Шумеры зрабілі з Двухрэчча Эдэм, «аддзяляючы ваду ад сушы», а туркі ўсё так запусцілі, што там зноў утварылася балота, хоць, па А. Тойнбі, яны павінны былі адказаць на «выклік» Тыгра і Еўфрата. Усё няправільна.

Не менш адвольнай выглядае і геаграфічная класіфікацыя цывілізацый па рэгіёнах. У Тойнбі ў адну цывілізацыю залічаны Візантыйская і Турэцкая імперыі толькі таму, што яны размяшчаліся на адной тэрыторыі, прычым не грэкі і албанцы, а асманы чамусьці абвешчаныя «затрыманымі» (?!). У «сірыйскую цывілізацыю» патрапілі Іўдзейскае царства, Ахеменідская імперыя і Арабскі халіфат, а Шумер і Вавілон падзеленыя на матчыну і дачковую. Відавочна, крытэрыем класіфікацыі было самавольства аўтара.

— Гумілёў Л.Н. Этнагенез і біясфера Зямлі. Чаму я не згодны з А. Тойнбі ^[16]

У 60-я гг. XX стагоддзя канцэпцыю культурна-гістарычнай цыклічнасці незалежна ад Тойнбі, на той момант малавядомага ў савецкай навуцы, распрацоўваў беларускі філосаф і культуролаг Мікалай Крукоўскі (1923—2013).

С. П. Капіца, С. П. Курдюмоў і Г. Г. Малінецкі наступным чынам ацэньваюць філасофію гісторыі Тойнбі ^[17]:

Погляд Арнольда Тойнбі пакарае яснасцю і глыбінёй. Яго канцэпцыя выдатна тлумачыць лёс розных народаў. Аднак яна не дае магчымасць што-небудзь прадказваць ці хаця б вызначаць, ці кінуты выклік, які вызначае лёс, ці не.

Зноскі

1. Arnold Toynbee // ISFDB — 1995. Праверана 9 кастрычніка 2017.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2629164"></a>
2. Arnold Toynbee // Babelio — 2007. Праверана 9 кастрычніка 2017.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2877812"></a>
3. Большая российская энциклопедия. Электронная версия — Большая российская энциклопедия, 2016.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114716001"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a>
4. Kindred Britain
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q75653886"></a>
5. (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
6. Lundy D. R. The Peerage
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824"></a>
7. Тойнбі А. Дж. Перажытае. Мае сустрэчы. / Зав. з англ. — М., Айрыс-прэс, 2003, — 672 c + ўклейка 8 c. — (Бібліятэка гісторыі і культуры), ISBN 5-8112-0076-5, цір. 5000 экз., Частка другая. Людскія справы на працягу майго жыцця. 3. Вайна: змены ў яе характары і ў дачыненні да да яе людзей, с. 191
8. Тойнбі А. Дж. Зразуменне гісторыі. Зборнік. / Пер. з англ. Е. Д. Жаркова, М., Рольф, 2001. — 640 с., ISBN 5-7836-0413-5, т. I. Увядзенне. Параўнальнае даследаванне цывілізацый, Папярэдняя класіфікацыя таварыстваў дадзенага выгляду, с. 82-85.
9. Тойнбі А. Дж. Зразуменне гісторыі. Зборнік. / Пер. з англ. Е. Д. Жаркова, М., Рольф, 2001. — 640 с., ISBN 5-7836-0413-5, т. III. Рост цывілізацый. Затрыманыя цывілізацыі, с. 188—216.
10. Тойнбі А. Дж. Зразуменне гісторыі. Зборнік. / Пер. з англ. Е. Д. Жаркова, М., Рольф, 2001. — 640 с., ISBN 5-7836-0413-5, т. II. Генезіс цывілізацый. Выклік-і-Адказ.
11. Тойнбі А. Дж. Зразуменне гісторыі. Зборнік. / Пер. з англ. Е. Д. Жаркова, М., Рольф, 2001. — 640 с., ISBN 5-7836-0413-5, т. V. распаду цывілізацый. с. 346—369.
12. Тойнбі А. Дж. Зразуменне гісторыі. Зборнік. / Пер. з англ. Е. Д. Жаркова, М., Рольф, 2001. — 640 с., ISBN 5-7836-0413-5, т. 2. Генезіс цывілізацый. Выклік-і-адказ. Стымул ціскаў., С. 147—149.
13. Ягораў А. Б. Крызісы ў гісторыі Рыма (падзеі і праблемы)
14. Февр Л. Баі за гісторыю. М., 1991. С. 95-96.
15. Івін А. Філасофія гісторыі
16. Гумілёў Л.Н. Этнагенез і біясфера Зямлі. Чаму я не згодны з А. Тойнбі
17. Капіца С. П., Курдюмаў С. П., Малінецкі Г. Г. сінергетыка і прагнозы будучыні. — М.: Едиториал УРСС, 2003 — С. 64. — ISBN 5-354-00296-6

Літаратура

• Катляроў І. В. То́йнбі Арнольд Джозеф // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 481—482. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• То́йнби Арнольд Джозеф / Араб-оглы Э. А. // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 32. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Емельянов-Лукьянчиков М. А. Иерархия радуги. Русская цивилизация в наследии К. Леонтьева, Н. Данилевского, О. Шпенглера, А. Тойнби. — М., Русский мир, 2008—700 с.
• Рашковский Е. Б. Востоковедная проблематика в культурно-исторической концепции А. Дж. Тойнби. — М.: Наука, 1976.

Асноўныя працы

Перакладзеныя на рускую мову

• Тойнби А. Дж. Постижение истории: Сборник / Пер. с англ. Е. Д. Жаркова. — М.: Рольф, 2001—640 с., ISBN 5-7836-0413-5, тир. 5000 экз.
• Тойнби А. Дж. Цивилизация перед судом истории: Сборник / Пер. с англ. — М.: Рольф, 2002—592 с., ISBN 5-7836-0465-8, тир. 5000 экз.
• Тойнби А. Дж. Пережитое. Мои встречи. / Пер. с англ. — М.: Айрис-пресс, 2003. — 672 с., ISBN 5-8112-0076-5, тир. 5000 экз.
• Тойнби А. Дж. Роль личности в истории. / Пер. с англ. — М.: Астрель, 2012. — 222 с., ISBN 978-5-271-41624-8, тир. 3000 экз.
• Тойнби А. Дж. Исследование истории: В 3 т. / Пер. с англ., вступ. статья и комментарии К. Я. Кожурина. — СПб.: Изд-во С.-Петербургского ун-та: «Издательство Олега Абышко», 2006—1333 с., ISBN 5-288-03610-1, тир. 1000 экз.

Астатнія

• «Зверствы ў Арменіі: Забойства нацыі» (The Armenian Atrocities: The Murder of a Nation, 1915).
• «Нацыянальнасць і вайна» (Nationality and the War, 1915).
• «Новая Еўропа: Эсэ аб аднаўленні» (The New Europe: Some Essays in Reconstruction, 1915).
• «Балканы: Гісторыя Балгарыі, Сербіі, Румыніі і Турцыі» (A History of Bulgaria, Serbia, Greece, Rumania, Turkey, 1915).
• «Дэпартацыі ў Бельгіі» (The Belgian Deportations, 1917 г.).
• «Нямецкі тэрор у Бельгіі» (The German Terror in Belgium: An Historical Record, 1917 г.).
• «Нямецкі тэрор у Францыі» (The German Terror in France: An Historical Record, 1917 г.).
• «Турцыя: мінулае і будучыня» (Turkey: A Past and a Future, 1917 г.).
• «Заходняе пытанне ў Грэцыі і Турцыі: даследаванне кантактаў цывілізацый» (The Western Question in Greece and Turkey: A Study in the Contact of Civilizations, 1922).
• «Грэчаская цывілізацыя і характар» (Greek Civilization and Character: The Self-Revelation of Ancient Greek Society, 1924).
• «Грэчаская гістарычная думка ад Гамера да часу Геракліта» (Greek Historical Thought from Homer to the Age of Heraclius, 1924).
• «Неарабскія валоданні Асманскай імперыі пасля перамір’я 30 Кастрычнік 1918» (Non-Arab Territories of the Ottoman Empire since the Armistice of the 30th October 1918, 1924).
• «Турцыя» (Turkey, у суаўтарстве, 1926).
• «Уводзіны ў вонкавую политку Брытанскай імперыі ў пасляваенны час» (The Conduct of British Empire Foreign Relations since the Peace Settlement, 1928).
• «Падарожжа ў Кітай, ці прыкметныя дэталі» (A Journey to China, or Things Which Are Seen, 1931)
• «Зразуменне гісторыі» (Скарочаная версія Д. С. Сомервелла, 1946, 1957, канчатковая скарочаная версія 10 тамоў 1960).
• «Цывілізацыя на судзе гісторыі» (Civilization on Trial, 1948).
• «Перспектывы заходняй цывілізацыі» (The Prospects of Western Civilization, 1949).
• «Вайна і цывілізацыя» (War and Civilization, 1950).
• «Дванаццаць дзеючых асоб грэка-рымскай гісторыі» (па Фукидиду, Ксенофону, Плутарха і Палібію) (Twelve Men of Action in Greco-Roman History, 1952).
• «Свет і Захад» (The World and the West, 1953).
• «Гістарычнае даследаванне рэлігіі» (An Historian’s Approach to Religion, 1956).
• «Хрысціянства ў асяроддзі сусветных рэлігій» (Christianity among the Religions of the World, 1957).
• «Дэмакратыя атамнага стагоддзя» (Democracy in the Atomic Age, 1957).
• «Ад Усходу да Захаду: Кругасветнае падарожжа» (East to West: A Journey round the World, 1958).
• «Элінізм: Гісторыя цывілізацыі» (Hellenism: The History of a Civilization, 1959).
• «Паміж Оксом і Джумной» (Between Oxus and Jumna, 1961).
• «Амерыка і сусветная рэвалюцыя» (America and the World Revolution, 1962).
• «Сучасны эксперымент заходняй цывілізацыі» (The Present-Day Experiment in Western Civilization, 1962).
• «Паміж Нігерам і Нілам» (Between Niger and Nile, 1965).
• «Спадчына Ганібала: Уплыў Пунічных войнаў на жыццё Рыма» (Hannibal’s Legacy: The Hannibalic War’s Effects on Roman Life, 1965):

* Т. I. «Рым і яго суседзі напярэдадні ўварвання Ганібала» (Rome and Her Neighbours before Hannibal’s Entry).

* Т. II. «Рым і яго суседзі пасля сыходу Ганібала» (Rome and Her Neighbours after Hannibal’s Exit).

• «Змены і традыцыя: Выклікі нашага часу» (Change and Habit: The Challenge of Our Time, 1966).
• «Мае сустрэчы» (Acquaintances, 1967).
• «Гарады і лёс» (Cities of Destiny, 1967).
• «Паміж Мауле і Амазонкай» (Between Maule and Amazon, 1967).
• «Выпрабаванні Хрысціянства: Іўдаізм, элінізм і гістарычны фон выпрабаванняў» (The Crucible of Christianity: Judaism, Hellenism and the Historical Background to the Experiences, 1969).
• «Хрысціянская вера» (Christian Faith, 1969).
• «Некаторыя праблемы грэчаскай гісторыі» (Some Problems of Greek History, 1969).
• «Гарады ў развіцці» (Cities on the Move, 1970).
• «Ратуючы будучыню» (Surviving the Future, дыялог паміж А. Тойнбі і праф. Кей Вакайзуми, 1971).
• «Зразуменне гісторыі.» Ілюстраваны аднатомнік (у суаўтарстве з Джэйн Каплан)
• «Палова свету: Гісторыя і культура Кітая і Японіі» (Half the World: The History and Culture of China and Japan, 1973).
• «Канстанцін Багранародны і яго свет» (Constantine Porphyrogenitus and His World, 1973)
• «Чалавецтва і Маці-Зямля: Нарысы па гісторыі свету» (Mankind and Mother Earth: A Narrative History of the World, 1976, пасмяротна).
• «Грэкі і іх спадчына» (The Greeks and Their Heritages, 1981, пасмяротна).